Szansa na wynagrodzenie za opiekę nad bliskim. Zdecyduje Sąd Najwyższy

Decyzja SN rozwieje pojawiające się od lat wątpliwości dotyczące odpłatności za opiekę nad najbliższym członkiem rodziny i doprowadzi do rozstrzygnięcia sprawy, która stała się podstawą zagadnienia prawnego. A wyniknęło ono w związku z wnioskiem o przyznanie 700 zł miesięcznego wynagrodzenia za opiekę nad głęboko upośledzonym umysłowo, całkowicie ubezwłasnowolnionym synem. O wynagrodzenie ubiega się matka dorosłego już mężczyzny.

Kobieta zajmuje się synem z dużym zaangażowaniem i oddaniem, co uniemożliwia jej podjęcie pracy. Co prawda otrzymuje ona co miesiąc zasiłek pielęgnacyjny, rentę syna oraz dodatek rehabilitacyjny, ale - jak przekonuje - środki te nie są wystarczające.

Sądy odmawiają wynagrodzenia za opiekę nad chorym dzieckiem

Sąd rejonowy oddalił jednak wniosek kobiety i nie przyznał jej wynagrodzenia. Uznał bowiem, że wspieranie przez matkę syna ze znaczącą niepełnosprawnością czyni zadość zasadom współżycia społecznego i stanowi wyraz jej obowiązku alimentacyjnego.

Kobieta nie dała za wygraną i złożyła apelację do Sądu Okręgowego w Poznaniu. I to właśnie ten sąd stwierdził, że wątpliwości dotyczące wykładni prawa w tej sprawie są na tyle duże, że powinien je rozstrzygnąć Sąd Najwyższy.

W konsekwencji poznański sąd zapytał o właściwą interpretację art. 162 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który był postawą wniosku o wynagrodzenie w tej sprawie.

Zgodnie z tym przepisem sąd przyznaje opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. Od tej zasady są jednak wyjątki. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny lub sprawowanie opieki jest związane z pełnieniem funkcji rodziny zastępczej albo czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

I to właśnie wykładnia ostatniego odstępstwa jest kluczowa w rozstrzygnięciu tej sprawy. Sąd zauważył, że zgodnie z możliwą interpretacją wynagrodzenie nie należy się, gdy bezpłatne sprawowanie opieki jest zgodne z zasadami współżycia społecznego, a za takie uważa się objęcie opieki matki nad dzieckiem, które nigdy się nie usamodzielni. Co więcej obowiązek moralny wynikający z macierzyństwa wsparty jest jej obowiązkiem prawnym alimentacyjnym.

Z kolei zgodnie z alternatywnym rozumieniem spornego przepisu, wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, np. gdy opieka sprawowana jest w sposób niewłaściwy albo opiekun trwoni majątek podopiecznego. A tego w rozstrzyganej sprawie nie można stwierdzić.

Czytaj więcej

W sądzie i w urzędzie

Bliski powinien otrzymać wynagrodzenie

Rzecznik praw obywatelskich chciałby, aby sądy ustalały określoną kwotę za sprawowanie opieki prawnej nad krewnym (najczęściej dzieckiem) bądź inną osobą w bliskiej relacji z opiekunem.

Czy za sprawowanie stałej opieki nad krewnym należy się wynagrodzenie?

W konsekwencji poznański sąd zapytał SN, czy matce pełnoletniego i ubezwłasnowolnionego całkowicie syna, wobec którego spoczywa na niej obowiązek alimentacyjny rodzica na rzecz nieusamodzielnionego dziecka, może być przyznane - na podstawie art. 162 § 1 i 3 k.r.o. - wynagrodzenie za sprawowanie opieki, pomimo wyłączenia z § 2 tego przepisu, że wynagrodzenia nie przyznaje się, gdy sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego? Innymi słowy sąd chce wiedzieć, czy za stałą opiekę nad członkiem rodziny należy się wynagrodzenie.

Problem z przyznawaniem odpłatności za opiekę nad bliskimi nie jest nowy. Do rzecznika praw obywatelskich od lat wpływają liczne wnioski o zmianę orzeczeń sądów, które odmawiały przyznania takich kwot, z uwagi na to, że opieka czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Dwa lata temu RPO zaapelował do ministra sprawiedliwości o zmianę prawa w ten sposób, aby sporny art. 162 k.r.o. nie wykluczał osób bliskich i spokrewnionych z podopiecznym z grona osób upoważnionych do otrzymywania wynagrodzenia za opiekę czy kuratelę.