"Dom otwarty” miał premierę w roku 1883. Bałucki zastrzelił się na krakowskich Plantach w roku 1901: „Został zaszczuty przez awangardę” – to znamienny komentarz Jandy. Złośliwości zwolenników młodopolskiej cyganerii wobec jego mieszczańskich komedii ujawniają względność takich starć. Wartość była po obu stronach. Skądinąd jedynym wtrętem reżyserki jest wprowadzenie na scenę, w roli niemego świadka, samego pisarza – z nawiązaniem do jego smutnego końca.
I jakby w akcie niezgody na jego „zaszczucie” ta inscenizacja to popis teatru tradycyjnego, gdzie mamy wierność intencjom autora, gdzie nie przebiera się aktorów we współczesne ubrania. Choć scenografia Macieja Preyera i kostiumy Elżbiety Terlikowskiej są rozkosznie bombastyczne, przedrzeźniające epokę. To przerysowanie jest logiczne. Bo Janda, wbrew klasyfikacji tego tekstu do kategorii „ramotek”, odnajduje w XIX-wiecznych dialogach, błyskotliwych i celnych, sporo nadprogramowego szaleństwa. Zwłaszcza w groteskowym drugim akcie, gdy w mieszkaniu urzędniczej, krakowskiej rodziny Żelskich odbywa się niszczycielski bal. Kiedy galopuje raz po raz wariacki korowód do kakofonicznej muzyki Piotra Łabonarskiego – wszak przygrywa orkiestra wojskowa.
Literaturoznawca Karol Samsel przekonuje, że to coś więcej niż komedyjka, że Bałucki czyni trafne obserwacje na temat zderzenia tradycji z nowoczesnością. „Nowoczesny” jest wodzirej Fikalski, który wierzy w niemal filozoficzny sens tańca, „nowoczesne” są grzeszki niektórych gości. Tyle że pisarz jakby się swoich odkryć przeląkł. Kończy konserwatywną pochwałą schowania się w kręgu rodzinnym – przed obłudą, plotką, ale i przed niespokojnym duchem rozrywki.
Czytaj więcej
Obyśmy nie dożyli szaleństwa obalania pomników jak w szczytowym momencie ruchu Black Lives Matter. Natomiast rozmaite rewizje historii, igraszki z mitami – czemuż by nie? Dlatego bronię „Kosa” i „1670” przed zbyt zajadłymi krytykami.
Andrzej Wajda zrobił z „Domu otwartego” pierwszy odcinek serialu „Z biegiem lat, z biegiem dni”. Tam konkluzje zmienionego tekstu były gorzkie. Pannę Kamilę przymuszano do małżeństwa z rozsądku. To u Wajdy późniejsza pani Dulska. Tu dostaliśmy wersję wierną autorowi. Związek nudnej panny z nudnym kawalerem ma być szczęśliwy. Kłaniam się przed reżyserską perfekcją. Dużo tu hałasu i przerysowania, ale to inny hałas i przerysowanie niż w teatrach komercyjnych. W tym ciągu nieporozumień jest tyle finezji i perlistego humoru. Nie osiągnięto by tego bez znakomitej 22-osobowej obsady. Nawet dość konwencjonalne postaci grane są w szalonym tempie. Tomasz Błasiak i Anna Cieślak (Żelscy), Henryk Niebudek (wuj Telesfor) i Hanna Skarga (Kamila) to coraz bezradniejsze ofiary cudzych pomysłów i intryg. A przygodami nudnie pozytywnego Adolfa, narzeczonego Kamili, bawi się, nie wywołując grama nudy, znany z filmów Ignacy Liss.
