Szczęśliwy jak Fin

Wydawać by się mogło, że Polska i Finlandia to podobne kraje. W obu jest zielono, rosną te same drzewa, są piękne jeziora. Dzieli nas Morze Bałtyckie, ale rozumiemy, co znaczy graniczenie z Rosją i zagrożenie wojną hybrydową. Dlaczego więc w jednym żyją szczęśliwi ludzie, a w drugim nie? Finlandia po raz siódmy z rzędu została najszczęśliwszym krajem świata – wynika z „World Happiness Report”, opracowywanego przez Organizację Narodów Zjednoczonych.

– Wielokrotnie zastanawialiśmy się nad tym, co nas odróżnia od innych i co powoduje, że my, ale też inni mieszkańcy Skandynawii, jesteśmy najszczęśliwszymi narodami świata – mówi Frank Martela, wykładowca na Uniwersytecie Aalto, jednej z najlepszych uczelni w Finlandii. – Gdy sprawdziliśmy, jak to naukowcy, wiele współczynników, wyszło nam, że Skandynawów od mieszkańców innych regionów odróżnia wysokie spożycie kawy i heavy metalu. Jesteśmy szczęśliwi, bo pijemy kawę i mamy muzykę, która pozwala nam pozbyć się negatywnych emocji – śmieje się Frank. I dodaje, że Finowie piją 6,7 filiżanki kawy dziennie, Szwedzi 5,6, a Norwegowie 4,6. Dla porównania uważani za kawoszy Włosi piją 3,1 filiżanki kawy dziennie, a Polacy zaledwie 1,4.

Trzeba również dodać dla porządku, że Finowie mają też Świętego Mikołaja (trudno się nie uśmiechać, widząc w Helsinkach jego oficjalne sklepy i myśląc o Bożym Narodzeniu) oraz zorzę polarną, która fascynuje nie tylko turystów, ale też samych Finów (wielu ma na swoich komórkach zainstalowane aplikacje powiadamiające o jej pojawieniu się w okolicy).

Uproszczeniem byłoby jednak stwierdzenie, że Finom do szczęścia potrzebna jest kawa, muzyka i zorza. – U nas szczęście ma charakter instytucjonalny. Oczywiście, nie jest tak, że sprawnie działające państwowe instytucje automatycznie uczynią ludzi szczęśliwymi. Ale na pewno sprawne państwo może usunąć wiele źródeł nieszczęścia – tłumaczy Frank Martela. Potwierdza to właśnie ów ranking szczęścia. Jest on oparty na badaniach ośrodka Gallupa i przeprowadzany wśród mieszkańców 143 państw, którzy oceniają jakość życia w skali od zera do dziesięciu. Uwzględnia on sześć czynników: PKB na głowę mieszkańca, długość życia w zdrowiu według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), wsparcie społeczne (zgodnie z odpowiedzią na pytanie: „Czy masz krewnych lub przyjaciół, na których pomoc możesz liczyć, gdybyś miał kłopoty?”), postrzeganą swobodę podejmowania decyzji życiowych, szczodrość (mierzoną odpowiedzią na pytanie: „Czy w ostatnim miesiącu przekazałeś jakieś pieniądze organizacji charytatywnej?”) i poziom postrzeganej korupcji.

Czytaj więcej

Plus Minus

Dzieci uciekają ze szkoły. Rodzice też

Tradycyjna szkoła powoli odchodzi do lamusa, na co złożyło się wiele czynników. Rodzice przestali wierzyć w skuteczność powszechnej edukacji i zamiast tego stawiają na tę domową, na placówki niepubliczne czy płatne korepetycje. W efekcie nierówności społeczne się pogłębiają.

Wygoda to podstawa

Państwo, zdają się myśleć Finowie, jest po to, by pomóc zorganizować wygodne i spokojne życie. I wierzą, że tak się właśnie dzieje. Pytani np. o stosunek do sytuacji związanej z migrantami na granicy fińsko-rosyjskiej odpowiadają, że owszem, problem jest, są ludzkie dramaty i pushbacki, ale granica jest zamknięta, a państwo robi po prostu to, co musi. Gdyby to nie było konieczne, to by tak nie robiło.

Przekonanie o słuszności działań władzy skutkuje wysokim zaufaniem obywateli do państwa. – U nas od polityków wymaga się, by ich działania zmieniały naszą rzeczywistość na lepszą. Ci, którzy nic nie robią, nie mają szans w wyborach. To ich praca – wyjaśnia Frank.

I stąd właśnie w fińskim parlamencie jest najwyższa frekwencja. Mają też w nim najwięcej kobiet. Finlandia jest również w czołówce krajów wolnych od korupcji. Aż 90 proc. Finów mówi, że ufa policji (w Polsce takich osób jest o połowę mniej – 46 proc). Na bardzo wysokim poziomie jest też zaufanie do siebie nawzajem – 85 proc. Finów uważa, że można zaufać innym. To najwyższy poziom kapitału społecznego na Starym Kontynencie.

W Polsce, jak pokazują badania, ufamy co prawda bliskim, rodzinie i najbliższemu otoczeniu, ale już trudno jest nam zaufać osobom dalszym np. w biznesie. Co znacznie obniża skłonność do ryzyka przedsiębiorców i wpływa na wzrost gospodarczy.

– Najważniejsza jest możliwość zaspokojenia własnych potrzeb bytowych. Kiedy mamy co jeść i gdzie mieszkać, możemy zacząć się zastanawiać nad tym, co nas uszczęśliwia i w jaki sposób możemy spełnić nasze marzenia – mówi Joel, przewodnik w fińskim centrum naturalnym HALTIA. Jak opowiada, przez lata pracował jako pracownik socjalny i był dobry w tym, co robi, ale stwierdził, że nie o to mu w życiu chodzi. Zmienił więc pracę na taką, która daje mu wiele satysfakcji i pozwala mieć kontakt z naturą, co dla Fina jest ważne. Kluczowe jednak jest to, że cokolwiek by robił, jest w stanie w ten sposób zarobić na życie.

Oczywiście, łatwiej jest być szczęśliwym w kraju bogatym niż takim, w którym na wszystko brakuje. Według Banku Światowego dochód Finlandii per capita to w 2022 r. blisko 60 tys. dol., podczas gdy w Polsce – 42 tys.

Ale zamożność tego kraju nie bierze się znikąd, lecz wynika z pracy. Jak pokazują statystyki, pracuje 76,6 proc. mężczyzn i aż 76,4 proc. kobiet. Jest to możliwe dzięki dostępowi do opieki żłobkoweji elastycznym godzinom pracy pozwalającym godzić życie rodzinne i zawodowe. W dodatku 80 proc. ojców korzysta z urlopu rodzicielskiego, a czas, który kobiety i mężczyźni poświęcają na pracę w domu, jest podobny.

Jednak nie jest tak, że Finlandia to kraj mlekiem i miodem płynący. Ale dużo się robi, by poprawić jakość służby zdrowia, wyposażyć młodych rodziców w wyprawkę, gdy spodziewają się dziecka, dba się o zapewnienie mieszkań w zależności od potrzeb i możliwości finansowych obywateli, możliwość wyjścia z bezdomności, integrowanie migrantów czy potrzeby seniorów. W związku z gwałtownym starzeniem się społeczeństwa w Finlandii rusza budowanie bloków różnopokoleniowych, wyposażonych w części wspólne, takie jak ogród, basen czy siłownia, by zarówno młodzi, jak i starsi, mogli wspólnie spędzać czas.

Podobnym miejscem zachęcającym do wspólnego spędzania czasu i łączenia pokoleń jest np. miejska biblioteka Oodi w Helsinkach, gdzie oprócz możliwości wypożyczenia książek czy skorzystania z czytelni można zająć się swoim hobby – są sale do wspólnego grania na komputerze, część do zabaw dla dzieci, kącik szachowy, studia nagrań i komputery z programami graficznymi. W bibliotece wypożyczy się też planszówkę i uszyje sobie na maszynie bluzkę. A potem wydrukuje na niej odpowiedni napis. Natomiast w kuchni można ugotować razem z przyjaciółmi posiłek i zjeść go potem na kolację. Wszystko jest dostępne nieodpłatnie i finansowane z podatków, by służyło ludziom.

Ma to też jeszcze jedno uzasadnienie. Paradoksalnie, mimo wszystkich tych wskaźników szczęścia, Finowie od lat zmagają się z wysokim odsetkiem samobójstw – zwłaszcza wśród ludzi młodych. Zachęcanie ich do wspólnej aktywności to, obok dostępnego wsparcia psychologicznego i zachęcania do większej otwartości, jeden ze sposobów zapobiegania temu kryzysowi. I działa, bo widać w statystykach, że sytuacja się poprawia.

Prawo do własnych wyborów

U nas ważne jest to, by każdy żył tak, jak chce. Stąd duża akceptacja dla związków homoseksualnych – mówi Frank. Prawo do własnych przekonań, przekonanie o potrzebie wolności prasy, prawo do wyboru własnej ścieżki życiowej, akceptacja różnorodności, pozwala Finom czuć się lepiej i żyć spokojniej. Bo w sumie, po co się spieszyć i kłócić?

Finlandia stawia na równość – w życiu publicznym, ale także na równość szans. Każde dziecko ma dostęp do dobrej jakości edukacji, która pozwala osiągnąć sukces nawet wtedy, gdy nie można liczyć na wsparcie w nauce w domu. – Pochodzę z biednej rodziny. Ale to dzięki szkole poszłam na studia, a potem dostałam dobrą pracę. U nas każdy dostaje taką szansę – mówi mi jedna ze spotkanych w Helsinkach kobiet.

Finowie wiedzą, że dobra edukacja to podstawa, stąd stworzony przez nich system jest jednym z najlepszych na świecie (choć ostatnie wyniki PISA są już gorsze od poprzednich). Skąd ten sukces? Poprzez nastawienie na rozwój dziecka, uczenie go praktycznych umiejętności, szukanie, w czym jest dobre.

– My nie oceniamy dzieci, my je obserwujemy. Czasem przeprowadzamy testy, ale podstawą wiedzy o naszych podopiecznych jest właśnie obserwacja, wyszukiwanie mocnych i słabych stron oraz szukanie sposobu na radzenie sobie z problemami – opowiada mi nauczycielka wczesnoszkolna z placówki w Tampere.

Szanse na wnikliwą obserwację są spore już od najmłodszych lat, bo przykładowo w najmłodszych grupach przedszkolnych na jednego opiekuna przypada zaledwie czworo dzieci.

W tej beczce miodu jest jednak też łyżka dziegciu. W Finlandii, podobnie jak w Polsce, brakuje nauczycieli. Problem ten jest widoczny zwłaszcza w dużych miastach, a przyczyną są, również jak u nas, niskie zarobki. Przeciętny nauczyciel w Finlandii zarabia ok. 3,5 tys. euro. Dla porównania minimalne wynagrodzenie w tym kraju to 1,8 tys. euro, czyli pedagog zarabia dwa razy tyle, ile wynosi najniższa krajowa. W Polsce jest pod tym względem jeszcze gorzej: pensja nauczyciela, w zależności od stopnia awansu zawodowego, jest zaledwie o kilkaset złotych wyższa od minimalnej.

Czytaj więcej

Plus Minus

Mieszkanie jako życiowy cel? A może to prawo człowieka?

Wieloletnie zwyżki cen i gwałtowny skok oprocentowania kredytów sprawiły, że dla milionów Polaków własne mieszkanie stało się dobrem nieosiągalnym. Równocześnie poszybowały też koszty najmu. Nieruchomościowy problem może zdominować przyszłoroczne wybory.

Brak wysokich obcasów

Dla Finów natura jest święta. Pływamy w jeziorach, relaksujemy się na świeżym powietrzu, śpimy nocą w lesie, żeby zobaczyć zorzę. I szanujemy przyrodę – mówi Joel. – Jeśli ktoś wypocząć, to najlepiej mu w lesie, nad jeziorem, zimą na nartach – dodaje.

– U nas mówi się, że Fin różni się od Amerykanina tym, że mieszkaniec USA marzy o willi z basenem, a Fin o skromnym domku nad jeziorem, pod warunkiem że będzie w nim sauna, a wokół nie będzie sąsiadów – wyjaśnia Frank Martela.

Bo nie ma Finlandii bez saunowania. W tym niewielkim kraju na 5 mln mieszkańców jest aż 3 mln saun, z których korzysta się przy każdej nadarzającej się okazji. – Prawie codziennie zabieram do pracy torbę z rzeczami do sauny. Nigdy przecież nie wiadomo, czy nie zajdę do niej w drodze do domu – mówi Heidi Johansson, menedżerka z Helsinek. Po co to robi? – Czasami wystarczy pięć minut w saunie i zmęczenie znika. Wracam do domu w lepszej formie – tłumaczy.

Sauna jest nawet w makiecie domu muminków, w muzeum tych stworów w Tampere. – Muminki to fińskie trolle, więc sauna w ich domu być musi – wyjaśnia tamtejsza przewodniczka.

Sauna to miejsce, w którym ludzie nie tylko się relaksują, wzmacniają odporność i pozwalają zmierzyć się z samym sobą (kąpiel w zimnym jeziorze czy morzu po saunie to wyzwanie), ale także przestrzeń, gdzie wspólnie się imprezuje, a nawet prowadzi biznesowe spotkania. Ale nie nago – choć tak reguły saunowania tłumaczy się w Polsce. Finowie spotykają się w saunie w strojach kąpielowych, choć jeśli ktoś nago czuje się komfortowo, to może tak iść. Tym bardziej że nie zawsze są to sauny koedukacyjne.