Współczesne prawo międzynarodowe dysponuje normami prawnymi konstruującymi międzynarodowy system bezpieczeństwa.Jego zinstytucjonalizowanym filarem jest Organizacja Narodów Zjednoczonych. Na mocy Karty Narodów Zjednoczonych, będącej statutem tej organizacji, główna odpowiedzialność za utrzymanie światowego pokoju i bezpieczeństwa spoczywa na jednym z jej organów głównych, mianowicie Radzie Bezpieczeństwa. Co więcej, w sytuacjach sporu między państwami, a zwłaszcza wtedy, gdy konieczne jest przeprowadzenie wobec konkretnego państwa akcji przymusu, odpowiedzialność ta ma, co do zasady, charakter kompetencji wyłącznej, zastrzeżonej dla tego właśnie organu (art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 Karty). To oznacza, że nawet organ plenarny ONZ, jakim jest Zgromadzenie Ogólne, w którym przecież reprezentowane są niemal wszystkie państwa świata, nie może wyręczać w tym zakresie Rady Bezpieczeństwa, ani też w jej działania ingerować. Niemniej w praktyce ONZ w tej materii odnotowujemy sytuacje wyjątkowe, o czym niżej.
Wkracza Rada Bezpieczeństwa
W razie aktu agresji jednego państwa względem drugiego Rada Bezpieczeństwa wkracza do akcji, podejmując stosowne rezolucje. Najpierw stwierdza ów akt agresji (art. 39 Karty), co jest przejściem do jej dalszych działań. Rada może także skorzystać z prawa wydania zarządzeń tymczasowych (art. 40 Karty), co w praktyce przekłada się na sformułowanie stosownych wezwań, takich jak np. wezwanie do przerwania ognia, czy wezwanie do wycofania wojsk z obcego terytorium. Rada władna jest także sięgnąć po sankcje, i to zarówno które nie polegają na użyciu sił zbrojnych – np. całkowite lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych czy komunikacji z państwem agresorem, (art. 41 Karty), jak i które obejmują wykorzystanie sił zbrojnych (art. 42).
Czytaj więcej
Wojna, konflikt zbrojny, napaść, agresja - czym się różnią te pojęcia w prawie międzynarodowym
Gdy Irak napadł na Kuwejt...
Historia współczesnych konfliktów zbrojnych zna tę sekwencję. Wyrazistym przykładem są decyzje Rady Bezpieczeństwa podjęte w sytuacji agresji Iraku na Kuwejt w sierpniu 1990 r. Łańcuch przyjętych rezolucji – od rezolucji nr 660 (1990) po rezolucję nr 678 (1990) – wypełnia ten schemat, kreśląc następstwo, na które składa się potępienie aktów agresji, sformułowanie odpowiednich wezwań, sankcje gospodarcze i finansowe wyposażone w stosowny mechanizm ich nadzorowania, aż po zbrojne działania podjęte za przyzwoleniem Rady w styczniu 1991 r. Trzeba przy tym zaznaczyć, iż Rada Bezpieczeństwa powinna w okolicznościach każdego przypadku sformułować najwłaściwszą odpowiedź na zagrożenie pokoju, jego naruszenie bądź akt agresji i nie ma obowiązku stopniowania zastosowanych sankcji.
Przypadek napaści Rosji na Ukrainę stanowi jednak znacznie większe wyzwanie dla regulowanego prawem międzynarodowego systemu bezpieczeństwa. Mamy bowiem do czynienia z paraliżem Rady Bezpieczeństwa, który wynika z tego, iż Rosja jako członek stały tego organu posiada prawo wetowania jego uchwał, a dodatkowo od 1 lutego sprawuje w nim przewodnictwo.
