Wojciech Labuda: Samo podwyższenie zasiłku pogrzebowego to za mało

Chociaż rządzący zbliżają się (dość powoli) do realizacji jednego ze „100 konkretów na 100 dni”, tj. podwyższenia kwoty zasiłku pogrzebowego – nie pokusili się oni, aby przy tej okazji rozwiązać wiele innych problemów związanych m.in. z procedurą przyznawania świadczeń. Szkoda tym bardziej, że propozycje rozwiązań, także w postaci konkretnych przepisów, zostały wypracowane w ostatnich latach.

Zasiłek pogrzebowy jest bowiem jednym z ostatnich świadczeń, przyznawanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, co do którego nie ma możliwości złożenia kompletnego wniosku online. Wynika to z konieczności przedstawienia rachunków, potwierdzających poniesienie kosztów pogrzebu. Co więcej, do wniosku konieczne jest dołączenie odpisu skróconego aktu zgonu oraz dokumentów potwierdzających pokrewieństwo ze zmarłym. Wszystko to powoduje, że rodzina zmarłego, pozostająca w sytuacji traumatycznej, zmuszona jest do wędrowania po urzędach i zbierania dokumentów.

Jakby tego było mało, zasiłki pogrzebowe uregulowane są nie w jednej, ale w aż 16 ustawach, dotyczących FUS, KRUS, służb mundurowych, żołnierzy, sędziów czy prokuratorów. Część regulacji znajduje się w dodatku w rozporządzeniach wykonawczych do ustaw. Wszystko to powoduje nie tylko konieczność nowelizacji tak dużej liczby aktów prawnych przy zwykłej zmianie wysokości zasiłku, ale też doprowadziło do rozbieżności w zasadach przyznawania zasiłków pomiędzy różnymi systemami zabezpieczenia społecznego.

Już w 2019 r. ówczesny rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar w swoim wystąpieniu zwracał uwagę Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji na to, że policjantom czy strażakom zasiłek pogrzebowy nie przysługuje z tytułu śmierci rodzeństwa, podczas gdy inaczej jest m.in. w Służbie Ochrony Państwa czy Straży Granicznej. Jeszcze większe różnice występują w przypadku specjalnych uprawnień szefów poszczególnych służb do pokrywania kosztów pogrzebu mundurowych, którzy zginęli w trakcie służby lub akcji ratowniczej.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Zasiłek pogrzebowy podzielił resorty. Czy dojdą do porozumienia?

Resorty finansów i rodziny twardo stoją przy swoim w kwestii finansowania podwyżki zasiłku pogrzebowego.

Zasiłek pogrzebowy za rachunek. Rozbieżności interpretacyjne

Oprócz niespójności pomiędzy poszczególnymi aktami prawnymi, występują również niestety rozbieżności interpretacyjne. W KRUS do wypłaty zasiłku wystarczające jest dołączenie rachunku za trumnę, natomiast ZUS nie tylko wymagać ma całości rachunków do kwoty zasiłku, ale też bywa, że w poszczególnych oddziałach różnie interpretowane jest pojęcie kosztów pogrzebu, co wpływa na ich kwalifikowalność. Wątpliwości w tych przypadkach rozstrzygane są przez sądy.

Obok różnych podstaw prawnych funkcjonują ponadto odrębne instytucje wypłacające zasiłki – ZUS, KRUS, ale i Zakłady Emerytalno-Rentowe MSWiA, Biura Emerytalne Ministerstwa Obrony Narodowej i in. Co istotne ze względu na brak koordynacji pomiędzy tymi instytucjami, istnieje realne ryzyko wypłacenia z tego samego tytułu więcej niż jednego zasiłku pogrzebowego (np. jedno dziecko zmarłego ubezpieczone w ZUS, a drugie będące funkcjonariuszem służby mundurowej).

W latach 2021–2023 w ramach międzyresortowego zespołu powołanego w Kancelarii Premiera, w skład którego weszli przedstawiciele Ministerstwa Cyfryzacji, Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, ZUS, KRUS i wszystkich pozostałych instytucji emerytalno-rentowych oraz poszczególnych służb, wypracowano propozycje zmian.

Propozycje zmian w zasiłku pogrzebowym są gotowe

Z perspektywy obywatela najbardziej istotną zmianą miało być umożliwienie, aby wnioski o zasiłki pogrzebowe można było składać w 100 proc. elektronicznie, a także, aby w ich imieniu mogły to robić zakłady pogrzebowe. Jedynie w skrajnie rzadkich przypadkach, kiedy o zasiłek występowałby ktoś spoza kręgu najbliższych zmarłego lub więcej niż jedna osoba, konieczne byłoby przedstawienie dodatkowej dokumentacji.

Zniknąć miał też obowiązek przedstawiania odpisu skróconego aktu zgonu czy dokumentów potwierdzających pokrewieństwo ze zmarłym. Wszakże nie po to funkcjonuje elektroniczny Rejestr Stanu Cywilnego, aby wymagać od obywatela noszenia dokumentów z jednego urzędu do drugiego. Warto przy tym zauważyć, że już dziś zakłady pogrzebowe często wyręczają obywateli w składaniu wniosków do ZUS, a środki (zazwyczaj mniejsze niż poniesione koszty pogrzebu) trafiają od razu na konto przedsiębiorcy.

ZUS w roli „hubu”

Stworzony na potrzeby zakładów pogrzebowych system informatyczny, obsługiwany przez ZUS, pozwoliłby również administracji skarbowej na lepszą kontrolę branży, w której, według raportu Centrum Analiz Legislacyjnych i Polityki Ekonomicznej z 2019 r. pt. „Branża pogrzebowa w Polsce. Diagnoza i wyzwania”, szara strefa sięga aż 400 mln zł. Nie mówiąc już o uniknięciu wspomnianego ryzyka podwójnego ubiegania się o zasiłek w różnych instytucjach emerytalno-rentowych. ZUS pełniłby zatem rolę „hubu”, zbierającego wnioski o zasiłki pogrzebowe, rozdzielającego je (automatycznie) do właściwych instytucji i monitorującego, do kogo są wypłacane.