Kto tak naprawdę jest słabą płcią?

Wy jesteście mocni, silni – my słaba płeć” – śpiewał w przedwojennym filmie „Piętro wyżej” przebrany za Mae West Eugeniusz Bodo. Ci, którzy oglądali ten film z 1937 r., z pewnością nie mieli wątpliwości, że piosenka traktuje o kobietach. Jak odbieramy te słowa dziś? – Dziś nie jest to już takie oczywiste, bo choć mężczyźni są co do zasady silniejsi fizycznie, to psychicznie nie wypadają najmocniej – mówi prof. Zbigniew Nęcki, psycholog społeczny z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jak wskazuje, z roku na rok powiększa się przepaść między dwiema płciami. – Kobiety rozwijają się i awansują, mężczyźni albo stoją w miejscu, albo nawet się cofają, nie nadążając za coraz bardziej odbiegającymi od nich kobietami. Często nie rozumiejąc, co się takiego w ogóle stało – dodaje ekspert.

Jak to więc jest z tymi facetami?

Czytaj więcej

Plus Minus

Mieszkanie jako życiowy cel? A może to prawo człowieka?

Wieloletnie zwyżki cen i gwałtowny skok oprocentowania kredytów sprawiły, że dla milionów Polaków własne mieszkanie stało się dobrem nieosiągalnym. Równocześnie poszybowały też koszty najmu. Nieruchomościowy problem może zdominować przyszłoroczne wybory.

Biologia po stronie kobiet

Zacznijmy więc od biologii. Bo choć zwykło się uważać (i zwykle jest to uzasadnione – pomijając kobiety regularnie ćwiczące na siłowni i przerzucające ciężary), że panowie są silniejsi, porąbią drzewo, przyniosą węgiel albo otworzą słoik z ogórkami, to nie oznacza wcale, że natura jest po ich stronie.

Dane Głównego Urzędu Statystycznego od lat pokazują, że kobiety żyją dłużej niż mężczyźni. W 2021 r. przeciętnie życie mężczyzny w Polsce trwało 71,8 lat, natomiast kobiety – 79,7. W porównaniu z 2019 r. skróciły się odpowiednio o 2,3 i 2,1 roku, co było związane z epidemią Covid-19. Ile z tych lat Polacy przeżywają w zdrowiu? I tu znów biologia jest po stronie kobiet, które zdrowiem cieszą się 63,1 roku, podczas gdy mężczyźni – 59,1.

Wyższą umieralność mężczyzn odnotowuje się we wszystkich krajach europejskich – choć zwykle te różnice są mniejsze niż w Polsce. U nas jest ona zauważalna we wszystkich grupach wiekowych. Różnice w długości życia są szczególnie widoczne na wsi, w mniejszym stopniu w mieście. Krótsze życie mężczyzn to w wielu przypadkach skutek niehigienicznego stylu życia, np. większego zainteresowania alkoholem czy papierosami. Ale to nie wszystko, bo długości ich życia nie sprzyja także genetyka.

Badania prof. Jadwigi Jaruzelskiej z Zakładu Funkcji Kwasów Nukleinowych Instytutu Genetyki Człowieka Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu pokazują, że genetycznie słabszą płcią są mężczyźni, którzy radzą sobie gorzej niż kobiety z uwagi na brak dodatkowego chromosomu X.

– W genetyce równość płci nie istnieje – kobieta i mężczyzna różnią się pod tym względem znacznie, co ma również odzwierciedlenie w odporności i ryzyku zachorowań na choroby przewlekłe. W genetyce to mężczyzna jest tą „słabszą płcią” – wyjaśnia prof. Jaruzelska (cytat za Onetem). – Kobieta ma dwa chromosomy X. Jeśli w jednym z nich zachodzi mutacja chorobotwórcza, nadal zdrowy pozostaje drugi z chromosomów, co zapobiega rozwojowi choroby w całym organizmie kobiety. Mężczyźni, ponieważ mają tylko jedną kopię chromosomu X, nie są od tego procesu chorobotwórczego chronieni, nie mają alternatywnego genu, który przejmie rolę tego z mutacją – tłumaczyła.

A przecież chorób, które są spowodowane mutacjami na chromosomie X, jest ponad 200. Niektóre z nich są bardzo ciężkie, w sposób znaczny ograniczające samodzielność lub nawet prowadzące do śmierci.

Słabość mężczyzn pokazała m.in. pandemia koronawirusa. Naukowcy szacują, że ryzyko zgonu z powodu Covid-19 jest ok. 1,7 raza wyższe w przypadku panów, mimo że chorobę częściej diagnozowano u kobiet. Tu też paniom sprzyjają hormony, bo kobiece estrogeny pozytywnie działają na układ sercowo-naczyniowy, chroniąc tym samym przed powikłaniami związanymi z zakażeniem SARS-CoV-2.

Psychicznie też nie jest najlepiej. Bo choć według danych np. na depresję częściej zapadają kobiety niż mężczyźni, to częściej na samobójstwo decydują się mężczyźni.

Wykształcone, ale niedocenione

Dobre zdrowie i długowieczność to dużo, ale nie wszystko. Ważna jest także możliwość rozwoju, życie zgodne z własnymi przekonaniami w otoczeniu bliskich osób i rodziny.

To też jednak w ostatnich latach się zmieniło. Coraz mniej par w dzisiejszych czasach decyduje się na tradycyjny model rodziny, w którym niepracująca kobieta jest na utrzymaniu męża. Z badania CBOS z końca 2020 r. wynika, że taki rodzaj związku wybiera 14 proc. Polaków. Niemal 60 proc. respondentów deklaruje, że chciałoby żyć w związku partnerskim, w którym obie strony pracują i równo dzielą się obowiązkami.

Ślub w tym układzie nie wydaje się niezbędny. Dane ze Spisu Powszechnego w 2021 r. pokazują dynamiczny – aż o 74 proc. – wzrost liczby osób żyjących w związkach niesformalizowanych.

– Bycie singlem jest dziś modne. W przeszłości kobiety potrzebowały mężczyzn, którzy dawali im wsparcie ekonomiczne. Dziś są już niezależne finansowo, więc nie muszą obniżać swoich życiowych oczekiwań w zamian za utrzymanie – mówi prof. Nęcki. – Tym bardziej że samodzielne wychowywanie dzieci nie jest już piętnowane, a dzieci kobiety raczej chcą mieć. Mogą je wychowywać same, bo niemal pewne jest, że sąd przyzna opiekę nad nimi matce – dodaje.

Tyle że dzieci rodzą się coraz później. Według statystyk pierwsze pojawia się około 27. roku życia. – Kolejność się zmieniła. Najpierw szkoła, dobra praca i stabilizacja, potem dopiero rodzina i dziecko – tłumaczy Nęcki.

Jego zdaniem młode kobiety nie chcą już dzielić swojego życia między kuchnią a dziecięcym pokojem. – Mają większe ambicje. Są pewne siebie, asertywne, znają swoją wartość. Ich moc wzmacnia przemysł kosmetyczny pomagający przedłużać młody wygląd. Kobiety dziś przecież są najwyżej w średnim wieku, nigdy starszym – mówi.

Jak dodaje naukowiec, proces wzmacniania kobiet rozpoczął się już za czasów PRL, kiedy poszły do pracy i to często w typowo męskich zawodach. – Ale prawdziwa emancypacja nastąpiła wraz z rozwojem ruchów feministycznych i walki o swoje prawa. Te organizacje są bardzo widoczne i przebijają się do powszechnej świadomości – przekonuje psycholog społeczny.

Pomaga także edukacja. Wykształcenie, skrupulatność i pracowitość pozwala paniom piąć się po szczeblach kariery. Czują też, że często jest to jedyna przepustka do lepszego życia.

Od 2001 r. liczba osób z wyższym wykształceniem niemal się potroiła – z 11,8 do 33,2 proc. w 2021 r. Statystyki pokazują, że w 2021 r. wśród osób po studiach w wieku 25–34 lata tylko około jednej trzeciej to mężczyźni (31,3 proc., w 2001 r. – 12,1 proc.). Kobiet w tej grupie jest ponad połowa (50,3 proc., w 2001 r. – 18 proc.). Co ważne, wskaźnik ten w grupie kobiet przewyższał średnią unijną, wynoszącą w tym okresie 46,8 proc. Mężczyźni natomiast wciąż są pod tym względem poniżej średniej dla krajów Unii Europejskiej (35,7 proc.).

„Doprowadziło to do zwiększenia luki w wykształceniu między kobietami a mężczyznami. Ta, liczona jako różnica odsetka mężczyzn i kobiet dla przedziału wiekowego 25-34 lata w 2021 r. wyniosła 19 pkt. proc., wyraźnie powyżej średniej w UE (11 pkt. proc.), podczas gdy w 2001 r. było to 5,9 pkt. proc. W 2021 r. wśród państw UE stawiało to nas na 6. miejscu (za Słowenią, Słowacją i państwami bałtyckimi)” – można przeczytać w opracowaniu zamieszczonym w serwisie Portal Statystyczny.

Panie jednak nie poprzestają na samej formalnej edukacji. W 2021 r. w różnego rodzaju szkoleniach uczestniczyło 5,4 proc. polskiego społeczeństwa. Większość z tych osób to kobiety.

Lepsze wykształcenie nie zawsze jednak okazuje się przepustką do dobrej pracy i wysokich zarobków. Z uwagi na brak rąk do pracy na wysokie w stosunku do posiadanego wykształcenia zarobki mogą liczyć np. pracownicy sektora budowlanego, gdzie niezbędna jest siła fizyczna, przeważają więc tam mężczyźni. I choć na rynku działają już żeńskie ekipy budowlane, jest ich zdecydowanie mniej niż męskich.

Czytaj więcej

Plus Minus

Roszkowski, Czarnek i podręcznik, który manipuluje przeszłością

W podręczniku do nowego przedmiotu historia i teraźniejszość nie ma ani słowa o Lechu Wałęsie czy Tadeuszu Mazowieckim. Mimo to znalazły się w nim noty o Lechu Kaczyńskim i Antonim Macierewiczu. A sama książka przypomina bardziej zideologizowany esej, zbieżny z przekazem Zjednoczonej Prawicy, niż podręcznik dla dzieci. Dla niektórych zdających maturę obowiązkowy do przyswojenia.

Z drugiej strony istnieje szereg sektorów sfeminizowanych – zdrowotny, edukacyjny czy pomoc społeczna, w którym zarobki są wciąż jednymi z najniższych w kraju. Przykładowo początkująca nauczycielka od stycznia tego roku zarabia 3690 zł brutto. Szanse na podwyżki rosną wraz ze stażem pracy i kolejnymi stopniami awansu zawodowego – tyle że w przypadku kobiet jest on zwykle dłuższy niż u mężczyzn. Wydłużają go bowiem przerwy związane z urodzeniem dziecka.

Niższe zarobki mogą być związane z rodzajem wykształcenia. Mimo że obecnie większy odsetek kobiet niż mężczyzn ma wykształcenie wyższe, to wciąż jest ich mniej na kierunkach technicznych. Przykładowo, w 2021 r. kobiety stanowiły tylko 15 proc. studiujących informatykę na uczelniach publicznych. A to wpływa na statystyki średnich zarobków.

Problemem jest także różnica w zarobkach kobiet i mężczyzn zatrudnionych na takich samych stanowiskach, a także ograniczone możliwości awansu, czyli tzw. szklany sufit. Nie jest to tylko polska specyfika. Przykładowo w Niemczech w ubiegłym roku średnie wynagrodzenie kobiet za godzinę wynosiło 20,05 euro, a mężczyzn – 24,36. To oznacza, że kobiety zarabiają w Niemczech prawie o jedną piątą mniej niż ich koledzy.

U nas teoretycznie jest trochę lepiej. W 2020 r. luka płacowa w Polsce wyniosła 4,5 proc. przy średniej unijnej 13 proc. – wynika z danych Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej. Jedynie w czterech państwach jest mniejsza: Luksemburgu, Rumunii, Słowenii i Włoszech. „W Polsce luka płacowa w grupie wiekowej do 25 lat wyniosła 8,2 proc. w 2020. W grupie wiekowej 25-34 lata zmniejsza się do poziomu 7,2 proc., osiągając najwyższy poziom w grupie wiekowej 35-44 lata: 9,4 proc. W grupach wiekowych 45+ następuje gwałtowne zmniejszenie się luki płacowej do poziomu 5,5 proc. w grupie wiekowej 45-54 lata” – przekazało MRiPS.

W komunikacie tym nie dodano jednak, że w wielu krajach różnice w wynagradzaniu kobiet i mężczyzn to skutek tego, że część z nich z uwagi na obowiązki macierzyńskie pracuje w niepełnym wymiarze godzin. U nas zatrudnienie na niepełny etat nie jest tak popularne.

Problemem, zwłaszcza dla wykształconych i ambitnych kobiet, jest sprawa awansu. Im wyższy szczebel w firmowej strukturze, tym mniej pań. W pierwszej połowie ubiegłego roku stanowiły nieco ponad jedną czwartą członków rad nadzorczych w największych spółkach warszawskiej giełdy tworzących indeks WIG20. To sporo poniżej średniej dla największych spółek w krajach Unii Europejskiej, która wynosiła prawie 32 proc.

„W Polsce nie brakuje kompetentnych kobiet, które mogą objąć stanowiska w zarządach i radach nadzorczych. Trzeba tylko zacząć zauważać kobiece talenty w firmach” – mówiła w grudniu w rozmowie z „Rzeczpospolitą” Milena Olszewska-Miszuris, prezeska WM Advisory i współprzewodnicząca 30 proc. Club Poland, polskiego oddziału globalnej inicjatywy, której celem jest osiągnięcie co najmniej 30-proc. udziału kobiet we władzach spółek.

Unia Europejska zamierza to zmienić. Według zapisów unijnej dyrektywy w ciągu niespełna czterech lat, do lipca 2026 r., duże spółki giełdowe mają zwiększyć udział „niedostatecznie reprezentowanej płci” (z reguły są to kobiety) do 40 proc. w radach nadzorczych albo do 33 proc., uwzględniając również zarządy. Obecnie wymagania nowej dyrektywy spełniają dwa kraje UE – Francja i Islandia.