Jedną ze zmian, jakie weszły w życie 1 stycznia 2017 r., było rozszerzenie stosowania tzw. mechanizmu odwróconego obciążenia VAT na transakcje, których przedmiotem są określone usługi budowlane wymienione w załączniku do ustawy o VAT, w sytuacji gdy są świadczone przez podwykonawców. Intencją ustawodawcy było uszczelnienie systemu VAT oraz poprawa ściągalności tego podatku. Mimo że upłynął już ponad rok od wejścia w życie ustawy, nie milkną kontrowersje związane z rozliczaniem usług budowlanych świadczonych przez podwykonawców przy zastosowaniu wspomnianego mechanizmu. Prawdziwy test czeka branżę budowlaną w momencie, gdy organy podatkowe rozpoczną na dużą skalę kontrolę prawidłowości rozliczania usług budowlanych.
Skąd się biorą problemy?
Fiskus tłumaczy, że rozszerzanie zakresu stosowania mechanizmu odwróconego obciążenia VAT na kolejne kategorie transakcji nakierowane jest na uszczelnienie systemu VAT i poprawę jego ściągalności. Jednocześnie objęcie mechanizmem odwróconego obciążenia VAT usług budowlanych świadczonych przez podwykonawców bardzo negatywnie wpłynęło na ich płynność finansową. Wynika to z faktu, że podwykonawcy, świadcząc usługi objęte tym mechanizmem, otrzymują od odbiorców usług wynagrodzenie w kwotach netto (bez VAT). Jednocześnie, nabywając środki produkcji, płacą dostawcom cenę brutto (z VAT). W rezultacie podwykonawcy znajdują się w sytuacji permanentnej nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, której odzyskanie wiąże się ze stosunkowo długotrwałą procedurą zwrotu VAT (podstawowy termin to 60 dni). To prowadzi do problemów z płynnością finansową, a nawet do upadłości, co ostatecznie rzutuje na terminowość realizacji całego przedsięwzięcia budowlanego.
Ustawa o VAT nie definiuje pojęcia „podwykonawca". Jednocześnie w oficjalnych objaśnieniach podatkowych ministra rozwoju i finansów z 17 marca 2017 r. napisano, że wystarczające jest posłużenie się definicją słownikową. Dotychczasowa praktyka fiskusa wskazuje, że pojęcie „podwykonawca" organy podatkowe rozumieją szeroko. Przesądzające znaczenie dla nadania określonemu usługodawcy statusu podwykonawcy w rozumieniu VAT ma jego rola w łańcuchu dostaw i związany z tym strumień fakturowania. O statusie podwykonawcy miałaby zatem świadczyć okoliczność wystawiania przez usługodawcę faktur dokumentujących usługi wymienione w poz. 2–48 załącznika nr 14 do ustawy o VAT na podmiot pośredniczący w łańcuchu dostaw (np. inwestora zastępczego czy lidera konsorcjum) zamiast bezpośrednio na inwestora.
Z wykładnią pojęcia „podwykonawca" zaprezentowaną przez ministra nie zgodził się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie. W ustnym uzasadnieniu wyroku z 1 grudnia 2017 r. (sygn. I SA/Kr 1036/17) wskazał, że pojęcia „podwykonawca" nie należy tłumaczyć, posługując się definicją słownikową (szeroką), skoro jest ono przywołane w innych ustawach (w szczególności w prawie budowlanym, kodeksie cywilnym oraz w prawie zamówień publicznych).
Po opinie i interpretację
Ustawa o VAT w niektórych, ściśle określonych, przypadkach posługuje się klasyfikacją statystyczną dla celów identyfikacji usług bądź towarów. Dotyczy to w szczególności wszystkich usług budowlanych objętych mechanizmem odwróconego obciążenia, które wymieniono w załączniku nr 14 do ustawy o VAT. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że dla celów VAT w dalszym ciągu (przynajmniej do końca 2018 r.) będziemy się posługiwać klasyfikacją PKWiU z 2008 r. Z punktu widzenia stron umowy budowlanej zasadne będzie wskazanie w jej treści przedmiotu prac z uwzględnieniem symbolu PKWiU. W tym celu podatnik może skorzystać z wyszukiwarki dostępnej na stronie Głównego Urzędu Statystycznego. Jednocześnie gdy podatnik nie jest pewien, czy dana usługa mieści się w grupowaniach PKWiU przywołanych w załączniku nr 14 do ustawy o VAT, może wystąpić o opinię klasyfikacyjną GUS. Praktyka rynkowa pokazuje, że przedsiębiorcy coraz częściej występują o takie opinie, jednak powinni mieć na uwadze, że nie są one wiążące dla organów podatkowych i mogą zostać przez GUS zmienione. Dlatego po uzyskaniu opinii klasyfikacyjnej warto również wystąpić do dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego, która może się okazać przydatna zwłaszcza w razie ewentualnej kontroli podatkowej.