Bić się o wartości, czy walczyć o interesy

Co tu dużo mówić, zaczynamy się przyzwyczajać do wojny za naszą wschodnią granicą. Przestrzegł przed tym w Wielką Niedzielę papież Franciszek i to może najbardziej sensowna rzecz, jaką miał do powiedzenia o tym konflikcie.

W 1943 roku Czesław Miłosz napisał wiersz „Campo di Fiori". To o miejscu w Rzymie, gdzie spalono na stosie Giordana Bruna. Poeta operował kontrastem: śmierć, i to straszna, męczeńska, a w tym samym miejscu gawiedź zajęta konsumowaniem i rozrywkami. Miłoszowi ten kontrast skojarzył się z karuzelą, która podobno działała tuż pod murami warszawskiego getta, kiedy było ono eksterminowane przez Niemców. Ludzie bawili się tuż obok śmierci.

Czytaj więcej

Plus Minus

Enrico Letta. Putin już nie fascynuje Włochów

Chcemy, aby Ukraina za dziesięć lat była w Unii Europejskiej. A wcześniej dołączyła do debat politycznych przywódców Wspólnoty. Barbarzyństwo Rosji przeorało postrzeganie świata w Rzymie - mówi Enrico Letta, były premier Włoch, lider Partii Demokratycznej.

Dramat i pojedynek na miny

Zawsze rozumiałem gorycz Miłosza. I zawsze mnie drażniła próba wykorzystywania tego obrazu do osądzania ówczesnych Polaków. Mamy przecież teraz takie globalne Campo di Fiori. Audycje o wojnie, wciąż obszerne, ale dopuszczające już inne wiadomości, sąsiadują w telewizjach z programami rozrywkowymi. Czy mamy moralne prawo bawić się i cieszyć, kiedy obok dzieje się to, co się dzieje? Przecież to teraz przyszły rzeczy najstraszniejsze: masakry w Buczy, Irpieniu, w Hostomelu, zagłada Mariupola, gwałty na ukraińskich kobietach, masowe deportacje... To dotyczy nie tylko Polski.

Równocześnie od dawna Polacy nie stali wobec tak bezpośredniego udziału w historii, która nie jest nowoczesną medialną polityką, lecz antyczną tragedią. To wciąż rodzi pytania, zmusza do werdyktów, także moralnych. Do opowiadania się za czymś w różnych kwestiach.

Część tych sporów to przedłużenie polityki partyjnej czy plemiennej. Oto trwa przerzucanie się dawnymi winami. Kto był blisko zachodnich polityków prorosyjskich? A kto tych, co nie używali wprawdzie proputinowskiego sztandaru, ale walnie przyczynili się do wzrostu siły Putina?

To także starcie programów na przyszłość. Euroentuzjastyczna opozycja żąda swoistego roztopienia się w NATO i w Unii Europejskiej, kładzie nacisk na europejską, a szerzej zachodnią jedność. Rządzący i bliscy im komentatorzy odpowiadają, że jeszcze ciężej o taki wybór, kiedy elity niemieckie czy francuskie zostały przyłapane na totalnej kompromitacji – właśnie w kontekście rosyjskiego zagrożenia.

Przybiera to czasem postać Gombrowiczowskiego pojedynku na miny. Oto premier Morawiecki skarcił walczącego o reelekcję francuskiego prezydenta Emmanuela Macrona – za powtarzające się telefony do Putina. A ten się odwinął, odpowiadając inwektywą: polski szef rządu to skrajnie prawicowy antysemita. Środowiska opozycyjne natychmiast śpieszą z krytyką Morawieckiego: ich zdaniem to niepotrzebne zaognianie relacji z Francją i działanie na rzecz bardziej jeszcze prorosyjskiej kandydatki Marine Le Pen.

Kto ma rację? Le Pen jest z punktu widzenia wspólnego frontu Zachodu gorszym wyborem niż konformistyczny, balansujący między różnymi opcjami Macron. Zarazem przekonanie, że wypowiedź polskiego premiera zmieni coś we francuskiej polityce jest naiwne, więc takie demonstracyjne odcinanie się od szefa rządu robi wrażenie szukania kolejnego kija, żeby przyłożyć pisowskiemu psu.

Czy Morawiecki bije w Macrona po to, aby zatuszować złe wrażenia po niedawnych flirtach z Le Pen w wojnie z unijnym mainstreamem? A może jest w tym coś więcej? Choćby emocje polskiego polityka w odpowiedzi na rozliczne kiksy Macrona, którego mamy jednak nadal traktować z woli polskiej opozycji jako kluczowego sojusznika w walce z Rosjanami, choć właśnie oznajmił, że Rosjanie nie uprawiają w Ukrainie ludobójstwa.

Wiem, premier do emocji nie ma prawa. Ale czy mają do niej prawo Polacy? Pytanie o to, na ile powinniśmy się w tej sytuacji kierować emocjami, a na ile wyrachowaniem. Odżywa nawet gdzieś na marginesie spór między historycznymi kostiumami: romantyków i realistów.

Czasem przybiera on partyjne kontury i przez to traci na wiarygodności. Oto przy okazji przyjmowania ustawy sankcyjnej opozycyjny Senat zaproponował embargo na rosyjski gaz. W kluczowym głosowaniu w Sejmie opozycja była za, krucha większość rządowa przeciw. Można by rzec, że opozycja reagowała zgodnie z odruchem romantycznym. Furda potężny wzrost cen, ba, paraliż ruchu samochodów napędzanych gazem, zróbmy Rosji krzywdę za wszelką cenę.

Dopiero co ta sama opozycja żądała od PiS, choćby w kwestii pomysłu misji pokojowej NATO zgłoszonego przez Jarosława Kaczyńskiego, jedności z sojusznikami. Tu jednak gotowa jest wychodzić przed szereg.

Myślę, że ten podział ma proste uwarunkowania: rządzący kierują się realiami społecznymi, a opozycja – pewna, że zostanie przegłosowana – może sobie pozwolić na gest. Pozwala on piętnować Morawieckiego jako nieszczerego oponenta Putina, a zarazem pozwala podważać jego stanowisko, kiedy to on z kolei żąda od Zachodu zaostrzenia sankcji. Efekt „roztapiania się" pośród sojuszników jest jednak pośrednim celem opozycji.

Politycy PO, Lewicy czy PSL jak jeden mąż zaczęli powtarzać, że nie mamy prawa być radykałami w Unii, skoro nie umiemy zacząć od siebie. Powtarzają tak, mimo że zdaniem ekonomistów to embargo bez udziału innych państw wyrządziłoby Rosji stosunkowo niewielką krzywdę, za to polskiej gospodarce i owszem. Na dokładkę trudno jest zarzucać temu rządowi, że nic nie zrobił dla energetycznego oddzielenia się od Rosji jeszcze przed wojną. Może za wolno, ale jednak robił. Piętnują go zaś liderzy odpowiedzialni za wieloletnie kontrakty gazowe, na czele ze zmienionym nagle w antyrosyjskiego radykała Donaldem Tuskiem.

Szukanie partii wojny

To są gry, a nie realne spory o wartości. Na te ostatnie natrafiamy rzadziej, ale natrafiamy. Oto think tank Nowa Konfederacja poświęca się w swoim portalu przestrogom przed rzekomą „partią wojny", która nawołuje podobno do zbrojnej konfrontacji Polski z Rosją. Dowodem na istnienie takiej „partii" jest głównie wynik sondażu, w którym połowa Polaków odpowiedziała, że gotowa jest ryzykować zaangażowanie zbrojne w Ukrainie.

Nowa Konfederacja nie ma bezpośredniego wpływu na żadną partię. Ale mocno obecna w internecie, może budować społeczne nastroje. Czy ma w tym przypadku rację? Mam wrażenie, że to zagrożenie jest wyolbrzymione. Szef Nowej Konfederacji Bartłomiej Radziejewski wojuje tak naprawdę z głosami w mediach społecznościowych, te zaś są produktem emocji pod wpływem wieści o niegodziwościach masowo popełnianych przez Rosjan. Mechaniczne uleganie takim emocjom byłoby błędem, ale takiego zagrożenia nie da się wyczytać nawet z debat medialnych, nie mówiąc o politycznych.

Think tank Radziejewskiego upiera się, aby przypisywać sobie etykietkę „realizmu", szukając dla niej rozmaitych, nie zawsze fortunnych, prekursorów (germanofil Władysław Studnicki). Ten „realizm" był często kierowany przeciw obozowi rządzącemu, oskarżanemu, czasem słusznie, o patriotyczną tromtadrację. Nadawano mu też postać pokoleniową. Oto nowa generacja miała przełamywać romantyczny paradygmat pokolenia Solidarności.

Co ciekawe, Radziejewski zdecydował się teraz poprzeć rząd w jednej decyzji: odmowy skierowania do Ukrainy migów. Uzależnienie tego kroku od zgody NATO uznał za wykręt mający uchronić Polskę od bezpośredniego wojennego zaangażowania, więc mu przyklasnął. Środowiska liberalne i lewicowe wykorzystały tę samą sytuację do rutynowego okładania rządu – za to, że nie umie koordynować działań z sojusznikami.

Przy tym Nowa Konfederacja jest za twardymi sankcjami i chętnie wdaje się w spory z jeszcze większymi „realistami", takimi, którzy żałują Ukrainie broni, albo są pełni obaw wobec „nadmiernego" napływu do Polski ukraińskich uchodźców. To pokazuje, że spór jest względny i wielopłaszczyznowy. I to w sumie dobrze – decydenci i opinia publiczna mogą wybierać między wieloma rozwiązaniami, a nie miotać się w ramach jednej spolaryzowanej alternatywy.

Ale kiedy czytałem tekst Radziejewskiego dowodzący, nawet racjonalnymi argumentami, że Rosja nie zagrozi Polsce po ewentualnej rozprawie z Ukrainą, przypominałem sobie, że ten sam komentator zapewniał, iż Putin nie uderzy na państwo Zełenskiego. Czego skądinąd nie mam mu za złe, bo pomylił się razem z wieloma analitykami. Jednak powinno go to nauczyć ostrożności w ocenie sytuacji.

Po wybuchu tego konfliktu wszelkie racjonalności straciły odrobinę na znaczeniu. Ceniony także w Nowej Konfederacji analityk polityki rosyjskiej Marek Budzisz wiele razy powtarzał, że suma konfliktów wygenerowanych przez tę wojnę może zmienić starcie w światowe, a atak Rosji na Polskę jest prawdopodobny, i to niezależnie od rozwoju sytuacji w samej Ukrainie.

Wnioski wyprowadzane z tej nieuchronności nie są mechaniczne, sam Budzisz formułuje je ostrożnie. Ale już na przykład inny lubiany w Nowej Konfederacji spec od geopolityki Jacek Bartosiak w niektórych ze swoich internetowych wystąpień flirtował z ideą jakiejś interwencji NATO na Wschodzie. W tej sytuacji retoryka wymierzona w „wojennych podżegaczy" (szef NK używa takiego języka) traci sens.

Czytaj więcej

Plus Minus

Olga i Natalia Pasiecznik: Wojna wyostrza spojrzenia na istotne sprawy

W 2014 roku odwołałyśmy wszystkie nasze występy w Rosji i skończyłyśmy z repertuarem rosyjskim. Wielu naszych zachodnich pracodawców nie mogło pojąć tej decyzji. Dziwili się, jak można rezygnować z tak intratnych propozycji i dalszego rozwoju kariery - mówią Olga i Natalia Pasiecznik.

Realizm lewicy, realizm prawicy

Po liberalno-lewicowej stronie „realizm" oznacza przede wszystkim dostosowywanie się do aktualnej linii zachodnich sojuszników. Kiedy zaś nie da się pogodzić twardszego stanowiska amerykańskiego prezydenta Joe Bidena z lawirowaniem Macrona czy wahaniami rządu niemieckiego, polega po prostu na przemilczeniach. Żaden z polityków opozycji nie wsparł oficjalnie spiskowych hipotez „Newsweeka", że Kaczyński zalecał misję NATO w Ukrainie po to, aby rozbić jedność paktu. Ale same przestrogi przed brakiem jedności miały zastąpić odpowiedź na pytanie: co dalej zrobić z tą wojną. Polacy są w tym ujęciu zwolnieni od takich poszukiwań.

Całkiem inny typ „realizmu" jest coraz głośniejszy po prawej stronie. Czołowy autor prawicowego „Do Rzeczy" Łukasz Warzecha, notabene w polemice z sensownymi uwagami Stefana Sękowskiego z Nowej Konfederacji, przestrzega przed ekonomicznymi konsekwencjami sankcji. Można by rzec, że Morawiecki dostosował się do tego kierunku myślenia, blokując poprawkę o embargu na gaz. Ale ostrzeżenia Warzechy są na tyle ogólnikowe, że trudno go zadowolić jednym cofnięciem się.

Jest rzeczą oczywistą, że sankcje muszą podnieść ceny energii. Zarzut, że rząd nie szykuje pakietu neutralizacji inflacyjnych skutków, brzmi jałowo. Mamy przecież próby przeciwdziałania, ale one z oczywistych powodów nie będą stuprocentowo skuteczne. Zresztą każdy dzień przynosi zmiany sytuacji. Autor przypomina brytyjskiego konserwatywnego posła, który w roku 1940 narzekał, że za Churchilla benzyna kosztuje więcej niż za Chamberlaina. Tyle że za Churchilla toczyła się już wojna z Hitlerem. To w istocie głos przeciw zaangażowaniu jako takiemu, tym razem nie w wojnę, ale w próbę blokowania agresora. Tego autor jeremiad nie ma już odwagi napisać.

Jeszcze bardziej ponure stają się „realistyczne" przestrogi, kiedy dotyczą negatywnych skutków wielkiego napływu uchodźców. Nie da się przyjąć 2 milionów ludzi bez kosztów i bez konfliktów. Tyle że wieszcząc społeczne niezadowolenie, Warzecha sam staje się jego siewcą. Atakując „przywilej" pozwalający uchodźcom jeździć za darmo komunikacją publiczną, zwraca uwagę, że są wśród nich także ludzie zamożni. Jaki jednak mechanizm miałby pozwolić na odróżnianie ich od tych, co wyjechali w jednym ubraniu? Nie o racjonalną odpowiedź tu chodzi, ale o podsycanie niepokoju.

Warzecha bywa za to nazywany „ruską onucą", na co sam gromko się skarży. W rzeczywistości chce tylko występować w roli Kasandry, której przepowiednie muszą się sprawdzić. Jest też ofiarą wąsko komercyjnego podejścia do polityki. Churchillowskie „krew, pot i łzy" to nie jego specjalność, wraca do korzeni – z czasów Unii Polityki Realnej – spotykając się z przestrogami też „realistycznej" Konfederacji.

Inny paroksyzm „realizmu" został wywołany konfliktem Viktora Orbána z Ukrainą i częścią Unii. Naczelny „Do Rzeczy", pisma coraz bliższego Konfederacji, Paweł Lisicki stanął w obronie premiera Węgier, oskarżając Zełenskiego, że to on zaatakował Orbána pierwszy. Pomysł, aby rozliczać przywódcę narodu tępionego i mordowanego z całą bezwzględnością, wydaje się tak pozbawiony empatii, że odczuwam zażenowanie, dyskutując z nim. Zwłaszcza gdy pomija się niewygodne detale, choćby podanie przez węgierskiego polityka w wątpliwość rzezi w Buczy.

Pochwała darwinizmu

Lisicki przedstawia też Orbána jako rzecznika interesu narodowego. W internecie coraz więcej jest aktów solidarności z politykiem, który, jak napisał na Facebooku Krzysztof Kłopotowski, „jest Węgrem i obowiązki ma węgierskie". Głosi to wielu polskich konserwatystów – wcale nie rosyjskich trolli – zwłaszcza po wyborczym sukcesie Fideszu. Na ile podobne podejście zaleca się Polakom, nie jest jasne. Choć Konfederacja już o tym przebąkuje.

Można z tym dyskutować do woli. Czy Węgry faktycznie były skazane na pełne energetyczne uzależnienie od Rosji? To raczej geopolityczna koncepcja wynikła również z konfliktu z Zachodem. I czy jest nie do odwrócenia? Zarazem rzecznicy tezy o błogosławionym egoizmie narodowym Węgrów zdają się całkiem negować etyczny pierwiastek polityki międzynarodowej. Co jest dziwne zwłaszcza w ustach katolików. Opowieść, że to tylko gra bezwzględnych interesów, jest w jakiejś mierze prawdą jako diagnoza. Ale czy darwinowska wizja Romana Dmowskiego powinna być także pożądanym celem? W ilu procentach?