Maria Szczepańska: Zadanie dla prawodawcy i prokuratora generalnego

Zmiany kodeksu postępowania karnego dotyczące stosowania tymczasowego aresztowania są konieczne, ale ich tempo pozostawia wiele do życzenia. Jednym z przepisów, który wymaga pilnej zmiany, jest art. 257 § 3.

Obecnie prokuratorzy mają uprawnienie do złożenia sprzeciwu od postanowienia sądu dotyczącego tzw. warunkowego aresztowania, które jest często przez sądy stosowane, a pozwala podejrzanemu uniknąć przebywania w areszcie. W art. 257 § 2 k.p.k. ustawodawca dopuścił, aby sąd zastrzegł, że tymczasowe aresztowanie może być cofnięte pod warunkiem wpłacenia określonego przez sąd poręczenia majątkowego.

Czytaj więcej

Prawo karne

Sędzia Laskowski o tymczasowych aresztach: "Problem dotyczy także mentalności społeczeństwa"

Problem tymczasowych aresztowań dotyczy nie tylko prokuratury i sądów, ale też mentalności społeczeństwa. Nietrudno zaobserwować powszechne oburzenie, także mediów, gdy sąd nie godzi się na zastosowanie tymczasowego aresztowania – mówi Michał Laskowski, sędzia Sądu Najwyższego.

Do 5 października 2019 r. sąd mógł wstrzymać wykonalność postanowienia do czasu sporządzenia przez prokuratora protokołu z przyjęcia poręczenia majątkowego.

W wyniku nowelizacji k.p.k. z 2019 r. prokurator może wnieść sprzeciw od postanowienia o warunkowym tymczasowym aresztowaniu. W takiej sytuacji podejrzany nie może opuścić aresztu aż do momentu rozpoznania zażalenia prokuratora na postanowienie o warunkowym tymczasowym aresztowaniu, co z kolei (nawet przy skróconych terminach) potrafi trwać około miesiąca. Sprzeciw prokuratora nie wymaga uzasadnienia i nie podlega kontroli sądu.

Przepis ten jawnie narusza zasadę równości broni, a także godzi w samodzielność jurysdykcyjną sądu w postępowaniu incydentalnym. W praktyce oznacza to, że o pozbawieniu wolności podejrzanego, co do którego sąd orzekł warunkowe tymczasowe aresztowanie, decyduje prokurator.

Regulacja zawarta w art 257 § 3 k.p.k. jest niezgodna z konstytucyjnymi standardami, ale także z ogólnymi założeniami systemu środków zapobiegawczych, w tym przede wszystkim traktowaniem tymczasowego aresztowania jako ultima ratio.

Usunięcie tego przepisu przewidywał zarówno projekt ustawy o zmianie kodeksu postępowania karnego złożony na początku lutego tego roku przez Naczelną Radę Adwokacką, jak i projekt przygotowany na początku kwietnia 2024 r. przez Krakowski Instytut Prawa Karnego. Zmian jednak jak nie było, tak nie ma.

Czy prokurator generalny ma możliwość podjęcia działań zniechęcających prokuratorów do korzystania z prawa składania sprzeciwów zgodnie z art 257 § 3 k.p.k.? Wydaje się, że tak.

W myśl art. 13 § 1 prawa o prokuraturze (pop) prokurator generalny kieruje działalnością prokuratury osobiście lub za pośrednictwem prokuratora krajowego oraz pozostałych zastępców PG, wydając zarządzenia, wytyczne i polecenia.

Natomiast art. 60 § 1 pop stanowi, że wytyczne PG, wydane na wniosek prokuratora krajowego, dotyczące metodyki prowadzenia postępowania przygotowawczego są wiążące dla wszystkich organów uprawnionych do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Wytyczne prokuratora generalnego są wiążące dla podległych prokuratorów (vide art. 7 § 2 pop).