Prof. Wojciech Fałkowski: Trump nie chciał usiąść na tle „Batorego pod Pskowem”

Plus Minus: Zamek Królewski ma szczególna pozycję wśród polskich muzeów. Jest nie tylko muzeum, ale także miejscem symbolicznym, utożsamianym z Polską i jej historią, jak i współczesną polityczno-reprezentacyjną rolą. To pewnie buduje prestiż, ale czy jednocześnie nie ogranicza?

Zamek pełni rzeczywiście kilka funkcji, które przy dobrym prowadzeniu nawzajem się wzmacniają. Kto wie, czy funkcja symboliczna nie jest najważniejsza. Znaczenie ma również funkcja dyplomatyczna, bo to jest miejsce spotkań najwybitniejszych postaci światowej polityki. Także misja kulturalna, która wiąże się ze społeczną, bo Zamek przyjął rolę animatora życia kulturalnego w Polsce, nie tylko w Warszawie.

Polityczne więzi są bardzo widoczne, bo na Zamku Królewskim regularnie podejmowane są głowy różnych państw w czasie oficjalnych wizyt.

Tak, w ostatnich dwóch latach mieliśmy dwie wizyty prezydenta Stanów Zjednoczonych Joe Bidena, był również prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski. A na początku 2024 r. gościliśmy świeżo koronowanego króla Danii – Fryderyka X.

Przygotowanie do dyplomatycznej wizyty bywa dużym wyzwaniem. Dlaczego Donald Trump zdaniem jego administracji nie mógł zasiąść do konferencji prasowej z prezydentem Andrzejem Dudą w Zamku na tle „Batorego pod Pskowem” Jana Matejki?

Proponowane miejsce trzeba było zmienić, bo na tym obrazie Matejki bochenek chleba, wręczany Stefanowi Batoremu przez ruskich bojarów, został przez Amerykanów zinterpretowany jako głowa pokonanego wroga i jak stwierdzono, prezydent USA nie może się fotografować na tle tak makabrycznej sceny.

Skoro Zamek od czasu powojennej odbudowy znów pełni funkcje reprezentacyjne, to czy po ostatniej powyborczej politycznej zmianie nowy rząd jest również zainteresowany bywaniem na nim?

Zamek jest dobrem państwowym, ogólnonarodowym, musi więc spełniać każdą z wymienionych funkcji, niezależnie od tego, kto rządzi, czy kto wygrał wybory.

Prezydent był tu ostatnio 3 maja.

To już jest wpisane w obyczaj życia publicznego, że pan prezydent bywa na Zamku z okazji świąt narodowych: 3 maja i 11 listopada. Zgodnie z tradycją jest gospodarzem Zamku.

A nowy rząd gościł już na Zamku?

Jeszcze nie, ale mam nadzieję, że nowy minister kultury nas odwiedzi i otworzy którąś z wystaw, co jest naturalnym sposobem funkcjonowania ministerstwa. Bardzo bym również chciał, żeby odwiedził nas pan premier Donald Tusk. Premier jest historykiem, jemu więc historia Zamku i historia wieków minionych jest na pewno bliska.

Czy w Europie są podobnie funkcjonujące muzea jak Zamek?

Tutaj nie do przebicia jest pałac w Wersalu, który przez każdego prezydenta Francji jest wykorzystywany jako miejsce spotkań najwyższego szczebla: politycznych i dyplomatycznych, a jednocześnie jest to muzeum rezydencji królewskiej.

W jakim stopniu kontynuuje pan linię swoich poprzedników?

W życiu takiej instytucji jak Zamek zasadniczą wartością jest ciągłość. Trzeba dbać o to, żeby poczucie zakorzenienia, jak i sposób prezentowania opinii publicznej Zamku nie były przerwane.

Czytaj więcej

Plus Minus

Zobaczyć Vermeera – jedyna taka okazja

Wystawą Vermeera w Rijksmuseum w Amsterdamie ekscytuje się cały świat. Po raz pierwszy zebrano w jednym miejscu 28 arcydzieł XVII-wiecznego holenderskiego mistrza. To jedyna szansa w życiu, żeby zobaczyć je razem.

Jubileusz 50-lecia odbudowy Zamku, obejmujący lata 2021–2024, niewątpliwie wpisuje się w tę ciągłość. Z drugiej strony za pana kadencji wizerunek Zamku się zmienił, króluje na nim już nie tylko Stanisław August Poniatowski i XVIII wiek. Poszerzył pan historyczne skojarzenia z Zamkiem najpierw o Wazów, ogłaszając Rok Wazowski w 2019. Teraz kieruje pan uwagę na obecność w nim Sasów wraz z otwarciem w kwietniu nowej stałej Galerii Porcelany z bogatą kolekcją miśnieńską

Epoka stanisławowska nadal dominuje, więc 11 listopada otworzymy odnowioną salę tronową z przywróconą aranżacją tronu, jak za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ale myślę, że Zamek nie powinien ograniczać się do jego panowania. Z jednej strony cofamy się więc w czasie – do dynastii Wazów w XVI/XVII wieku, a do stałej trasy zwiedzania dodaliśmy także Galerię Wettynów. Z drugiej strony odwołujemy się do XX-lecia międzywojennego i przypominamy w Pokojach Prezydentów II RP, że Zamek był wówczas ich siedzibą.

Są też znaczące zmiany w programie wystaw.

Zamek otworzył się bardzo szeroko na główny nurt sztuki europejskiej, ale po części jest to związane z mecenatem naszego ostatniego monarchy Stanisława Augusta i takimi artystami, jak Marcello Bacciarelli i Bernardo Belotto zwany Canaletto.

Wystawa Canaletta na 300-lecie jego urodzin była projektem o niebywałym rozmachu.

Tak, to była jego największa monograficzna wystawa w historii. Obrazy przyjechały z kilkudziesięciu ośrodków na świecie, z Europy i ze Stanów Zjednoczonych. Jej kontekst tworzyły także widoki Warszawy Belotta ze stałej kolekcji Zamku, które pokazaliśmy w pokoju specjalnie zaaranżowanym przez króla. Jednocześnie w sztuce europejskiej nie ograniczamy się tylko do XVIII wieku. Pokazujemy ją również poprzez wystawę „Przebudzeni” ze wspaniałą reprezentacją artystów włoskiego Quattrocento. A na jesieni otworzymy jeszcze Gabinet Sztuki Włoskiej z XIV i początku XV wieku.

„Przebudzeni” z dziełami z renomowanych muzeów byli niezwykle inspirującą wystawą i z perspektywy współczesnej. Na Wawelu równolegle oglądaliśmy potężną ekspozycję „Obraz złotego wieku”. O ile renesans jest mocno osadzony w kontekście Wawelu, to mimo dużego sukcesu „Przebudzonych” nasuwa się pytanie, jakie uzasadnienie ma sztuka renesansowa na Zamku Królewskim w Warszawie?

Ta wystawa miała poświadczyć nasze miejsce wśród naprawdę liczących się muzeów w skali międzynarodowej. Stworzyła platformę do rozmów o elitarnym świecie kultury europejskiej w kręgu najważniejszych muzeów światowych, od Italii, przez Niemcy, Londyn do Los Angeles. Spotkała się z ogromnym zainteresowaniem, myślę więc, że tę rolę w pełni spełniła. Jeśli chcemy być muzeum rozpoznawalnym w świecie, które jest symbolem kultury polskiej, to powinniśmy otwierać się także na sztukę europejską poprzez wystawy i powiększanie jej zbiorów. No i jeszcze jeden aspekt, renesans stworzył bazę kultury europejskiej. Bez przełomu, który zawdzięczamy kilkunastu geniuszom sztuki i jeszcze kilkudziesięciu innym znakomitym włoskim twórcom z XV wieku nie byłoby naszej Europy, więc pokazywanie tego zjawiska jest pewnego rodzaju obowiązkiem.

Zamek działa w oficjalnej międzynarodowej sieci muzeów?

Jesteśmy członkiem Stowarzyszenia Europejskich Rezydencji Królewskich ARRE, która zrzesza 30 instytucji z 15 krajów Europy, m.in Pałac w Wersalu, Schönbrunn, Pałace Królewskie w Madrycie. Spotykamy się i omawiamy wspólnie nasze projekty i zakupy.

Zamek Królewski kupił „Madonnę z Dzieciątkiem” Paola Uccella. „Jedna z największych transakcji”

Jak obecnie Zamek powiększa swoje zbiory, bo chyba to już nie są czasy tak spektakularnych wydarzeń, jak dar prof. Karoliny Lanckorońskiej z 1994 roku.

Jej dar dla Zamku ufundował całą kolekcję malarstwa na czele z dwoma portretami Rembrandta – perłami w skali międzynarodowej. Niestety, nie ma naśladowców w tej skali.

Obecnie jako instytucja królewska bardzo dużo kupujemy, co wymaga dobrej znajomości rynku, marszandów, ich ofert, współpracy z antykwariuszami i badaczami. A także wiarygodności, która sprawia, że dobre oferty są trzymane dla danego odbiorcy, mimo że mogą się pojawić inni zainteresowani. Niezbędna jest też kompetencja i wiedza, pozwalające sprawdzić atrybucję, ocenić stan zachowania i atrakcyjność dzieła dla naszej kolekcji. To zawsze praca zespołowa. Bardzo często ostateczną decyzję poprzedza długi depozyt dzieła na Zamku.

Jakie ostatnio były największe zamkowe transakcje ?

Największe nasze transakcje to „Madonna z Dzieciątkiem” Paola Uccella, jednego z najznamienitszych przedstawicieli włoskiego Quattrocenta. Dodajmy jeszcze „Partię Tryktraka” Mattii Pretiego, jednego z najważniejszych XVII-wiecznych kontynuatorów stylu Caravaggia, i „Kornelię, matkę Grakchów” Angeliki Kauffman – wykonanie tego obrazu zlecił w Rzymie w 1788 roku książę Stanisław Poniatowski, bratanek króla. A ostatnio zakupiliśmy zupełnie wyjątkowy rysunek Rafaela, przedstawiający wojownika w antykizującej zbroi, który został zakupiony w Londynie.