Jerzy Kapuściński: Słabo wspieramy młodych artystów

Plus Minus: W Koszalinie trwa festiwal Młodzi i Film. Wierzy pan w siłę debiutów?

Tak, bo dzisiejsi młodzi twórcy poważnie myślą o kinie i mam nadzieję, że ich filmy przebiją się przez dziesiątki bezmyślnych produkcji, jakie ostatnio powstają. Najzdolniejszym trzeba dać zielone światło: środki na produkcję i promocję. Wtedy będziemy mieli współczesne, ważne kino. Historia też nie będzie straszyć jak w mało ciekawych ostatnich rekonstrukcjach kręconych za wielkie pieniądze, lecz pojawi się w wydaniu mądrym i ciekawym jak w „Kosie” Pawła Maślony – opowieści o polskości i o naszych społecznych podziałach. Trzeba stawiać na ambitne projekty i na młodych.

Panu zawsze młode kino było bliskie. Towarzyszy pan debiutantom od trzech dekad.

Gdy na początku lat 90. zacząłem pracować w TVP, to, co tam zastałem, wydawało mi się kompletnie strupieszałe. Chciałem znaleźć twórców, którzy ożywią program, wprowadzą nowy język, świeże tematy: w reportażu, dokumencie, teatrze telewizji, fabule.

Pojawiło się wówczas pokolenie, które miało głód opowiadania o zmieniającej się Polsce.

I było bardzo ciekawe. Jan Holoubek przypomniał niedawno w serialu „Wielka woda” powódź we Wrocławiu w 1997 roku. Dziś pewnie nikt nie pamięta, ale fascynujące reportaże o tej powodzi robił wtedy dla nas Piotr Łazarkiewicz. Jacek Bławut i Wojciech Maciejewski zrealizowali dokumentalną telenowelę „Kawaleria powietrzna”, gdzie pokazali codzienną przemoc w armii. Seria odbiła się szerokim echem, w Sejmie były interpelacje poselskie z pytaniami, dlaczego Telewizja Polska pokazuje drastyczne sceny. W tamtym czasie debiutował też Wojtek Smarzowski. Nie było pieniędzy na filmy fabularne, więc w Teatrze Telewizji metodą filmową zrobił „Małżowinę”, która potem trafiła do konkursu w Gdyni.

Rozwój utalentowanych debiutantów z generacji, która pojawiła się w latach 90., został zahamowany, bo brakowało środków na kulturę.

To rzeczywiście było pokolenie niespełnione. Bardzo mi żal, że zapomniane zostały obrazy kręcone w tamtym czasie przez Łukasza Wylężałka, twórcę niedocenionego, a ważnego. Lindsay Anderson, który w 1993 roku był członkiem jury na festiwalu w Gdyni, zobaczył jego prowokacyjny i krytyczny wobec rzeczywistości film „Balanga” i zapowiedział, że jeśli Wylężałek nie dostanie nagrody za debiut, to zgłasza votum separatum. Cztery lata później Łukasz dostał wiele nagród na Festiwalu w Gdyni za „Darmozjada polskiego”, a potem, praktycznie od ćwierć wieku, nie zrobił żadnej fabuły. Wielka szkoda. Rozczarował Łukasz Barczyk, który z kolei w następnych produkcjach nie mógł się odnaleźć. A przecież w 1999 roku zadebiutował świetnym, niskobudżetowym filmem „Patrzę na ciebie, Marysiu”, rozpoczynając serię debiutów filmowych w TVP 2.

Czytaj więcej

Plus Minus

Zalewa nas fala filmowych biografii

Filmy biograficzne były, są i będą. Ale od ich twórców zależy, czy widz znajdzie w nich coś ważnego dla siebie. Na festiwalu w Cannes odbędzie się premiera filmu o młodym Donaldzie Trumpie.

Na przełomie wieków stworzył pan cykl „Pokolenie 2000”, debiutowali w nim Artur Urbański „Bellissimą”, Marek Lechki „Moim miastem”, Iwona Siekierzyńska „Moimi pieczonymi kurczakami”, Maciej Pieprzyca „Infernem”.

To były interesujące filmy. Ich autorzy mieli krytyczne, czasem nawet ironiczne spojrzenie na rzeczywistość. Obserwowali zmiany, jakie następowały w społeczeństwie po transformacji. Na ekranie pojawiały się nowe zjawiska, ciekawe obrazy prowincji. Ale też trochę poezji. Co ważne, te produkcje miały premiery w Dwójce, w programie Grażyny Torbickiej „Kocham kino”. To była świetna promocja. Filmy młodych twórców trafiały do milionów widzów.

Ale oni też na długo zniknęli. Nie było jeszcze ustawy o kinematografii, nie mogli pójść za ciosem.

To prawda. Marek Lechki przez następne 22 lata zrobił zaledwie dwa filmy. Iwona Siekierzyńska kolejną fabułę wyreżyserowała 18 lat później, w 2020 roku. Artur Urbański wyjechał za granicę, a po powrocie zaszył się w telewizyjnych serialach. Bardzo długo czekał, by doskonale powrócić na duży ekran Maciej Pieprzyca. Zrealizowane po przerwie „Chce się żyć” czy „Jestem mordercą” okazały się znakomitymi, oryginalnymi filmami.

Z kolejnymi zetknął się pan w Studiu Filmowym Kadr już na początku XX wieku. To tam pod pana kierownictwem zrobili pierwsze filmy Jan Komasa czy Borys Lankosz. Jak pan rozpoznawał talenty? Co sprawiało, że myślał pan: „Warto w niego zainwestować”?

Punktem wyjścia zawsze był scenariusz. Potem oglądałem etiudy. A wreszcie ważna stawała się rozmowa, bezpośredni kontakt. I intuicja. Każdy przypadek był inny. Janek Komasa przyszedł do Kadru z projektem remake’u inscenizowanego dokumentu „Jak żyć” Marcela Łozińskiego, którego akcja rozgrywała się na obozie ZMS. Powiedziałem mu: „Słuchaj, ten film już powstał. Opowiedz o czymś, co jest ważne dla ciebie”. Po pewnym czasie przyniósł mi pierwsze 28 stron tekstu „Sali samobójców”. Natychmiast ten pomysł kupiłem. Z Borysem Lankoszem znaliśmy się jeszcze z telewizji. Zrobił w mojej redakcji kilka ciekawych dokumentów. Potem zjawił się w Kadrze z „Rewersem”, który napisał dla niego Andrzej Bart. To był strzał w dziesiątkę. Z kolei Leszek Dawid przyszedł do Kadru z Maciejem Pisukiem i tekstem „Jesteś bogiem” o hip-hopowcach z grupy Paktofonika. Tak więc każda współpraca zaczynała się inaczej. Choć nie ukrywam: z osobą, z którą pracuję, muszę czuć jakiś rodzaj porozumienia.

Debiutantom ze Studia Filmowego Kadr poszło lepiej niż twórcom „Pokolenia 2000”. Janek Komasa ma nominację do Oscara i robi dziś światową karierę. Leszek Dawid nakręcił kolejne filmy i jest dziekanem wydziału reżyserii.

Janek rzeczywiście poszedł za ciosem, ale też miał zbyt długą przerwę. Po „Bożym Ciele” i „Hejterze” powinien był znów szybko stanąć za kamerą, a mijają cztery lata od premiery jego ostatniego filmu. Twórca „Rewersu” Borys Lankosz więcej czasu poświęca telewizyjnym serialom niż kinu. Innym ciekawym debiutantom z tamtego okresu również szło jak po grudzie. Grzegorz Zariczny z ogromnym trudem przebija się do kolejnych produkcji. Kuba Czekaj wcale nie poszedł tak, jak się można było spodziewać.

Od 2016 roku prowadzi pan nastawione na debiutantów Studio Munka. I znów jest to samo?

Niestety, dalej niewiele się zmienia. Wciąż niedostatecznie wspieramy świetnych artystów. Niezwykle utalentowany Bartosz Kruhlik zachwycił „Supernovą” i od pięciu lat nie zrobił kolejnego filmu.

Dlaczego tak się dzieje?

Jak zawsze decyduje brak pieniędzy. Telewizje prywatne nastawione są na komercję, nie kino artystyczne. W trudnych latach naprawdę robiła to, co należy do jej misji, czyli wspierała sztukę filmową i młodych artystów, Telewizja Polska. Potem jednak zalana showami o tym, jak oni tańczą, śpiewają, gotują, zapomniała o swojej roli kulturotwórczej. W ostatnich ośmiu latach ta jej funkcja niemal całkowicie zanikła. A warto sobie przypomnieć, jak dobrze to kiedyś funkcjonowało.

Myśli pan, że można system wspierania kina przez telewizję odbudować?

Tak, ale minęło sporo czasu i wiele się zmieniło. A obawiam się, że to, co dzieje się teraz w już nie-PIS-owskiej telewizji, jest „powrotem do przeszłości”. Tymczasem trzeba myśleć o przyszłości. Z tego, co było, warto wziąć tylko to, co najlepsze, i na nowo stworzyć miejsce, do którego będą ciągnęli młodzi filmowcy.

Mamy dzisiaj prężnych producentów prywatnych.

Ale Polski Instytut Sztuki Filmowej nie wypracował systemu wsparcia drugiego filmu. Nie ma warunków, żeby zdolny człowiek po debiucie rozwijał się dalej. Nawet w „Munku” robimy tylko pierwsze filmy, a już przy drugiej produkcji nie możemy naszym debiutantom pomóc.

Wciąż rozmawiamy o artystach zbliżających się do czterdziestki. Tymczasem do studia Munka przychodzą już dzisiaj przedstawiciele pokolenia Z. Jakie ono jest?

Tak naprawdę tego pokolenia jeszcze nie ma. Wszyscy są w nim oddzielnymi atomami. Czasem odnajdują pewien rodzaj wspólnoty na koszalińskim festiwalu „Młodzi i film”. Terenem spotkań stało się też dla nich Studio Munka. Ale na co dzień nie mają platformy porozumienia.

Bo uczą się w różnych szkołach filmowych?

Trochę tak jest, że te szkoły są odrębnymi światami. Przez długi czas liczyły się tylko łódzka PWSFTiT i Wydział Radia i Telewizji w Katowicach. Kiedy zaczynałem pracę w Munku, najwięcej ciekawych projektów przynosili absolwenci Katowic. Łódź stała się w pewnym momencie enklawą kina artystowskiego, studenci z Katowic często musieli sami szukać pieniędzy na swoje etiudy. Może i to sprawiło, że byli znacznie bliżej rzeczywistości. Piotr Domalewski, który zrobił 30-minutowy film „60 kilo niczego” o czarnej, niewolniczej pracy Ukraińców w Polsce, był absolwentem Katowic. Potem w Studiu Munka zadebiutował „Cichą nocą”. Ważną historią, bo mnóstwo rodzin ze wschodniej Polski ma rozbite rodziny, gdy mężowie, żony, dzieci wyjeżdżają na Zachód z powodów zarobkowych. To zjawisko było jeszcze wówczas nieopisane w kinie. I na tym polegała siła „Domala”, ale i katowickiej szkoły. Teraz zmienia się również uczelnia łódzka, jej absolwenci składają u nas bardzo ciekawe projekty. Pracujemy także w Munku z absolwentami uczelni filmowych z Warszawy i Gdyni.

Czytaj więcej

Plus Minus

Rohrwacher: Kino pozwala poczuć to, co niewidzialne

Idealne dzieła, zaprogramowane przez AI, nigdy nie będą miały prawdziwej wartości. W sztuce liczy się dążenie do prawdy, a w drodze do niej człowiek ma prawo do popełniania błędów – mówi autorka filmu „La Chimera” - mówi Alice Rohrwacher, włoska scenarzystka i reżyserka.

Nie mamy nadprodukcji młodych twórców?

Wchłaniają ich telewizje, reklama. Tylko najwytrwalsi pozostają przy kinie.