Ekspert HFPC: reforma może ucywilizować Pegasusa, wymaga jednak sporej poprawy

Czy stosowanie systemu szpiegowskiego Pegasus jest w Polsce legalne? Czy powinno być legalne?

Jest bardzo wiele głosów wskazujących na to, że Pegasus jest nielegalny. Teoretycznie w ustawach dotyczących służb są rozwiązania, które pozwalają na dostęp do informacji znajdujących się na telekomunikacyjnym urządzeniu końcowym. Są one przywoływane dla uzasadnienia legalności Pegasusa. Jak trafnie zauważył jednak w jednym z orzeczeń Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, możliwość przełamywania za pomocą tego oprogramowania zabezpieczeń telefonu i zaznajamiania się z treścią informacji pochodzących sprzed daty zgody na kontrolę operacyjną musi budzić wątpliwości. Dla mnie jest to narzędzie używane w sposób nieproporcjonalny, ingerujące bardzo mocno w prawa i wolności ludzi. Jestem bardzo krytyczny wobec stosowania takiego oprogramowania.

Czytaj więcej

Prawo karne

Rząd wie, jak ujarzmić Pegasusa. "Takiego projektu w Polsce nie było"

Jasne zasady inwigilacji Pegasusem, ale przy tym możliwość niejawnego przeszukania mieszkania. Takie rozwiązania reformy pracy operacyjnej służb szykuje MSWiA.

MSWiA kończy właśnie pracę nad projektem Kodeksu pracy operacyjnej. Dotarliśmy do jego treści. Zgodnie z propozycjami resortu stosowanie oprogramowania typu Pegasus będzie jedną z metod pracy operacyjnej i w określonych okolicznościach, za zgodą sądu, służby będą go używać. Co pan na to?

Dobrze, że korzystanie z takiego oprogramowania zostało w projekcie określone jako zupełnie odrębna metoda pracy operacyjnej. Cieszy również to, że stosowanie tej metody będzie działaniem jednorazowym, co ograniczy możliwość wielokrotnego infekowania urządzenia końcowego na podstawie jednej zgody sądu. Zmiana ta jest moim zdaniem dużym krokiem w kierunku zapewnienia proporcjonalności stosowania tego środka. Problemem jest jednak system kontroli nad wykorzystaniem przez służby Pegasusa, a raczej jego realny brak. Kontrola ta nie jest obecnie prowadzona w sposób w pełni rzetelny i nie gwarantuje, że ingerencja państwa w prawo do życia prywatnego będzie zachodziła tylko wtedy kiedy jest to naprawdę konieczne.

Projekt ministerstwa dość szczegółowo określa zasady wydawania zgody i stosowania Pegasusa, tak by wyeliminować ryzyko nieprawidłowości przy jego wykorzystaniu. Czy proponowane rozwiązania rzeczywiście pozwolą ucywilizować tę metodę inwigilacji?

Sprawa Pegasusa jest lekcją dla sędziów i sygnałem, że nie mogą w pełni ufać służbom, a każdy wniosek dotyczący kontroli operacyjnej należy bardzo rzetelnie weryfikować. Dlatego proponowana konieczność uzasadniania przez sędziego każdej takiej decyzji czy powołanie wydziałów wyspecjalizowanych w tej materii będzie służyło lepszej kontroli sądów nad pracą służb. Istotną zmianą jest także zobowiązanie służb do pogłębienia wniosków o kontrolę operacyjną i do dostarczenia sądowi szerszych danych uzasadniających stosowanie danej metody pracy operacyjnej. Bardzo dobrym pomysłem jest też obowiązek informowania po określonym czasie niemal każdej osoby inwigilowanej o zastosowanych wobec niej metodach inwigilacji i przyznanie jej prawa do złożenia skargi do sądu na te czynności. Sądzę, że te rozwiązania zmierzają w stronę ucywilizowania używania takiego narzędzia jak Pegasus. Mają jednak braki wymagające uzupełnienia. Dlatego liczę, że projekt zostanie poddany konsultacjom społecznym.

Nową metodą pracy służb ma być niejawne przeszukanie mieszkania czy siedziby firmy bez wiedzy domowników lub właściciela. Co pan sądzi o tym rozwiązaniu?

Oceniam je bardzo krytycznie. Jest to oczywista ingerencja w prawo do prywatności. Po pierwsze zgoda na takie przeszukanie może być w niektórych wypadkach wydawana przez samego prokuratora. Niestety prokuratura od wielu lat jest podporządkowana władzy wykonawczej, stanowiąc faktycznie jedno z jej zbrojnych ramion. Sami politycy mają zaś mocne środki do nacisku na poszczególne decyzje prokuratorów. W efekcie, mam wątpliwości, czy rozwiązanie to będzie spełniało standard strasburski, wymagający określonej niezależności podmiotu wydającego zgodę na inwigilację. Po drugie w projekcie brakuje gwarancji ochrony informacji objętych chociażby tajemnicą dziennikarską czy tajemnicą obrończą. Przy niejawnym przeszukaniu kancelarii czy redakcji służby będą mogły uzyskać dostęp do wszystkiego do czego tylko będą chciały. To jest wielka luka, która wymaga dostosowania do standardów demokratycznego państwa prawnego.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Tomasz Pietryga: Przeprosiny z Pegasusem. Czy służby znowu będą z niego korzystać?

Postęp technologiczny zmusza państwo do przeproszenia się z Pegasusem. Na szczęście tym razem system ma działać w przejrzystych ramach, a służby mają być lepiej nadzorowane przez sędziów, by nadużycia przy wykorzystywaniu tych wrażliwych urządzeń zostały ograniczone do minimum.

Według niektórych naszych rozmówców niejawne przeszukanie jest drastyczną ingerencją w prawa i wolności obywatelskie. Istnieje bowiem ryzyko, że podczas takiego przeszukania w przeszukiwanym domu mogą znaleźć się np. rzeczy, których tam nie było. Czy podziela pan te obawy?