Systemowych problemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych (m.in. niepewność co do zmieniającego się prawa, nadmierny formalizm, długi czas rozpoznawania spraw, zróżnicowana jakość orzecznictwa, wątpliwości co do obsady składów sędziowskich i statusu sędziów) dopełniła uchwała SN z 26 kwietnia 2023 r. (sygn. III PZP 6/22), mająca moc zasady prawnej. Sąd Najwyższy uznał, że rozpoznanie sprawy przez sąd drugiej instancji w składzie jednoosobowym, ukształtowanym na podstawie tzw. ustawy covidowej ogranicza prawo strony do sprawiedliwego rozpoznania sprawy, co prowadzi do nieważności postępowania.
Nie wchodząc w tym miejscu w polemikę z krytycznymi wypowiedziami na temat skutków podjętej uchwały (vide: T. Pietryga, „Slogany nie zastąpią sprawiedliwości”, „Rzeczpospolita ” z 5 maja 2023 r.), należy uznać, że uchwała komplikuje i tak złożoną sytuację sądów państwowych w sprawach cywilnych. Kontrowersje prawne i polityczne co do obsady stanowisk sędziowskich, czas trwania postępowań sądowych, postępujący formalizm postępowania sądowego (m.in. proponowana nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego z 9 marca 2023 r.) wymuszają zasadnicze pytanie o wydolność polskiego systemu wymiaru sprawiedliwości.
Czytaj więcej
Kolejny rok i kolejne złe wyniki Polski w raporcie o efektywności wymiaru sprawiedliwości. Reforma Ziobry nie spełniła zapowiadanych celów.
W polskim systemie prawnym od dawna funkcjonuje instytucja arbitrażu, mogąca być skutecznym panaceum jeśli nie na wszystkie, to większość sygnalizowanych problemów. Niestety, jej wykorzystanie jest marginalne. Zasadniczą przyczyną takiego stanu jest niewystarczająca popularyzacja sądownictwa polubownego. Działania kilku stałych sądów polubownych, innych organizacji (adwokackich sekcji praktyków prawa) czy autorów publikacji arbitrażowych stanowią jedynie kroplę w morzu potrzeb działań promocyjnych. Niezbędna jest długofalowa, zorganizowana i skoordynowana promocja sądownictwa polubownego.
Arbitraż, czyli szybciej, taniej i poufnie
Informacje o zaletach arbitrażu (skrócony czas postępowania, możliwość swobodnego ukształtowania zasad postępowania, rozstrzygnięcie sporu przez arbitrów profesjonalistów, poufność postępowania) trafiają do zbyt małej liczby odbiorców. Należy pozytywnie ocenić dokonane na przestrzeni ostatnich lat reformy ustawy procesowej w zakresie sądownictwa polubownego. Wprowadzają one szereg proarbitrażowych rozwiązań (skrócenie i uproszczenie postępowań arbitrażowych, poszerzenie zakresu spraw mogących być rozstrzyganych w arbitrażu, czy wreszcie oczekująca na wejście w życie nowelizacja, umożliwiająca tzw. konwersję postępowania przed sądem państwowym w arbitraż). Zmianom prawnym nie towarzyszą jednak zakrojone na szeroką skalę kampanie informacyjne, skutkujące alokacją spraw cywilnych z sądów państwowych do polubownych. Również w środowisku prawniczym wiedza na temat sądów polubownych jest ograniczona.
