„Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna”: Czulent, chałka i kieszenie Hamana

Wystawa o żydowskiej kuchni w Muzeum POLIN to nie tylko zaproszenie do odkrywania bogactwa jej smaków, ale wielowątkowa opowieść o żydowskiej kulturze, historii, zwyczajach.

Publikacja: 26.08.2022 17:00

„Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna”: Czulent, chałka i kieszenie Hamana

Foto: MACIEK JAZWIECKI

Takiej ekspozycji, jak „Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna”, jeszcze nie było. Można odbierać ją na wielu poziomach. Po pierwsze, poznać jej tajniki i przepisy. Bo czy wiecie państwo, czym np. jest legendarny czulent i jak go przygotować? Czulent to potrawa zwyczajowo szykowana w piątek przed szabatem z koszernej wołowiny, fasoli, ziemniaków, kaszy jęczmiennej, cebuli, czosnku. Jej tradycje mają długą historię. Na nagraniu wideo Michael Wex, autor książek o języku jidysz i kulturze kulinarnej, zdradza, że najwcześniejszy opis czulentu pochodzi z książki z 1260 r. A przy okazji mówi, że każda żydowska społeczność ma swoją jego wersję.

Czytaj więcej

Dziewczyna, która wychodzi z obrazu

Wystawa udostępnia przepisy także na inne tradycyjne potrawy oraz prezentuje książki kulinarne. Ale nie poprzestaje na nich. Zabiera nas także w wielką podróż przez różne regiony świata. Życie w diasporze powoduje, że kuchnia Żydów jest niezwykle różnorodna i włącza również lokalne produkty oraz smaki.

W zasadzie kuchnia ta ma dwie odmiany. Kuchnia aszkenazyjska została spopularyzowana przez Żydów z Europy Środkowo-Wschodniej (Polska, Litwa, Ukraina, Węgry), ale jej podstawy zrodziły się w Niemczech i Francji. Pochodzi z krajów o chłodniejszym klimacie, więc są w niej pożywne produkty – śledzie, wołowina, drób, zboża oraz lokalne warzywa: cebula, ziemniaki, marchew, buraki, kapusta, ogórki.

Z kolei kuchnia sefardyjska mieszkańców basenu Morza Śródziemnego oraz Żydów orientalnych wiąże się z owocami i warzywami cieplejszego klimatu, jak oliwki, bakłażany, cukinie, karczochy, papryka, pomidory, soczewica. Sięga także po jagnięcinę i ryby. Łączy wiele wpływów, m.in. bliskowschodnie, północnoafrykańskie, azjatyckie.

Kuratorki wystawy Tamara Sztyma i Magdalena Maślak zaznaczają, że o specyfice żydowskiej kultury kulinarnej decydują przede wszystkim zasady jej koszerności, wywodzące się z prawa religijnego – Tory, Talmudu, literatury rabinicznej. Na wystawie znajdziemy całą listę tego, co według ich wskazań jeść można, a czego nie. Mięso z zasady musi pochodzić z uboju rytualnego, co na nagraniach wyjaśnia też współczesny rabin deklarujący się jako wegetarianin oraz rabin-szocheta, praktyk rytuału.

Czytaj więcej

Muza niejednego artysty

Tradycyjne potrawy kuchni żydowskiej ściśle wiążą się z różnymi świętami, które także poznajemy bliżej. Radosne święto Sukot łączy się z symbolami obfitości i urodzaju – owocami i warzywami z pestkami (granat, dynia) oraz faszerowanymi pierogami i gołąbkami (holiszkami). Z kolei święto Purim z ciasteczkami zwanymi „kieszeniami Hamana”.

Wystawa uświadamia, że kultura kulinarna spaja społeczność, buduje wspólnotę i pamięć, a także poczucie tożsamości. Jednocześnie pokazuje, że na skutek migracji żydowskie tradycje kulinarne podlegają dziś znacznym modyfikacjom i unowocześnieniu, zwłaszcza w Izraelu i USA, gdzie można zaobserwować fuzje kuchni żydowskiej i innych krajów.

Artystycznym znakiem kulinarnej wielowymiarowości są specjalnie przygotowane na wystawę „Stoły”, czyli instalacje Anny Królikiewicz, które znakomicie aranżują przestrzeń.

Pierwszy stół z chałkami (sztucznymi, ale wyglądającymi jak prawdziwie) podkreśla symboliczny wymiar jedzenia i jego związki z tradycją. Druga instalacja o cylindrycznej formie, w której na oczach widza mieszają się różne składniki, mówi metaforycznie o nieustannej kulturowej wymianie.

Czytaj więcej

Męskość pod lupą

Trzecia przypomina wielkomiejski kawiarniany stolik, zastawiony lampami wypełnionymi kolorowymi płynami. On symbolizuje nowoczesne zmiany.

Czwarty stół ze stosem obrusów jest znakiem trwałości pamięci podsycanej na wystawie też oryginalnymi przedmiotami, jak np. filiżankami z domu Juliana Tuwima ozdobionymi portretami dziadków poety.

Takiej ekspozycji, jak „Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna”, jeszcze nie było. Można odbierać ją na wielu poziomach. Po pierwsze, poznać jej tajniki i przepisy. Bo czy wiecie państwo, czym np. jest legendarny czulent i jak go przygotować? Czulent to potrawa zwyczajowo szykowana w piątek przed szabatem z koszernej wołowiny, fasoli, ziemniaków, kaszy jęczmiennej, cebuli, czosnku. Jej tradycje mają długą historię. Na nagraniu wideo Michael Wex, autor książek o języku jidysz i kulturze kulinarnej, zdradza, że najwcześniejszy opis czulentu pochodzi z książki z 1260 r. A przy okazji mówi, że każda żydowska społeczność ma swoją jego wersję.

Pozostało 86% artykułu
Plus Minus
Trwa powódź. A gdzie jest prezydent Andrzej Duda?
Plus Minus
Liga mistrzów zarabiania
Plus Minus
Jack Lohman: W muzeum modlono się przed ołtarzem
Plus Minus
Irena Lasota: Nokaut koni
Materiał Promocyjny
Wpływ amerykańskich firm na rozwój polskiej gospodarki
Plus Minus
Mariusz Cieślik: Wszyscy jesteśmy wyjątkowi