Duśko, Szurman: Ile punktów naprawdę grozi kierowcom

Wątpliwości, który reżim prawny będzie właściwy do ukarania, mogą mieć i kierowcy, i organy stosujące prawo.

Publikacja: 11.01.2022 11:52

Duśko, Szurman: Ile punktów naprawdę grozi kierowcom

Foto: AdobeStock

Przepisy zaostrzające sankcje za wykroczenia drogowe weszły w życie 1 stycznia. Podwyższono m. in. liczbę punktów karnych przypisywanych kierowcom za naruszenie przepisów ruchu drogowego i wydłużono okres, po którym są usuwane są z Centralnej Ewidencji Kierowców. Zmianom nie towarzyszyły jednak przepisy przejściowe poświęcone zdarzeniom zaistniałym przed 1 stycznia 2022 r. Wywoła to wątpliwości nie tylko kierowców, bo i orzekających w tego rodzaju sprawach organów państwowych.

Przykład 1.

Mający na koncie 15 punktów karnych kierowca w listopadzie 2021 r. przekroczył dozwoloną prędkość o 45 km/h, co stwierdził fotoradar. Mandat wystawiono w lutym 2022 r. Kierowca nie zakwestionował pomiaru i od razu opłacił grzywnę. Czy za popełnione wykroczenie otrzyma punkty karne w liczbie przewidzianej przepisami z listopada 2021 r. (8 pkt), czy te wprowadzone w styczniu 2022 r. (13 pkt)? Jeśli właściwe okażą się nowe regulacje, liczba posiadanych przez kierowcę punktów przekroczy 24, co spowoduje odebranie mu prawa jazdy. Stare przepisy nie dadzą takiej sytuacji.

Przykład 2.

W maju 2021 r. kierowca popełnił wykroczenie, za które ukarano go grzywną 500 zł oraz 5 punktami karnymi. Grzywna w dalszym ciągu nie została opłacona. Czy otrzymane przez kierowcę punkty karne zostaną usunięte z ewidencji zgodnie z przepisami obowiązującymi w maju 2021 r. (po roku od przyjęcia mandatu), czy też zgodnie z nowymi regulacjami (po dwóch latach od opłacenia grzywny)?

Czytaj więcej

Kierowcy jeżdżą wolniej, bo nie chcą słono płacić

Kara, ale administracyjna

Punkty karne – mimo że ściśle wiążą się z popełnionym wykroczeniem – nie stanowią sankcji karnej, a karę administracyjną. W polskim prawie naruszenie przepisów ruchu drogowego oceniane jest z perspektywy dwóch reżimów prawnych – karnego oraz administracyjnego. Odpowiedzialność karna sprowadza się do nałożenia na kierowcę grzywny w drodze mandatu karnego (ewentualnie orzeczenia takiej kary przez sąd na skutek odmowy przyjęcia mandatu). Niezależnie od tego ustawodawca przewiduje dla kierowcy konsekwencje administracyjne, które przybierają postać punktów karnych i mogą prowadzić do cofnięcia uprawnień do prowadzenia pojazdu, gdy ich łączna liczba przekroczy 24.

Uwaga o administracyjnej naturze punktów karnych oznacza, że udzielając odpowiedzi na powyższe pytania, nieuprawnione jest odwołanie do znanej w prawie karnym zasady, że jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia wykroczenia, stosuje się ustawę nową, chyba że ustawa obowiązująca poprzednio jest dla sprawcy korzystniejsza (art. 2 § 1 kodeksy wykroczeń). Zasada ta znajduje zastosowanie do wymierzanych sprawcy sankcji prawnokarnych. Dlatego też ewentualne zaostrzenie przez ustawodawcę kary grzywny pozostaje bez znaczenia dla oceny zdarzeń z przeszłości.

Do punktów karnych o administracyjnym rodowodzie, zasada ta stosowana być nie może.

W prawie administracyjnym z kolei zasada, że organ zobowiązany jest stosować ustawę korzystniejszą, obowiązuje jedynie w karach pieniężnych (art. 189c kodeksu postępowania administracyjnego. Nie ma ona zatem charakteru generalnego i nie może być stosowana do wszelkiego rodzaju dolegliwości administracyjnych, w tym punktów karnych.

Odpowiadając na te pytania, należy się odwołać do wypracowanych w orzecznictwie oraz literaturze poglądów. Zasadnicze znaczenie ma tutaj art. 2 Konstytucji RP, statuujący zasadę demokratycznego państwa prawnego. Z zasady tej NSA wywodzi regułę, że należy odróżnić retrospektywność (kiedy nowe przepisy regulują też stany wcześniejsze, ale otwarte, w toku, niezakończone ostatecznie) oraz retroaktywność przepisów (oddziaływanie wsteczne na stany wcześniejsze, lecz zamknięte, czyli zakończone – załatwione).

Prawo może działać retrospektywnie, ale nie retroaktywnie (wyr. NSA z 25 stycznia 2018 r., I OSK 1787/17 oraz z 4 grudnia 2020 r., I OSK 2733/18).

Zamknięcie wykroczenia następuje z chwilą jego popełnienia, nie zaś jego stwierdzenia czy nałożenia kary (wyr. NSA z 25 stycznia 2018 r., I OSK 1787/17).

Dlatego też ewentualne późniejsze podwyższenie liczby punktów karnych pozostaje dla zainteresowanego bez znaczenia. Bez względu na moment, w którym dojdzie do uprawomocnienia się rozstrzygnięcia przypisującego odpowiedzialność za wykroczenia, kierowcy przypisana może zostać jedynie taka liczba punktów karnych, jaka groziła mu w chwili naruszenia przepisów ruchu drogowego. Kierowcy z przykładu pierwszego zostanie zatem przypisanych mniej punktów. Jego uprawnienie do kierowania pojazdem nie zostanie zatem cofnięte.

Czytaj więcej

Takie są mandaty od Nowego Roku. Pełna wersja taryfikatora 2022

A gdy punkty już są w ewidencji

Inaczej jednak kształtuje się odpowiedź na pytanie zarysowane w przykładzie drugim. Tutaj dochodzić będzie do retrospektywnego działania ustawy. Przypisane kierowcy punkty karne do chwili ich usunięcia z ewidencji są przykładem stanu wcześniejszego, ale ostatecznie niezakończonego. Innymi słowy, do momentu „przedawnienia" punktów karnych widniejących na koncie konkretnego kierowcy ustawodawca może dowolnie skracać, przedłużać, zawieszać czy nawet zupełnie wyeliminować z porządku prawnego okres, po którym dochodzi do wykreślenia punktów. Dlatego też, do usunięcia punktów karnych posiadanych przez kierowcę z przykładu drugiego dojdzie dopiero po dwóch latach liczonych od momentu uregulowania nałożonej na niego grzywny.

Wyjątkiem są sytuacje, gdy jeszcze przed wejściem w życie ustawy zmieniającej zasady wykreślania punktów karnych doszło do usunięcia wpisu z ewidencji. Usunięte punkty nie mogą „odżyć". W praktyce oznacza to, że przypisane kierowcy punkty karne w grudniu 2020 r. zostały definitywnie usunięte w grudniu 2021 r. Przyznane w styczniu 2021 r. – wobec nieusunięcia ich do 31 grudnia 2021 r. – wykreślone zostaną dopiero po dwóch latach od uregulowania przez sprawcę grzywny.

Podsumowując, dla przypisywanej kierowcy liczby punktów karnych właściwe są przepisy obowiązujące w chwili naruszenia przepisów o ruchu drogowym. Co się zaś tyczy długości trwania wpisu w Centralnej Ewidencji Kierowców, zastosowanie znajdą regulacje obowiązujące od 1 stycznia 2022 r.

Mateusz Szurman jest adwokatem, doktorantem w Katedrze Prawa Karnego UJ

Łukasz Duśko jest aplikantem adwokackim, doktorantem w Katedrze Prawa Karnego UJ

Przepisy zaostrzające sankcje za wykroczenia drogowe weszły w życie 1 stycznia. Podwyższono m. in. liczbę punktów karnych przypisywanych kierowcom za naruszenie przepisów ruchu drogowego i wydłużono okres, po którym są usuwane są z Centralnej Ewidencji Kierowców. Zmianom nie towarzyszyły jednak przepisy przejściowe poświęcone zdarzeniom zaistniałym przed 1 stycznia 2022 r. Wywoła to wątpliwości nie tylko kierowców, bo i orzekających w tego rodzaju sprawach organów państwowych.

Pozostało 92% artykułu
Rzecz o prawie
Łukasz Guza: Szef stajni Augiasza
Rzecz o prawie
Jacek Dubois: Premier, komuna, prezes Manowska i elegancja słów
Rzecz o prawie
Mikołaj Małecki: Konstytucyjne credo zamiast czynnego żalu
Rzecz o prawie
Witold Daniłowicz: Myśliwi nie grasują. Wykonują zlecenia państwa
Materiał Promocyjny
Wpływ amerykańskich firm na rozwój polskiej gospodarki
Rzecz o prawie
Joanna Parafianowicz: Wybory okazją do zmian