Sąd Najwyższy 28 listopada 2016 r. (II UK 413/15) uwzględnił skargę i uchylił wyrok sądu okręgowego, przekazując sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania.
Komentarz eksperta
Grzegorz Trejgel, radca prawny w Kancelarii Prawa Pracy Wojewódka i Wspólnicy sp.k.
W tym wyroku SN wskazał na wadliwość wykładni prezentowanej przez sąd okręgowy. Określił, że przewidziane w § 18 pkt 2 i § 18a pkt 3 rozporządzenia terminy mają charakter terminów prawa materialnego, a ich niezachowanie uniemożliwia skuteczne dochodzenie roszczeń dotyczących zasiłków związanych z macierzyństwem. Nietrafne jest stanowisko, iż wyłączną podstawę ustalenia prawa do dochodzonych świadczeń jest art. 29 ust. 5 ustawy zasiłkowej, zaś kwestię przedawnienia tego prawa reguluje art. 67 ust. 1 tej ustawy, przyjmując że „określenie terminu do złożenia wniosku o wypłatę świadczenia w § 18 pkt 2 i § 18a pkt 3 rozporządzenia (...) nastąpiło z przekroczeniem materii ustawowej (...)". Założenie to nie może zostać podzielone. Zgodnie z § 18 pkt 2 i § 18a pkt 3 rozporządzenia, w brzmieniu obowiązującym w okolicznościach sprawy, warunkiem koniecznym i jednym z dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego (dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego) i urlopu rodzicielskiego – w przypadku ubezpieczonego niebędącego pracownikiem – jest złożenie płatnikowi wniosku o wypłatę zasiłku macierzyńskiego przed terminem rozpoczęcia korzystania z tego zasiłku za okres ustalony przepisami kodeksu pracy.
Pierwszy z wymienionych przepisów, w jego brzmieniu pierwotnym, obowiązującym w okresie od 9 maja 2012 r. do 25 listopada 2013 r., był przedmiotem kontroli dokonanej przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 24 marca 2015 r. (P 42/13, OTK-A 2015 nr 3, poz. 33). W wyroku tym TK orzekł, że przepis ten w zakresie, w jakim określa termin do złożenia wniosku o wypłatę zasiłku macierzyńskiego, jest zgodny z Konstytucją. Oznacza to w okolicznościach sprawy, że § 18 pkt 2 rozporządzenia, również w zakresie oznaczonego w nim terminu, nie został wydany z przekroczeniem delegacji ustawowej i nie można przyjąć, że przepis ten nie mógł wprowadzić terminu prawa materialnego, którego niedochowanie powodowałoby utratę prawa do zasiłku macierzyńskiego.
Po nowelizacji rozporządzenie określało w osobnych paragrafach: w dotychczasowym § 18 (pkt 2) – dowody stanowiące podstawę przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, a w nowym § 18a (pkt 3) – dowody stanowiące podstawę do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego. W § 18a pkt 3 wprowadzono przy tym identyczny z występującym uprzednio w § 18 pkt 2, materialnoprawny termin złożenia wniosku o przyznanie i wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Przepisy te obowiązywały w okresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy.
Ubieganie się o zasiłek jest fakultatywne. Chcąc zatem uzyskać to świadczenie, ubezpieczony niebędący pracownikiem musi zwrócić się do jego płatnika z odpowiednim wnioskiem. W przypadku osób innych niż pracownicy prawodawca przesądził, że ma to być wniosek o przyznanie i wypłatę zasiłku.
