Kontrowersje wokół oświadczenia majątkowego prezesa Najwyższej Izby Kontroli są dobrą okazją, by spróbować odpowiedzieć na pytanie o treść zobowiązania dłużnika rzeczowego względem wierzyciela hipotecznego. Kwestia ta ma niebagatelne znaczenie dla stwierdzenia, czy w oświadczeniu majątkowym w rubryce o zobowiązaniach pieniężnych powyżej 10 tys. zł należy uwzględniać zobowiązanie wynikające z ustanowienia hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu zaciągniętego przez osobę trzecią.
Żadnych obowiązków
Zasadniczo konkurują tutaj dwa poglądy. Według pierwszego dłużnik rzeczowy ma jedynie obowiązek znoszenia (pati) egzekucji z przedmiotu zabezpieczenia, a wierzycielowi hipotecznemu nie przysługuje roszczenie o zapłatę do dłużnika rzeczowego. Wierzyciel ma prawo skierować i przeprowadzić egzekucję z obciążonej hipoteką nieruchomości, a następnie przed innymi wierzycielami uzyskać zaspokojenie z sumy uzyskanej ze spieniężenia nieruchomości. Obowiązki dłużnika hipotecznego mają więc wyłącznie bierny charakter, przy czym w tym ujęciu wierzyciela i dłużnika hipotecznego łączy jedynie stosunek prawnorzeczowy wynikający z hipoteki.
Czytaj też: Możliwość zaspokojenia wierzyciela z nieruchomości z obciążoną hipoteką
Uzasadnieniem dla tego stanowiska jest przede wszystkim argument wynikający z treści art. 65 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który stanowi o uprawnieniu wierzyciela do zaspokojenia się z nieruchomości, lecz nie nakłada na właściciela obciążonej nieruchomości żadnych pozytywnych obowiązków. Zwolennicy prezentowanego poglądu podkreślają również, że takie ujęcie w większym stopniu odpowiada kwalifikacji hipoteki jako prawa rzeczowego, gdyż z prawami rzeczowymi z reguły wiążą się wyłącznie bierne obowiązki innych osób.
Łączy ich stosunek obligacyjny
Drugi pogląd zakłada, że wierzycielowi hipotecznemu przysługuje wobec właściciela obciążonej nieruchomości roszczenie o zapłatę. Właściciel jest dłużnikiem rzeczowym zobowiązanym do działania (dare). Wierzycielowi przysługuje względem dłużnika roszczenie o zapłatę, jednak odpowiedzialność dłużnika jest ograniczona do sumy i przedmiotu hipoteki (koncepcja tzw. obligacji realnej). Wedle omawianego ujęcia wierzyciela i dłużnika hipotecznego łączy nie tylko stosunek prawnorzeczowy wynikający z hipoteki, ale też w ograniczonym zakresie stosunek obligacyjny. Uzasadnienia dla takiego stanowiska poszukuje się przede wszystkim w treści art. 73 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, przyznającego dłużnikowi rzeczowemu prawa do podnoszenia wielu zarzutów wobec wierzyciela, w tym potrącenia, oraz w treści art. 78 ustawy, przyznającej wierzycielowi prawo do wypowiedzenia wierzytelności hipotecznej wobec dłużnika rzeczowego.
