Mocno przepłacamy za "równoległy budżet". Ekonomiści: przywróćmy normalność

Ponieważ fundusze pozabudżetowe pożyczają na rynkach drożej niż Skarb Państwa, wyższe są też koszty obsługi tego długu. Ekonomiści apelują więc o przywrócenie normalności budżetowej.

Aktualizacja: 07.06.2024 12:20 Publikacja: 05.06.2024 04:30

Premier Donald Tusk (L), wiceminister obrony narodowej Cezary Tomczyk (2L), szef KPRM Jan Grabiec (3

Premier Donald Tusk (L), wiceminister obrony narodowej Cezary Tomczyk (2L), szef KPRM Jan Grabiec (3L), minister finansów Andrzej Domański (4L) i minister zdrowia Izabela Leszczyna (5L) przed posiedzeniem rządu w KPRM w Warszawie

Foto: PAP/Paweł Supernak

Proceder wyprowadzania wydatków publicznych poza budżet państwa, zapoczątkowany na dużą skalę za kadencji PiS w czasie pandemii, jest dobrze rozpoznany. A rząd Koalicji 15 października rozpoczął już prace nad naprawą systemu finansów publicznych. Ale zdaniem wielu ekspertów wciąż jest wiele do zrobienia.

To budżet jest planem finansowym państwa

Stąd więc inicjatywa Instytutu Finansów Publicznych otwartego sympozjum „Konstytucyjna ochrona jedności zarządzania finansami publicznymi”, które odbędzie się w środę 5 czerwca 2024 r. Jak podkreślają autorzy, finanse publiczne tak samo jak inne obszary życia publicznego podlegają fundamentalnym zasadom prawa, w tym zwłaszcza tej, że władze mogą działać wyłącznie na podstawie i w granicach prawa. A prawo, wyrażone w X rozdziale konstytucji, w tym w szczególności w art. 219, wymaga, by zarządzanie finansami było jawne, przejrzyste, pod kontrolą demokratyczną, czyli pod kontrolą parlamentu, oraz co najważniejsze, aby to ustawa budżetowa była podstawowym planem finansowym państwa.

Czytaj więcej

Minister finansów musi odzyskać znaczenie

Na razie tak nie jest, a środowisko naukowe apeluje do rządu o przywrócenie tych podstawowych, konstytucyjnych zasad zarządzania finansami publicznymi. Podczas sympozjum #219Konstytucja (w SGH w godz. 10–14) specjaliści poszczególnych dyscyplinach (w tym ekonomii i prawa) będą dyskutować i rozstrzygać wątpliwości na podstawie konkretnych argumentów, danych i przepisów. Na tej podstawie będzie można przedstawiać konkretne rekomendacje, jak przywrócić praworządność i ochronę demokratycznych wartości i norm również w zakresie finansów państwa.

– Oprócz aspektu konstytucyjnego, który jest fundamentalny, jest również aspekt ekonomiczny, który w istocie należy traktować jako niegospodarność w zarządzaniu finansami publicznymi – podkreśla Sławomir Dudek, prezes Instytutu Finansów Publicznych. – „Równoległy budżet” w funduszach przy BGK i PFR to utopione dodatkowe koszty obsługi długu na ponad 14,5 mld zł – zaznacza.

Jak podkreśla, koszty obsługi długu funduszy pozabudżetowych są wyższe, niż gdyby te wydatki były finansowane przez emisję skarbowych papierów wartościowych (SPW). Wynika to głównie z dodatkowej marży za niską płynność instrumentów BGK i PFR w porównaniu z SPW oraz dodatkowej marży w dniu emisji instrumentów BGK i PFR w związku z podatkiem od niektórych instytucji finansowych.

Czytaj więcej

Sławomir Dudek: Rząd wyprowadził wydatki państwa do raju wydatkowego

Pogłębione analizy IFP pokazują, że uzyskiwane rentowności dla obligacji „BGK” i „PFR” na przetargach w latach 2020–2024 były wyższe średnio o 60 punktów bazowych (czyli 0,6 punktu procentowego) od rentowności obligacji Skarbu Państwa o podobnej charakterystyce. W niektórych przypadkach taki spread wynosił nawet ok. 150 punktów bazowych.

Warto przy tym zauważyć, że początkowo spread był dosyć wysoki, po czym gwałtownie spadł w 2023 r. Tak więc w 2020 r. były to 74 punkty bazowe, w 2021 r. – 60 punktów bazowych, w 2022 r. – 82 punkty bazowe, w 2023 r. – 34 punkty bazowe, a w okresie I–V 2024 r. – 35 punktów bazowych.

Istotny jest również fakt, że spready w latach 2023–2024 są prawie dwukrotnie wyższe dla obligacji emitowanych w walutach. Wynosiły aż 54 punkty bazowe wobec 25 punktów bazowych dla obligacji złotowych.

Czytaj więcej

Budżet ma być przejrzysty i zrozumiały. Czy pomoże w tym Rada Fiskalna?

To zmniejszenie to efekt ustawy zwalniającej obligacje gwarantowane przez SP z tzw. podatku bankowego. – Jednak sektor finansów publicznych będzie płacił wyższe spready, 60–82 punkty bazowe, aż do momentu zapadalności tych papierów. Rodzi się pytanie, w kontekście istnienia dodatkowej marży w związku z podatkiem od niektórych instytucji finansowych, dlaczego nie podjęto od samego początku decyzji, aby zwolnić te obligacje z podatku? Gdyby takie rozwiązanie obowiązywało od początku, Skarb Państwa zaoszczędziłby ok. 7,5 mld zł – wskazuje Dudek.

Ile wynosi dług poza budżetem

Na koniec 2023 r. łączne zadłużenie funduszy pozabudżetowych wynosiło 363 mld zł. Z analiz prowadzonych przez IFP wynika, że największe dodatkowe koszty obsługi długu powstały w latach, gdy spread był wyjątkowo wysoki. Tak więc uwzględniając całe zadłużenie wyemitowane w BGK i PFR do końca 2022 r., do momentu zapadalności tych papierów, dodatkowe koszty obsługi długu wyniosą 12,2 mld zł.

Czytaj więcej

Polacy pomogą sfinansować miliardowe rządowe wydatki

Jeżeli dodamy 2023 r., to dodatkowe koszty rosną do ponad 13,5 mld zł. W 2024 r. kontynuowane zaś były emisje, których tylko do końca maja przeprowadzono 18, na łączną kwotę prawie 19 mld zł. Jeżeli uwzględnimy również je, łączne dodatkowe koszty obsługi długu w „równoległym budżecie” rosną właśnie do 14,5 mld zł.

– I będę one dalej rosły, bo cały czas przyrasta zadłużenie w funduszach w „równoległym budżecie” przy BGK i PFR – ostrzega Dudek.

Kto stworzył „równoległy budżet”

W sumie w BGK funkcjonuje ponad 20 funduszy i programów, które nie podlegają rygorom procesu budżetowego i których plany finansowe nie były dołączane do ustaw budżetowych. Te o największej wartości powstały za rządów PiS. To m.in. Fundusz Przeciwdziałania Covid-19, Fundusz Pomocy, Rządowy Fundusz Rozwoju Dróg, Rządowy Fundusz Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych (skrót PIS), Rządowy Program Odbudowy Zabytków, Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych czy Fundusz Wsparcia Sił Zbrojnych.

Czytaj więcej

Mimo negatywnej opinii NIK rząd z absolutorium budżetowym za 2022 r.

Do kategorii „równoległego budżetu” zaliczają się też długi i wydatki Polskiego Funduszu Rozwoju w ramach tzw. tarczy antykryzysowej oraz prefinansowania KPO przez PFR.

– Te fundusze w istocie były „rajem wydatkowym” premiera Morawieckiego, w którym bez sztywnych procedur zapisanych w ustawie o finansach publicznych wydawano w niemal dowolny sposób miliardy złotych na tekturowe czeki wykorzystywane w kampanii wyborczej – podkreśla Dudek.

Na te nieprawidłowości zwraca uwagę również Najwyższa Izba Kontroli, nie tylko niezależni ekonomiści.

Proceder wyprowadzania wydatków publicznych poza budżet państwa, zapoczątkowany na dużą skalę za kadencji PiS w czasie pandemii, jest dobrze rozpoznany. A rząd Koalicji 15 października rozpoczął już prace nad naprawą systemu finansów publicznych. Ale zdaniem wielu ekspertów wciąż jest wiele do zrobienia.

To budżet jest planem finansowym państwa

Pozostało 95% artykułu
Czym jeździć
Technologia, której nie zobaczysz. Ale możesz ją poczuć
Tu i Teraz
Skoda Kodiaq - nowy wymiar przestrzeni
Budżet i podatki
Francja szykuje ostre cięcie wydatków i wyższe podatki dla dużych firm i bogatych
Budżet i podatki
Wiadomo, kto zapłaci za wojnę Putina. Kary finansowe rosną rekordowo
Budżet i podatki
W 2025 roku zapłacimy więcej obowiązkowych składek niż podatków
Budżet i podatki
Kryzysy i katastrofy będą się ciągle zdarzać. Jak przygotować na to budżet państwa?