Nick Cave, Biblia i narkotyki

Proszę wybaczyć osobisty ton, ale pewne doświadczenia z przeszłości przy okazji premiery płyty „Nocturama” (2003) aż do niedawnej premiery książki sprawiały, że ceniąc Nicka Cave’a jako muzyka, kompozytora, pisarza, czułem zawód, myśląc o człowieku. Pewne moje negatywne domysły zaczęły nabierać siły potwierdzenia po obejrzeniu dokumentu „20 tysięcy dni na Ziemi” z udziałem muzyka. Wyluzowany, a przecież ojciec dwóch synów, z jednej strony mówił o swojej religijności, co niektórych mogło zaskoczyć na tle medialnego wizerunku Australijczyka, z drugiej zaś – dość bezceremonialnie, wręcz pyszałkowato, opowiadał o swoich dawnych obyczajach, gdy spotykał się z dilerem heroiny w kościołach, ponieważ są one puste i policja nie przeszkodzi tam w zakupie narkotyków. Można było z politowaniem dla nieodpowiedzialności Cave’a powiedzieć: superinstrukcja dla dzieciaków, w tym setki tysięcy fanów artysty.

Dwuznaczna wydawała się też inna wypowiedź: „Pisząc piosenki, czuję się jak bóg. Nie zawsze, ale to się zdarza. Staję się kimś innym. Ale w moim przypadku religijność łączy się z narkotykami. To narkomańska sprawa. Wstawałem rano, szedłem do kościoła, przyjmowałem komunię, wracałem do domu i łykałem dragi. Starałem się w ten sposób zbalansować to, co dobre i złe w moim życiu. Totalne szaleństwo!”.

Mamy wstępny opis niezrównoważonej postaci, która mogłaby być bohaterem Fiodora Dostojewskiego. Powtórzmy: „religijność łączy się z narkotykami”. Niezły odlot i straszna recepta na przełamanie codzienności, podszyta buntem przeciwko racjonalizmowi oraz perwersyjnie pojętym mistycyzmem, który łączy ekstazę z cierpieniem.

Cave zaskoczył mnie też we wspomnianym dokumencie – bądź co bądź to anarchista i buntownik, myślałem – pokazując przechowywane od najwcześniejszych lat medialne wycinki na swój temat. Co za hipokryta i snob, pomyślałem zdegustowany, mając w pamięci wywiad przy okazji płyty „Nocturama”. Niemal z ambicją prymusa przeanalizowałem nowe piosenki muzyka, łącząc ich sensy z wcześniejszymi, co ułożyło się w wiele pytań dotyczących inspiracji płynących ze Starego i Nowego Testamentu. Tymczasem pan Nick odpowiadał na moje rozbudowane pytania nonszalanckim: „Yes” or „No”, a miałem też poczucie, że sprawia mu przyjemność obserwowanie z drwiną dziennikarza, który męczy się w obliczu gwiazdy.

W końcu doszedłem do wniosku, że pomimo czasu zainwestowanego, poczynając od bladego świtu, gdy leciałem z Warszawy do Londynu na wywiad, nie pozwolę sobie na lekceważenie i zakończę rozmowę, odchodząc od stolika. Mój radykalny gest zaskoczył Cave’a. Poprosił, bym wrócił, a sam zmobilizował się do większego zaangażowania.

A jednak niesmak pozostał. Teraz zaś czytam w książce takie złote myśli: „A kto jeszcze w ogóle lubi wywiady? Wywiady, ogólnie rzecz biorąc, są do dupy. Serio. Zjadają cię. Nie cierpię ich. Sama idea ma w sobie coś upokarzającego. Wypuściłeś nową płytę, film albo książkę i trzeba to sprzedać. (…) Pięć czy sześć lat temu w ogóle zrezygnowałem z wywiadów” – mówi Nick Cave, ale mówi to przecież na pierwszej stronie, nomen omen, wywiadu i to wywiadu rzeki, rozpoczynając niemal trzysta stron wypowiedzi.

Wszystko się zmieniło

Trzymajmy się jednak rzeczy najważniejszych. Zażenowanie zachowaniem idola, który opowiadał o kupowaniu narkotyków oraz używaniu ich i łączeniu z religijnością, zmieniło się w trudne do opisania uczucie, gdy w rok po premierze filmu „20 tysięcy dni na Ziemi” dotarła do nas informacja, że syn Cave’a Arthur, mając ledwie 15 lat, spadł z klifu, będąc, jak wykazało śledztwo, pod wpływem LSD. Zmarł na miejscu.

Czytaj więcej

Polityka

Nick Cave: Kulturalny bojkot Izraela to tchórzostwo

Jak informuje Onet, australijski wokalista Nick Cave opublikował list otwarty, w którym napisał, że "kulturalny bojkot Izraela to tchórzostwo i powód do wstydu".

Myślałem o tym, chodząc wciąż na koncerty Cave’a. Nie mogłem skupić się na odbiorze muzyki i często żałobnego przesłania piosenek, tylko obserwowałem artystę, który stracił syna, ale na koncertach „przybija pionę” fanom, często równolatkom utraconego dziecka, będąc dla nich „wzorcem” i „autorytetem”. Mając w pamięci dramat jednego z polskich muzyków, który po stracie syna, odnalazł się jakoś w życiu zawodowym, gdy żona już takiej szansy nie miała – zastanawiałem się, co dzieje się z żoną Cave’a, która poświęciła swoją karierę modelki dla rodziny i nie miała szansy odreagować traumy na scenie. Całymi dnia leżała w ciemnym pokoju, pogrążona w depresji i nękana migreną.

Piszę o moich pytaniach śmielej – choć wciąż pozostają wątpliwości, że oceniam i oskarżam kogoś, kogo tak naprawdę nie znam – ponieważ wydana właśnie książka „Wiara, nadzieja i krwawa łaźnia” przynosi odpowiedzi na wiele z nich. Potwierdziły się też pewne intuicje na temat religijności muzyka, gdy mówił mi: – Przez całe życie mogłem powiedzieć, że świat jest wspaniały. No może nie w każdej chwili, nie każdego dnia. Ale świat jest wspaniały, jeśli tylko potrafimy to odkryć, znaleźć jego piękno w sobie. Czasami lubię pisać o przemocy. Bardzo mnie to ekscytuje. Interesują mnie szczegóły ludzkiego okrucieństwa. To wszystko jest takie dziwne. Tak mam, nic na to nie poradzę. Wiele moich utworów inspirowanych jest jednak Starym Testamentem. Kiedyś czytałem go bardzo często, teraz już mniej. Może dlatego rzadziej wracam do lektury, że już dobrze ją znam. To są najpiękniejsze karty naszej cywilizacji. Inspirowali się nimi najwięksi pisarze, ja też sobie pozwoliłem. Najczęściej wracam do Pieśni Salomona, księgi Hioba.

Sięgać miał też do Nowego Testamentu, w tym Ewangelii świętego Marka.

– I wierzy pan w Boga? – pytałem.

– Wierzę, zawsze wierzyłem – odpowiadał Cave.

– Ale śpiewa pan, że Bóg żyje tylko w naszych snach.

– Miałem na myśli, że Bóg jest wspaniały, jak piękne mogą być tylko nasze marzenia. Dążymy do Niego, chcemy się przybliżyć. Czasami to się udaje i wtedy sny się spełniają. Czujemy boską obecność. To jest jak najbardziej personalny Bóg, a nie jego idea, bo jeśli chodzi o sprawy religii, jestem bardzo staroświecki.

– Modli się pan rano, wieczór, we dnie, w nocy?

– Tu uczyniłem pewne odstępstwo. Nie mam własnej odpowiedzi na to pytanie. Ciekawych odsyłam do Biblii.

W książce Cave rozwija swoje przesłanie, co związane jest oczywiście z żałobą i utratą syna. Mówi: „Było to doświadczenie zerwania ze wszystkim, co działo się do tej pory, pewnie takie, jakiego doznawali też inni przede mną. Ale z mojego punktu widzenia dalsze życie nie jawiło się jako uporządkowana opowieść. Ta forma straciła sens. Arthur zmarł i wszystko się zmieniło. To doznanie gwałtownego przerwania, poczucie zakłóconego życia przeniknęło wszystko. Kiedy teraz rozmawiamy, trudno mi wracać do tamtych wydarzeń, ale trzeba o nich mówić, bo strata syna określa to, czym jestem”.

Najbardziej zaskakujące są wyznania dotyczące religii.„Religia to duchowość zdyscyplinowana i chyba rzeczywiście czegoś od nas wymaga. Dla mnie zdyscyplinowanie oznacza także myśl o zmaganiu się z ideą wiary – to ta szczelina wątpienia przebiegająca przez wszystkie poważne religie. Jądrem mojej twórczości jest mocowanie się z tym, co święte”.

Zaskoczony rozmówca muzyka i współautor książki Sean O’Hagen pyta: „Czy zmierzasz do twierdzenia, że w kwestiach wiary i wyznania jesteś w gruncie rzeczy konserwatystą?”. A Nick Cave odpowiada: „Tak, tak było zawsze, i to nie tylko jeśli chodzi o wiarę czy przekonania religijne. Myślę, że jestem konserwatystą z urodzenia”.

Czytaj więcej

Muzyka popularna

Gwiazdy muzyki popierają tych, którzy chcą żyć w pokoju

W gronie gwiazd, które potępiają rosyjską agresję na Ukrainę są też Nick Mason, The Who i Nick Cave.

Do kwestii konserwatyzmu jeszcze wrócimy, wiąże się bowiem, być może, ze śmiercią innej osoby w rodzinie Cave’a, ale teraz warto kontynuować kwestię religijności, bo dla niektórych fanów jego wypowiedzi mogą brzmieć naprawdę szokująco: „Nie ciekawi mnie ezoteryczna strona duchowości. Przyciąga mnie to, co ludzie uważają za tradycyjne idee chrześcijańskie. Fascynuje mnie Biblia, a zwłaszcza życie Chrystusa. Od początku miało ogromny wpływ i różnorodny wpływ na moją pracę”.

Łączy się z to dzieciństwem Nicka, kiedy bywał w kościele parę razy w tygodniu, śpiewając w chórze katedralnym. „I wiele mnie to nauczyło. Poznałem i pokochałem biblijne opowieści. Coś mnie do nich ciągnęło. Pamiętam, że pewnego dnia kupiłem w katedralnym sklepiku z pamiątkami krucyfiks ze srebrną postacią Chrystusa, taki krzyżyk do zawieszenia na szyi. Miałem chyba jedenaście lat. Krzyż miał przyczepioną kartkę, na której napisano: »Zrobiony z drzewa Prawdziwego Krzyża«. Pomyślałem: »Rany! Z tego prawdziwego Krzyża«”.

Biblia i chłam

Zainteresowania młodego Nicka religijnością są tym bardziej intrygujące, ale też i znamienne – to się często zdarza! – że dorastał w rodzinie, która była radykalnie antyreligijna. Przetrwały próbę młodzieńczego buntu. To był czas pierwszego ważnego zespołu Birthday Party. Cave wspomina: „Byłem rozsmakowany w niszczeniu, ale miałem także inne, prawdziwe zainteresowania. Budziłem się w hotelu wśród szczątków poprzedniej nocy w trasie – pustych butelek, narkotykowych resztek, być może z kimś nieznajomym w łóżku, cały ten chłam, ale obok mnie leżała otwarta Biblia z podkreślonymi fragmentami. I tak to się wlokło (…). Nawet wtedy, gdy moje życie było jednym wielkim chaosem, kiedy walczyłem z nałogiem, zazdrościłem tym, których życie miało wymiar religijny. Coś w rodzaju duchowej zazdrości, pragnienie wiary wobec niemożliwości wiary; ta tęsknota określała pustkę, jaką czułem w sobie. To pragnienie wiary mnie nie opuszczało”.

Z tym wspomnieniem i wyznaniem łączą się wypowiedzi na temat religii i „nieodzowności przebaczenia, konieczności łaski, a dla tych kwestii sekularyzm nie znajduje właściwego języka. Stąd bierze się brak wrażliwości, znieczulica społeczna. Ta gruboskórność wypływa z dojmującej samotności, z tego, że postrzegamy się jako samotne jednostki na wzburzonych falach dziejów. Ludzie szukają więc religii i sensu gdzie indziej. I coraz częściej znajdują ją w plemienności oraz polityce głębokich podziałów”. Trzeba przyznać, że daleko posunięta ta diagnoza.

W refleksjach muzyka nie brakuje krytyki wobec Kościoła: „Gdy słabnie zorganizowane życie religijne, a przyznaję, że instytucje religijne niestety przyczyniły się do tego procesu, wraz z nimi słabnie szacunek dla świętości tego, co istnieje, dla wartości człowieka. Ten szacunek bierze się z pokory wobec swego miejsca w świecie, zrozumienia naszej ułomnej natury. Szybko tracimy to rozumienie, które zastępujemy pewnością siebie i wrogością wobec innych”.

Jedyny niedosyt, jaki można czuć przy lekturze książki wynika z braku postawionego wprost pytania dotyczącego poczucia odpowiedzialności za śmierć syna. Ale Cave, zwłaszcza na początku, nie jest gotowy, by mówić o czasie, gdy doszło do tragedii. Potem ujawnia się, że wstrząs wymazał częściowo z pamięci najgorsze dni. Odtworzył je w rozmowie z najbliższym dziś współpracownikiem Warrenem Ellisem. Czytamy o tym dopiero w rozdziale nr 14 zatytułowanym „Bóg z obłokami”. Wtedy Cave mówi, „że trzeba było wybrać trumnę z katalogu, że »The Times« wydrukował artykuł sugerujący, że jestem w pewnej mierze odpowiedzialny za śmierć syna”.

Tyle. Już wcześniej stwierdza jednak: „Wszystkich nas dotyka cierpienie i najczęściej sami sobie je zgotowaliśmy; to stan, za który ponosimy odpowiedzialność, i z tego właśnie stanu szukam wyzwolenia. Jednym ze sposobów na wyzwolenie jest to, że staram się prowadzić życie zgodnie z moralnymi i religijnymi wartościami, dostrzegając znaczenie innych ludzi. Czuję, że gdy kogoś skrzywdzę, to zło wyrządzone przeze mnie oddziałuje na cały świat, a nawet porządek kosmosu. Wierzę, że tą drogą obraziłem Boga i muszę to jakoś naprawić. Wierzę też, że nasze dobre uczynki, drobne okruchy życzliwości odbijają się echem w całym świecie, chociaż trudno nam to zrozumieć, jak to się dzieje”.

Cave nie jest gołosłowny. Mówi o płycie „Ghosteen” jako o dziele religijnym. Wspomina o trzech arcydziełach religijnych, które wywarły na niego wielki wpływ. To „Ukrzyżowanie” Grünewalda („Grünewald to był mój osobisty, prywatny Chrystus cierpiący”), „Pietà Rondanini” Michała Anioła („uderzająco ludzka”), a także „Chrystus i Maria Magdalena” Rodina („Tyle cierpienia, fizyczności o smutku. Właściwie ta rzeźba stanowi serce płyty »The Boatman’s Call«”). Wspomina też o fascynacji mistyką – poezją św. Jana od Krzyża, erotycznymi pismami św. Teresy z Avili, Williamem Blakiem i św. Augustynem.

Podkreśla, że „Breathless” to pieśń jawnie religijna, „miłosna pieśń do Boga”.

Ojcowie i synowie

Ciekawy wątek stanowi opowieść o tym, jak po śmierci syna wrócił do Australii i rodzinnej miejscowości Wangaratta, której mieszkańców wielokrotnie bezpardonowo wyśmiewał, ostatecznie zaś podczas spotkań oraz ze sceny przeprosił. Z dzieciństwem i rodzinną miejscowością łączy się temat niedopowiedziany, być może fundamentalny, relacji z ojcem i jego wpływu na życie muzyka, nawet jeśli to był rodzaj rykoszetu. Może to również dotyczyć przyczyn śmierci ojca.

Kiedy miałem okazję rozmawiać z Cave’em, mówił mi również o kwestii poczucia winy.