Zianon Paźniak: Wpychają Białoruś w paszczę Rosji

Plus Minus: Jesienią 2020 roku świat obserwował bezprecedensowe protesty na Białorusi przeciwko sfałszowaniu wyborów prezydenckich przez Aleksandra Łukaszenkę. Ten jednak nadal rządzi. To była nieudana rewolucja?

Oceniam te protesty bardzo pozytywnie, gdyż było to wielkie wydarzenie w życiu narodu białoruskiego. Gdyby do nich nie doszło, przyszłość Białorusi byłaby mglista. Teraz wiemy, że walka będzie trwała i jest komu walczyć. Protesty skonsolidowały naród.

Wszystko się zaczęło na początku 2020 r., gdy wybuchła epidemia koronawirusa. Wtedy Łukaszenko odmówił pomocy Białorusinom, bo cały świat jest głupi i tylko on jeden mądry. Przekonywał, że epidemia to mistyfikacja i szybko się skończy. Nie jest człowiekiem wykształconym, proponował, by leczyć Covid-19 jazdą traktorem, wódką i łaźnią. To mocno poruszyło ludzi, bo zaraza dotyka każdego człowieka. Wielu straciło rodziców, siostry i braci, a państwo odmawiało pomocy. Prześladowano lekarzy, wyzywano i wsadzano za kraty. Ludzie zobaczyli, że na czele kraju stoi człowiek, którego nie obchodzi los obywateli. Białorusini zaczęli się sami bronić przed koronawirusem, wspierać służbę zdrowia. Zrozumieli, że potrafią się samoorganizować.

Stąd wybuch protestów po wyborach prezydenckich?

To było kwestią czasu, ludzie czekali na powód. I się pojawił – sfałszowane wybory. Przyczyniła się do tego głupota i chciwość Łukaszenki. Oświadczył, że aż 82 proc. wyborców zagłosowało na niego, a przecież oczywiste było, że co najmniej połowa Białorusinów na niego nie głosowała, a może i większa część. Gdyby narysował sobie 52 proc., niewykluczone, że Białorusini by w to uwierzyli. Choć w rzeczywistości sytuacja była taka, że nawet na pusty stołek zagłosowaliby, byle nie na niego. Dokładnie tak, jak w 1994 r., gdy głosowali na niego w drugiej turze, byle nie oddać głosu na Wiaczasława Kiebicza (premier Białorusi w latach 1991–1994 – red.).

Tę sytuację świetnie wykorzystano. Pojawiły się trzy ładne kobiety, w tym Swiatłana Cichanouska. Ale jeszcze przed wyborami za kraty wsadzono wszystkich najważniejszych liderów opozycji, probiałoruskich i prodemokratycznych aktywistów. Powyborczymi protestami nie było więc komu sterować. Protestujący nie mieli szansy na wygraną, bo to wymagało planu i odpowiednich działań. Kandydatka, na którą głosowali, była sterowana przez swoje środowisko, nie miała doświadczenia, wiedzy i nie mogła podejmować samodzielnych decyzji. Tym bardziej że od razu wywieziono ją za granicę. Ale pozytywne jest to, że Białorusini zjednoczyli się i przypomnieli, że mamy swoje symbole narodowe, nasz suwerenny kraj i trzeba o niego walczyć. Wolność nie przychodzi bez walki, bez ofiar.

Liderzy opozycji demokratycznej, w tym Cichanouska, nawołują do wprowadzenia sankcji wobec reżimu Łukaszenki, również gospodarczych. To powstrzyma koszmar, który przeżywają Białorusini?

Nawet jeżeli Europa i cały zachodni świat wprowadzą najostrzejsze ze wszystkich możliwych sankcji, łącznie z odłączeniem od globalnego systemu rozliczeń finansowych SWIFT, nie doprowadzi to do upadku reżimu. Myślę, że większość polityków w Europie nie rozumie tego, a ci, którzy rozumieją, milczą. Takie sankcje będą na rękę wyłącznie Rosji i rosyjskim oligarchom. Moskwa i tak zawsze wyciągnie pomocną dłoń do Łukaszenki, to mieści się w jej możliwościach finansowych. Sankcje rozłożą na łopatki gospodarkę białoruską, takie giganty jak Biełaruśkalij, Grodno Azot, MAZ, Naftan itd. Rosja będzie utrzymywała Łukaszenkę i będzie musiał się z tej pomocy rozliczyć. Ale czym? Za półdarmo sprzeda czołowe przedsiębiorstwa.

Taką politykę rozpoczął były ambasador Rosji w Mińsku Michaił Babicz, człowiek Putina, funkcjonariusz służb. Był inicjatorem powstania Białorusko-Rosyjskiej Rady Biznesowej, która ma lobbować za przejęciem białoruskich przedsiębiorstw przez Rosję. Na jej czele stanął Dmitrij Mazepin, rosyjski miliarder i właściciel Uralchemu, a w skład tej spółki wchodzi Urałkalij, który jest głównym konkurentem białoruskiego Biełaruśkalija. Kilka dni po sierpniowych wyborach, gdy wybuchły protesty, Mazepin zaapelował z Moskwy o utworzenie Komitetu Ocalenia Narodowego. Mówił o dialogu i okrągłym stole. Chcieli posadzić słabego Łukaszenkę do rozmów i postawić mu swoje warunki. Łukaszenko na to się nie zgodził, a zamienić go nie mieli już na kogo. W Moskwie mieli plan, ale nie udało się go wtedy realizować.

Na czym miał polegać?

Dzisiaj Łukaszenko nie jest uznawany przez cały demokratyczny świat za prezydenta. Nie ma uznania międzynarodowego i wszystkie porozumienia, które będzie zawierał z Rosją, będą nikczemne. I Moskwa dobrze wie, że jeżeli nawet zmuszą go do przyłączenia kraju do Rosji albo wprowadzenia wspólnej waluty, to nie będzie ważne w świetle prawa międzynarodowego. Zupełnie inaczej wyglądałaby sytuacja, gdyby podczas wyborów został wybrany ich człowiek, który byłby uznawany przez społeczność międzynarodową. Wszystko, co podpisywałby, byłoby wiążące.

Moskwa znalazła takiego człowieka w Gazpromie. Wiktar Babaryka przez 20 lat stał na czele należącego do tej spółki Biełgazprombanku. A wiemy przecież, czym jest Gazprom, to portfel Kremla. Chcieli zamienić Łukaszenkę na człowieka bardziej inteligentnego i kulturalnego, z którym szybko mogliby załatwiać sprawy. Babaryka uaktywnił się w Mińsku w 2017 r., zaczął udzielać się publicznie. Członkowie naszej partii (Konserwatywno-Chrześcijańska Partia Białoruski Front Ludowy – red.) od razu zauważyli, że pojawił się jakiś bankier, który zaczął mówić nie na temat. Już wtedy zrozumieliśmy, że zapowiada się coś grubszego i coś za tym się kryje.

Dzięki niemu w Mińsku powstała galeria sztuki, ściągał do kraju obrazy urodzonych ma Białorusi malarzy, m.in. Marca Chagalla. Gdy wkroczył do polityki, był nazywany największym mecenasem białoruskiej kultury.

To była przemyślana inwestycja, zdobywał kapitał polityczny. Przecież nie jestem w polityce od wczoraj, doskonale rozumiem, jak to działa. Zainwestowano w niego ogromne pieniądze, miał profesjonalną kampanię wyborczą. Liczono na to, że albo zostanie prezydentem, albo liderem opozycji. Ale Moskwa nigdy nie wkłada wszystkich jajek do jednego kosza. Opcją zapasową był Waleryj Cepkało (niedopuszczony do wyborów rywal Łukaszenki, były wiceszef MSZ i były ambasador Białorusi w USA – red.). Znamy go od dawna, gdy po ukończeniu MGIMO (Moskiewskiego Państwowego Instytutu Stosunków Międzynarodowych) został skierowany do Stanisława Szuszkiewicza (pierwszy przywódca niepodległej Białorusi – red.). A przecież do tego instytutu dostać się mogły wtedy wyłącznie dzieci wysokiej rangi partyjnych urzędników albo z polecenia KGB. Innej opcji nie było. Cepkało dostał się tam więc tą drugą ścieżką. Miał osłaniać Babarykę podczas wyborów. Gdyby to się udało, byłoby to gorsze od reżimu Łukaszenki, bo Białoruś w bardzo krótkim czasie straciłaby niepodległość.

Przecież setki tysięcy Białorusinów latem 2020 r. stały w długich kolejkach, by złożyć podpisy pod kandydaturami Babaryki i innych opozycyjnych polityków.

I co z tego? Łukaszenki Białorusini już nie chcieli. Kampania wyborcza Babaryki była bardzo dobrze przygotowana, ogromne pieniądze włożono. Ściągano nawet fachowców z Niemiec. Wszystko było drobiazgowo zaplanowane. Ale jeżeli dla nas to było oczywiste, to było też oczywiste dla Łukaszenki. Ma odpowiednie centra analityczne, wszystko przewidzieli i postanowili wsadzić Babarykę do więzienia. I wszystko stanęło. Wtedy zaczęto realizować drugi plan, związany ze Swiatłaną Cichanouską. Jej męża Siarheja Cichanouskiego wsadzono za kraty jeszcze wcześniej, bo jego aktywność przeszkadzała Babaryce. Wsadzono też do więzień wszystkich probiałoruskich patriotów, takich jak Paweł Siewiaryniec i Mikoła Statkiewicz.

Cichanouska wystartowała, by wesprzeć aresztowanego męża, a później, gdy całą resztę opozycyjnych kandydatów wsadzono za kraty lub zmuszono do wyjazdu za granicę, zjednoczyła wokół siebie wszystkie siły opozycyjne. Nie wierzy pan w to?

To historia dla dzieci w przedszkolu, niech nie wymyślają bajek. Są rzeczy, które jeszcze wyjdą na jaw, wszystkiego nie będę mówił. Jeszcze na samym początku, gdy tylko aresztowano Siarheja Cichanouskiego i Swiatłana złożyła swoje dokumenty w Centralnej Komisji Wyborczej, osoby z jej otoczenia próbowały nawiązać ze mną kontakt. Ale gdy chciałem z nią się skontaktować, już nie było takiej możliwości. Została otoczona przez kordon ludzi. Wśród tych ludzi byli już agenci służb specjalnych, znamy te nazwiska jeszcze z lat 90. Gdy została dopuszczona do wyborów, moi koledzy, byli deputowani Rady Najwyższej, po raz kolejny próbowali z nią porozmawiać, ale nikt ich nie wpuścił nawet do biura. Mojemu człowiekowi udało się z nią zamienić parę zdań w lipcu, przekazał jej nawet moją książkę „Wartości narodowe". Ale wtedy była już odizolowana od reszty świata. Dopóki KGB wspólnie z FSB nie wywiozło jej na Litwę.

A kim są ci ludzie z Rady Koordynacyjnej? Nigdy nie byli w polityce, nikt ich nie zna, poza Swietłaną Aleksijewicz, która zawsze się opowiadała przeciwko językowi białoruskiemu i białoruskości. I o czym ci ludzie mówią? O sankcjach. Zaczęli nawet mówić o odłączeniu Białorusi od SWIFT. Cichanouska odgrywa określoną rolę i jest sterowana przez grupę ludzi, z których połowa to agentura rosyjska i łukaszenkowska. Kiedyś w wolnej Białorusi ta cała ekipa zostanie pociągnięta do odpowiedzialności, bo prowadzą antybiałoruską działalność. Bardzo szkodliwą działalność, wpychają Białoruś w paszczę Rosji. Bo tylko Putinowi opłaca się rujnowanie białoruskiej gospodarki.

Ale zarówno Cichanouska z Wilna, jak i Paweł Łatuszka z Warszawy, były dyplomata, obecnie szef opozycyjnego Narodowego Zarządu Antykryzysowego, jednogłośnie mówią, że Białorusini godzą się na sankcje gospodarcze, że naród gotów jest cierpieć przez jakiś czas.

Sankcje nie będą skuteczne, zmiażdżą Białoruś, a Łukaszenko ocaleje. Jemu Moskwa pomoże, bo to jest w jej interesie. Ci panie i panowie nie mają żadnego moralnego prawa mówić w imieniu narodu, którego nie znają, namawiać, żeby naród cierpiał przez błędy wynikające z ich nieudolności w polityce. Nie można niszczyć Białorusi, aby obalić Łukaszenkę. Czy oni nie rozumieją, że te ostre sankcje, o które proszą, dadzą możliwość Rosji, by zagarnąć za darmo białoruską gospodarkę, a potem całe państwo? Nie ofiarowali się za ten naród. Nie jest im wstyd tak mówić? Nie będzie chleba, pracy, wolności, niepodległości, a naród ma cierpieć. Domagają się cierpienia innych, będąc za granicą. Nie wiedzą, co mówią.

Mąż Cichanouskiej od ponad roku siedzi w więzieniu.

Tak, on rzeczywiście cierpi. Ale to jest polityka i ten chłopak wskoczył do niej niedawno. Wcześniej kręcił się gdzieś w rosyjskim biznesie, osłabił swoją reputację związkami ze światem rosyjskim, jeździł na Krym. Ale nie skreślam go, pochodzi z białoruskiej rodziny, ma szlachetne nazwisko, nie jest głupim chłopakiem i mam nadzieję, że może da się mu wrócić do drogi narodowej.

Jest pan przeciwny sankcjom. Jak więc powstrzymać reżim?

Dyktatorski i terrorystyczny reżim Łukaszenki ma wsparcie Kremla. Moskwa zrodziła ten reżim, popiera go gospodarczo, politycznie i dyplomatycznie. Wyręcza go w każdej sytuacji i gdyby nie to wsparcie, już dawno by go nie było. Jeżeli Zachód chce pomóc Białorusi, niech wprowadzi sankcje wobec Putina, niech Rosję odetnie od systemu SWIFT. Ale z Rosją nikt nie chce zaostrzać relacji, również Joe Biden. Europa też tego nie chce, bo tu głównym graczem są Niemcy. A oni na to się nie zgodzą, mogą się sprzeczać, ale przecież Nord Stream 2 trzeba ukończyć. By popłynął gaz, którym później Berlin będzie się dzielił z resztą Europy. UE, w tym Polska, będzie jeszcze bardziej zależna od Niemiec. A prawda jest taka, że już w tym roku rosyjska armia wkroczy na Białoruś pod pretekstem manewrów Zapad 2021 i może tam pozostać na zawsze. W Warszawie to doskonale rozumieją, ale nic nie mogą z tym zrobić.

W Warszawie rozumieją też to, że reżim Łukaszenki wsadził za kraty m.in. czołowych działaczy mniejszości polskiej. Do dzisiaj w więzieniu przebywają liderzy Związku Polaków na Białorusi Andrzej Poczobut i Andżelika Borys. Dlaczego znaleźli się na celowniku władz?

Polska wspólnota na Białorusi nie zagrażała w żaden sposób reżimowi Łukaszenki. Moskwa chciała, by relacje pomiędzy Mińskiem a Warszawą maksymalnie się zaostrzyły. Stąd nieoczekiwany areszt Andżeliki Borys i wypowiedzi Łukaszenki, że NATO jakoby chce atakować Białoruś z terytorium Polski i państw bałtyckich. Twierdzi, że Polska stanowi zagrożenie. Rosja ma więc propagandowe podłoże do stałej obecności militarnej na Białorusi. Trwa hybrydowa okupacja naszego kraju. Więc namawianie do sankcji jest antybiałoruską i antypaństwową działalnością, a to właśnie robi pani Cichanouska, a zwłaszcza osoby z jej otoczenia. Jest ładna, nie ma wiedzy, doświadczenia, ale nie jest głupia, spokojnie mówi, wożą ją po europejskich stolicach i pokazują jak mówiącą lalkę. Jeszcze raz powtarzam, w wolnej Białorusi będą przedmiotem śledztwa.

Ale co pan zarzuca Swiatłanie Cichanouskiej? Europejscy przywódcy spotykają się z nią jako liderką wolnej Białorusi.

Po pierwsze, jest tubą ekipy, która pracuje w paradygmacie moskiewskim i domaga się sankcji. Po drugie, zmonopolizowała całkiem przestrzeń opozycji demokratycznej, teraz bardzo trudno jest cokolwiek zorganizować w ramach ruchu narodowowyzwoleńczego, trudno się przez nich przebić. Swieta (zdrobnienie od Swiatłana – red.) podczas kampanii wyborczej na Białorusi stała się gwiazdą, nie odzywała się do nikogo. Białoruska idea narodowa jest jej obca, jak i dla wielu ludzi z jej otoczenia, którzy patrzą na Moskwę. Gdyby Cichanouska odezwała się i chciała rozmawiać o naszej ojczyźnie, przyjechałbym na Białoruś i podpowiedziałbym, co trzeba zrobić, bo wszyscy byli w Cichanouską zapatrzeni. Była chwila, którą trzeba było niezwłocznie wykorzystać. Przede wszystkim do Białorusinów polityk musi przemawiać po białorusku. Reżim Łukaszenki mówi po rosyjsku.

Po trzecie, jeżeli na ulice wychodzi 200 lub 300 tys. ludzi, trzeba się samoorganizować. Dwa tysiące ludzi wkracza do budynku administracji Mińska, trzy tysiące zajmuje siedzibę telewizji państwowej, a w regionach protestujący zajmują siedziby władz lokalnych. Tworzą się samorządy tymczasowe, ekipy obrony demonstrantów, rozbraja się milicję. Tak się to robi.

Niestety, Swieta stała się częścią planu moskiewskiego, udanego planu, który wciąż jest realizowany. Co dzisiaj proponują liderzy opozycji? Przecież nie walczą o władzę, tylko o nowe wybory prezydenta na podstawie tej łukaszenkowskiej, obowiązującej wbrew prawu konstytucji. Czyli ten, kto wygra wybory i zastąpi Łukaszenkę, będzie miał władzę absolutną. A kto będzie miał największe pieniądze i najdroższą kampanię wyborczą? Kandydat Rosji. Już go mają – Wiktar Babaryka. I ludzie zagłosują na niego, byle nie na Łukaszenkę. Ale na Białorusi nie powinno być żadnego prezydenta, tylko republika parlamentarna. Najpierw należy przywrócić konstytucję z 1994 r., pogwałconą przez Łukaszenkę, a dopiero potem przeprowadzić wybory parlamentarne. Mówimy o ordynacji większościowej i okręgach jednomandatowych. To byłby kres dyktatury i dominacji Moskwy.

Przyczynił się pan do powstania niepodległej Białorusi. Ale czy nie zazdrości pan tej młodej, niedoświadczonej, nowej opozycji, która porwała tłumy Białorusinów?