Wybory w USA i strach przed rozruchami

Tygodnie niepewności

Od miesięcy Trump podawał w wątpliwość uczciwość głosowania korespondencyjnego, mówił o milionach nielegalnych głosów oddawanych tą drogą i sugerował, że głosowanie pocztą nie jest związane z pandemią, ale z zamysłem demokratów odsunięcia go od należnej mu władzy. Teorię tę odrzucili właściwie wszyscy politycy i obserwatorzy, zwłaszcza że w wielu stanach możliwość głosowania korespondencyjnego istnieje już od dawna. Największym problemem z głosowaniem przez pocztę okazał się nowo mianowany przez Trumpa poczmistrz generalny – jego znajomy i kontrybutor, który dokonywał wielu wysiłków, by spowolnić pracę podległej mu instytucji.

Nie taki ideał demokracji

Co zaś się tyczy największej od 100 lat frekwencji wyborczej – tak czy owak nie była i tym razem imponująca. Głosowało 65 proc. uprawnionych i to w sytuacji, gdy obie partie i obaj kandydaci mówili o najważniejszych wyborach w historii USA i gdy można było dostrzec olbrzymią mobilizację wyborców. Niska frekwencja wyborcza w Stanach miała zawsze pewien krępujący aspekt. Do niedawna wybory przebiegały tu raczej sprawnie i Stany Zjednoczone wzywały różne dyktatury oraz państwa autorytarne do przeprowadzania prawdziwych wyborów. Choć wiemy na przykład, że w 1989 r. właśnie ambasador USA w Polsce uczył niedemokratycznie wybranych przywódców Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ Solidarność Lechu Wałęsie, jak zachachmęcić, by generał Jaruzelski został prezydentem...

Jednak poza tym administracja amerykańska wydawała miliony dolarów na rozsyłanie po świecie doradców do nauczenia innych, czym są wybory, jaki system jest najlepszy i jak mobilizować ludzi, by w tych wyborach uczestniczyli. Doradcy ci zwani w Polsce „brygadami Mariotta", a w Bułgarii „oddziałami z Sheratona" w tych najdroższych w krajach hotelach tłumaczyli zgłodniałym uczciwych wyborów obywatelom, że demokracja jest i bardzo potrzebna, i w gruncie rzeczy bardzo prosta, bo należy nosić niebieskie krawaty, które wzbudzają zaufanie, i organizować koncerty na świeżym powietrzu, by zachęcić młodzież do egzekwowania swego prawa wyborczego. Niektórzy doradcy specjalizowali się w uczeniu kandydatów, jak przemawiać: stać w półrozkroku, uśmiechać się, poruszać zręcznie rękoma i używać zręcznych słów. „Forma jest ważniejsza od treści" – mówili. Nic więc dziwnego, że w Stanach frekwencja wahała się zazwyczaj w okolicach 50 proc. i podniosła się, gdy co najmniej jeden z kandydatów zlał swoją formę i treść w jedno.

Gorączka kampanii

Chociaż obaj kandydaci debatowali na różne tematy i różnili się w wielu sprawach, to wydaje się, że dla wyborców liczyły się przede wszystkim dwie sprawy: jak Donald Trump poradził sobie (czy też poradzi sobie) z pandemią i czy zapewni gospodarczy wzrost. Odpowiedzi na oba problemy układały się jednak wedle subiektywnych sympatii czy antypatii do prezydenta. Jego zwolennicy sprzed czterech lat – jego „baza", o której mówił, że nawet jeśli będzie strzelał do przechodniów na Piątej Alei w Nowym Jorku, to i tak od niego nie odejdą – zostali w dużej większości przy nim i wierzą, że do końca roku pojawi się magiczna szczepionka albo po prostu wszyscy cudownie wyzdrowieją. Jeśli zaś chodzi o Bidena, to trudno powiedzieć, żeby jego zwolennicy za nim szaleli, ale byli gotowi głosować na kogokolwiek poza Trumpem – ich nadzieją było zmobilizowanie tych, którzy zazwyczaj nie chodzili na wybory.

Niepokój, lęk, strach

A co do ulicy, to wszystko właśnie nabrało większego rozmachu. W maju i czerwcu, po zabiciu George'a Floyda w Minneapolis, w większości amerykańskich miast i miasteczek odbywały się demonstracje, manifestacje i wiece. Wiele z nich kończyło się rozbijaniem i grabieżą sklepów, aptek i restauracji w centrum, ale też zdarzało się, że bojówki zaopatrzone w łomy, kije bejsbolowe i często broń palną jeździły do oddalonych od centrum zamożniejszych dzielnic i tam rabowały luksusowe sklepy oraz apteki. Jeszcze w czerwcu w Waszyngtonie, gdzie mieszkam, i w Nowym Jorku widziałam całe ulice z zabitymi dyktą i deskami sklepami, takimi jak Tiffany czy Neiman Marcus. Potem jednak, gdy zelżały obostrzenia związane z Covid-19, jedne sklepy zdejmowały dyktę, inne plajtowały.

Demonstracji na Wschodnim Wybrzeżu już nie było, na Zachodnim jakoś też się rozpełzły, aż w ostatnim tygodniu października zaczęły być słyszalne – wpierw między wierszami, a później formułowane wprost – ostrzeżenia, że coś może dziać się w noc wyborczą. Najpierw usłyszałam w radiu, że George Washington University w Waszyngtonie, jedna z droższych uczelni w Stanach, sugeruje studentom, którzy zresztą w większości uczyli się zdalnie, by przed wyborami zaopatrzyli się w artykuły pierwszej potrzeby i lekarstwa na co najmniej jeden tydzień. Potem już nastąpiło przyspieszenie: deski i dykta pojawiły się w promieniu kilometra od Białego Domu czy raczej od przylegającego do niego kawałka ulicy przemianowanego na Black Lives Matter Plaza. We wtorek zrobiłam objazd miasta i dykta była już w promieniu pięciu kilometrów.

Widać już, że jednym z objawów Covid-19 są zaburzenia psychiczne, zwłaszcza rozkwit paranoi i najdziwniejszych teorii konspiracyjnych. Niektórzy w ogóle nie wierzą w istnienie wirusa i są przekonani, że to spisek tych, którzy na tym najlepiej zarabiają. Podejrzewa się producentów masek czy płynów odkażających, ale czy ktoś pomyślał już o producentach dykty i fabrykach desek? Gdy odsyłam ten tekst do Warszawy, wiadomo już, że zaczęły się zamieszki w kilku amerykańskich miastach i że niepokój, lęk czy strach, który ogarnia całe społeczeństwo, nie zniknie zbyt szybko.