Celebryci reklamują alkohol. Czy mogą to robić bezkarnie?

Do sądów trafiły akty oskarżenia, dotyczące reklamy alkoholu w social mediach. Działania, które jeszcze w 2021 roku były uznawane za nienoszące znamion przestępstwa, prokuratorzy zaczęli uznawać za niezgodne z prawem.

Publikacja: 07.06.2024 04:30

Celebryci reklamują alkohol. Czy mogą to robić bezkarnie?

Foto: Adobe Stock

W związku z licznymi informacjami o podjęciu postępowań karnych przeciwko reklamującym alkohol celebrytom, zagadnienie reklamy napojów alkoholowych w internecie zyskało w ostatnim czasie duży rozgłos. Niewiele osób ma jednak świadomość jak skomplikowana i niejednoznaczna jest ta tematyka pod kątem prawnym. Same przepisy w aktualnym kształcie nie dają zbyt wielu wytycznych – stąd wątpliwości i niepewność, co do oceny reklam pojawiających się na stronach internetowych czy w mediach społecznościowych.

Co wynika z ustawy?

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi („Ustawa”) pochodzi z 1982 roku. Od czasu jej uchwalenia przechodziła ona drobne zmiany, jednak większość zasad dotyczących reklamy alkoholi pozostała niezmieniona. Ustawa przewiduje na przykład zasady dotyczące prowadzenia takiej reklamy na kasetach wideo, nie zawiera jednak żadnych konkretnych wytycznych dotyczących reklamy napojów alkoholowych w internecie.

Czytaj więcej

Teresa Siudem: Śledczy zmieniają kurs w sprawie reklamy alkoholu

Z Ustawy wyprowadzić można generalne reguły dotyczące reklamy napojów alkoholowych. Przede wszystkim wynika z niej, że dozwolona jest wyłącznie reklama piwa, natomiast reklamowanie innych napojów alkoholowych (tj. zawierających alkohol w stężeniu większym niż 0,5z%) jest zabronione. Reklama piwa musi spełniać określone warunki – m.in. nie może być kierowana do dzieci, nie może łączyć spożywania piwa z kierowaniem pojazdami ani zachęcać do spożywania nadmiernych ilości alkoholu. Dodatkowo uregulowano także zasady związane z miejscem prowadzenia reklamy piwa – w telewizji i radiu musi ona odbywać się po godzinie 20:00, a na słupach i tablicach musi zawierać napisy informujące o szkodliwości spożycia alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim.

Definicja reklamy alkoholu

Spory dotyczące prowadzenia reklamy mocniejszych alkoholu w mediach społecznościowych mają swoje źródło w definicji reklamy, która wynika z Ustawy. Zgodnie z tą definicją reklamą napojów alkoholowych jest „publiczne rozpowszechnianie znaków towarowych napojów alkoholowych lub symboli graficznych z nimi związanych, (…) służące popularyzowaniu znaków towarowych napojów alkoholowych”. Abyśmy mieli do czynienia z reklamą, konkretne działanie marketingowe polegające na rozpowszechnianiu marek alkoholi musi być dokonywane publicznie.

Sformułowanie „publicznie” może wydawać się jednoznaczne, ale ponieważ nie ma ono wyjaśnienia w Ustawie, trudno w prosty sposób orzec, kiedy dane działanie jest publiczne, a kiedy niepubliczne. Obecnie przyjmuje się, że działanie jest publiczne wtedy, kiedy może trafić do nieograniczonego kręgu odbiorców, których nie da się z góry zidentyfikować. Jasnym jest więc, że publiczne będzie działanie polegające na wyświetleniu przekazu w telewizji czy umieszczeniu go na bilbordach. Trudniej ocenić działania podejmowane w internecie, zwłaszcza w mediach społecznościowych, gdzie informacje z reguły docierają wyłącznie do zalogowanych użytkowników.

Media społecznościowe to nie forum publiczne

Do niedawna niemal wszystkie sprawy dotyczące reklamy napojów alkoholowych prowadzonej w mediach społecznościowych, kończyły się postanowieniem o umorzeniu lub wręcz odmową wszczęcia dochodzenia. W uzasadnieniach tych postanowień wskazywano, że reklama alkoholu zakazana jest tylko wtedy, kiedy jest skierowana do nieograniczonego kręgu odbiorców.

Portale takie jak Facebook czy Instagram są natomiast dostępne jedynie dla zalogowanych użytkowników, a więc nie są medium powszechnie dostępnym. Dodatkowo post z reklamą dociera właściwie tylko do osób, które obserwują dany profil. Biorąc pod uwagę te argumenty organy ścigania dochodziły do wniosku, że reklama prowadzona w mediach społecznościowych nie jest publiczna, a więc nie jest zakazana przez Ustawę. Takie postanowienia Policji lub Prokuratury były wydawane w Warszawie w latach 2021-2022 wielokrotnie – w sprawach prowadzonych pod nadzorem Prokuratury Rejonowej Warszawa-Ochota (postanowienie o umorzeniu dochodzenia z 16 lipca 2021 r., KRP-Z-D-5088/21; postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania z 12 grudnia 2022 r., 4312-6.Ds.2157.2022; postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia z 28 grudnia 2022 roku, 4312-7.Ds.1963.2022; postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia z 28 listopada 2022 roku, 4312-7.Ds.1868.2022), Warszawa-Mokotów (postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia z 29 grudnia 2022 r., 4311-4.Ds.2159.2022) czy Warszawa-Śródmieście (postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia z 3 marca 2022 r., KRP-PG-I-376-22-PO).

Wskazane postanowienia o niepodejmowaniu lub umorzeniu postępowania zapadały w sprawach inicjowanych przez prezesa UOKiK albo Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa były więc składane przez organy stojące na straży wartości chronionych przez Ustawę. Mimo to, organy ścigania nie dostrzegały znamion przestępstwa w zgłaszanych działaniach, polegających na publikowaniu w mediach społecznościowych postów z reklamą alkoholu.

Organy ścigania zmieniają podejście do reklamy alkoholu

Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (wcześniej Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) zawsze stało na stanowisku, że reklamowanie mocnych alkoholi w mediach społecznościowych, na otwartych profilach, stanowi złamanie zakazu wynikającego z Ustawy. Organ ten przekonywał, że jeśli post został udostępniony publicznie – tj. może go obejrzeć każdy zalogowany użytkownik (bez względu na to czy należy do grupy znajomych udostępniającego) – to mamy do czynienia z publiczną, a więc nielegalną reklamą napojów alkoholowych (zob. https://kcpu.gov.pl/prawo/pytania-i-odpowiedzi/).

Organy ścigania zdawały się być głuche na te argumenty, mimo że podnoszono je już od wielu lat. Zmiana nastąpiła dopiero w ciągu ostatnich dwóch lat, od kiedy temat zaczął być nagłaśniany przez aktywistów. Postępowania karne podejmowane przeciwko celebrytom zaczęły wzbudzać coraz większe zainteresowanie i odsłoniły zupełną zmianę podejścia prokuratur. Działania, które jeszcze w 2021 roku były uznawane za nienoszące znamion przestępstwa, prokuratorzy zaczęli uznawać za niezgodne z Ustawą. W efekcie do sądów zaczęły trafiać akty oskarżenia, dotyczące właśnie reklamy w formie postów w social mediach.

Zdaniem autorki

Małgorzata Soppa-Garstecka - radczyni prawna, Senior Associate Kancelaria Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy

Głośne wyroki w sprawach celebrytów prowadzą do zwiększenia świadomości społecznej dotyczącej zakazów w zakresie reklamy mocnych alkoholi. Coraz ostrożniejsi są też reklamodawcy. Niepewność prawna wynikająca z przestarzałej ustawy i wcześniejszego podejścia prokuratury wydaje się zanikać – przynajmniej, jeśli chodzi o reklamę w formie publicznych postów na Facebooku czy Instagramie.

Nie znaczy to, że kwestie reklamy alkoholu nie wymagają doprecyzowania. Ponieważ z ustawy nie wynikają żadne zasady odnoszące się bezpośrednio do internetu, prowadzona w nim reklama wciąż znajduje się w szarej strefie. Nie ma pewności na przykład czy do reklamy piwa w internecie powinno się stosować zasady przeznaczone dla billboardów, ani jak traktować treści zamieszczane za tzw. bramkami 18 + czy reklamy targetowane. Z pewnością przydałaby się nowelizacja ustawy, która zamiast skupiać się na zamierzchłych technologiach, wprowadziłaby branżę w epokę internetu, w której przecież żyjemy już nie od dziś.

W związku z licznymi informacjami o podjęciu postępowań karnych przeciwko reklamującym alkohol celebrytom, zagadnienie reklamy napojów alkoholowych w internecie zyskało w ostatnim czasie duży rozgłos. Niewiele osób ma jednak świadomość jak skomplikowana i niejednoznaczna jest ta tematyka pod kątem prawnym. Same przepisy w aktualnym kształcie nie dają zbyt wielu wytycznych – stąd wątpliwości i niepewność, co do oceny reklam pojawiających się na stronach internetowych czy w mediach społecznościowych.

Pozostało 93% artykułu
W sądzie i w urzędzie
Sprawy frankowiczów w sądach – wszystko co musisz wiedzieć
Praca, Emerytury i renty
Krem z filtrem, walizka i autoresponder – co o urlopie powinien wiedzieć pracownik
Praca, Emerytury i renty
Wakacyjne wyjazdy do pracy za granicę. Jak się przygotować?
Prawo pracy
Co przysługuje pracownikom w upały? Czy rodzi to obowiązki podatkowe i składkowe?
Materiał Promocyjny
Mazda CX-5 – wszystko, co dobre, ma swój koniec
Za granicą
Wakacje 2024 z biurem podróży. Jakie mam prawa podczas wyjazdu wakacyjnego?
Materiał Promocyjny
Jak Lidl Polska wspiera polskich producentów i eksport ich produktów?