Sieciowy koszmar armii Putina

Na początku 2018 roku, w orędziu do obu izb rosyjskiego parlamentu, prezydent Władimir Putin ogłosił, że jeśli chodzi o nowoczesne systemy uzbrojenia, Rosja dogoniła i przegoniła Zachód. Dowodem miała być gotowość do testowania międzykontynentalnej rakiety balistycznej Sarmat, radzącej sobie z każdym systemem obrony przeciwrakietowej. Sarmat ma zasięg ok. 18 tysięcy kilometrów i może przenosić do 15 głowic. Prawdziwa broń atomowej zagłady.

Putin mówił również o pocisku manewrującym z napędem nuklearnym, „niemającym odpowiedników w świecie”, który ma dysponować „nieograniczonym zasięgiem”. Chwalił się też pracami nad bezzałogowym dronem podwodnym zdolnym do przenoszenia głowic atomowych, poruszającym się szybciej niż okręty podwodne, a nawet torpedy, co ma czynić przeciwnika bezradnym wobec ataku z jego użyciem.

Wisienką na torcie były pociski naddźwiękowe Kindżał (o zasięgu ok. 2 tysięcy kilometrów) i Awangard (głowica przenoszona przez rakiety międzykontynentalne). Wrażenie na świecie miało czynić to, że pociski te mogą poruszać się z zawrotną prędkością przekraczającą pięciokrotnie prędkość dźwięku, co czyni je nieuchwytnymi dla systemów obrony przeciwrakietowej.

Podsumowując swoje wystąpienie, Putin stwierdził, że Rosja nie martwi się faktem, iż takie nowoczesne uzbrojenie pojawi się zapewne w przyszłości również w arsenałach jej przeciwników. Ci muszą sobie uświadomić, że „wszystko, czemu próbowali przeszkodzić w rozwoju militarnym Rosji, już się dokonało”. – To po prostu fantastyka – zachwycał się arsenałem swojej armii.

Czytaj więcej

Plus Minus

Jak Ukraińcy zmiażdżyli Rosjan w internecie

Dla mieszkańców Zachodu wojna ma oblicze ukraińskiego rolnika kradnącego wrogi czołg, Amelki, która w schronie śpiewa piosenkę „Mam tę moc", i prezydenta Zełenskiego w koszulce w kolorze khaki. Ukraińcy zmiażdżyli Rosję w internetowym starciu, ale – ostrzegają znawcy tematu – takiej wojny nie wygrywa się raz na zawsze.

W tamtym czasie niepokój na Zachodzie wzbudziły przede wszystkim informacje o broni hipersonicznej, bo pod tym względem Rosja rzeczywiście wyprzedziła USA. Ale jak zauważył w styczniu 2022 roku gen. James McConville, szef sztabu amerykańskich wojsk lądowych, „nie widział dotąd, by Rosjanie rzeczywiście trafili w cel z użyciem tego systemu”. I – o czym za chwilę – dotknął istoty problemu.

Oto bowiem cztery lata po tamtym wystąpieniu Putina rosyjska armia – na papierze druga na świecie – wyciąga z magazynów czołgi T-62, których produkcja rozpoczęła się w 1963 roku, w Donbasie, gdzie skoncentrowała swoje siły uderzeniowe, porusza się z prędkością 20–30 metrów dziennie i musi sięgać do arsenałów nielicznych sojuszników – Białorusi, Iranu, a nawet Korei Północnej – by kontynuować działania wojenne przeciw Ukrainie, którą miała sobie podporządkować w ciągu tygodnia. Coś najwyraźniej poszło nie tak.

Jak Kim Dzong Un

Modernizacja armii, którą Rosjanie podjęli w ostatnich latach, wpadła w pułapkę rozwijania i koncentrowania się na pewnego rodzaju wunderwaffe (dosł. cudownych broni – red.), czyli systemach o znaczeniu strategicznym, takich jak broń ponaddźwiękowa. Na froncie ukraińskim mają one minimalne znaczenie lub nie mają go wcale. Poza tym Rosjanie trzymają się starszych taktyk i doktryn, których nie rozwinęli, ani nie zmodernizowali, by pasowały do dzisiejszych warunków – mówi w rozmowie z „Plusem Minusem” dr Konstantinos Grivas, profesor ds. geopolityki i nowoczesnych technologii wojskowej w Helleńskiej Akademii Wojskowej.

Na to samo zwraca uwagę redaktor naczelny serwisu Defence24.pl Jędrzej Graf. – Rosja modernizowała swoją armię punktowo. Rozwijała systemy obrony przeciwlotniczej czy rakietowe – zauważa. I na tych polach odnosiła sukcesy – o pociskach hipersonicznych była już mowa, a zestawy przeciwlotnicze S-400 przez niektórych są uważane za lepsze od amerykańskich zestawów Patriot (mogą np. jednocześnie śledzić 72 cele, podczas gdy patrioty – 36). Cóż jednak z tego, skoro rosyjska armia jako całość utknęła gdzieś pomiędzy II wojną światową a zimną wojną?

Warto bowiem zauważyć, że broń, którą chwali się Putin, ma przede wszystkim odstraszać Zachód przed konfrontacją z Rosją, a gdyby do takiej konfrontacji doszło – być gwarancją tzw. wzajemnego gwarantowanego zniszczenia (ang. Mutual Assured Destruction – MAD). Ta zimnowojenna doktryna opierała się na założeniu, że – upraszczając – jeśli mocarstwa są uzbrojone w taką ilość broni strategicznej, że w ewentualnym konflikcie unicestwione będą wszystkie jego strony, do wojny nie dojdzie.

Pod tym względem Władimir Putin nie różni się wiele od Kim Dzong Una, który co roku chwali się na defiladach swoimi pociskami krótkiego i długiego zasięgu oraz regularnie odpala je w różnych kierunkach, aby zniechęcić tych, którzy mogliby rozważać zmianę totalitarnego reżimu w Pjongjangu. Problem z taką strategią polega na tym, że jest to doktryna oparta na założeniu, że wojny nigdy nie będzie się prowadzić. A Putin na wojnę poszedł.

Zwycięstwo wszechwiedzących

Tymczasem sposób prowadzenia wojen w XXI wieku – przynajmniej w wykonaniu Zachodu – zmienił się drastycznie w związku z rewolucją informacyjną, jaką przeszła ludzkość w ostatnich kilkudziesięciu latach. Pojawienie się komputerów, wszechobecnych mikroprocesorów, technologii satelitarnych (chyba każdy słyszał o systemie Starlink Elona Muska, który już po rosyjskiej napaści dał Ukraińcom dostęp do sieci), a przede wszystkim błyskawicznego obiegu informacji, czego symbolem jest internet, zrewolucjonizowało nie tylko nasze codzienne życie, ale także armie. A przynajmniej te, które zauważyły nowe możliwości.

Rewolucja ta nie wydarzyła się wczoraj – o jej początkach pisali już w 1993 roku Alvin i Heidi Tofflerowie. W książce „Wojna i antywojna” zwrócili oni uwagę na przemianę, jaką przeszła amerykańska armia między przegranym konfliktem w Wietnamie, zakończonym w 1975 roku, a operacją „Pustynna Burza” z 1991 roku.

Czytaj więcej

Konflikty zbrojne

Brytyjski wywiad: Rosjanie przegrywają walkę w cyberprzestrzeni

Jeremy Fleming, szef brytyjskiej służby wywiadowczej GCHQ (Centrala Łączności Rządowej) w artykule na łamach "The Economist" ocenia, że Rosjanie nie zdołali zdobyć przewagi w cyberprzestrzeni w czasie sześciu miesięcy wojny z Ukrainą.

Tofflerowie zwrócili uwagę, że sposób prowadzenia wojen zmieniał się rewolucyjnie w historii świata trzykrotnie i pokrywało się to ze zmianami metod produkcji. Na początku wojny były starciami społeczeństw rolniczych i rozpoczęły się wraz z pojawieniem się nadwyżek żywności. Były ograniczone czasowo, bo rytm życia społeczeństw wyznaczała praca na roli, w dodatku prowadziły je względnie nieliczne, niezawodowe armie złożone z ludzi, którzy na co dzień parali się właśnie rolnictwem. Wraz z rewolucją przemysłową i pojawieniem się państw narodowych doszło do uprzemysłowienia wojny. Tak jak w przemyśle dominować zaczęła masowa, taśmowa produkcja, tak i wojny – zarówno pierwszą, jak i drugą światową – wygrywało się bądź przegrywało liczbą rzuconych do walki żołnierzy i ilością sprzętu. Wygrywał ten, kto dysponował większymi zasobami i szybciej mógł wyczerpać zasoby wroga. Stąd zwłaszcza II wojna światowa była konfliktem totalnym, toczono ją w celu całkowitego wyniszczenia przeciwnika. Symbolem tego stały się naloty dywanowe na miasta i ośrodki przemysłowe.

Później, aż do lat 80., armie przygotowywały się właśnie do tego rodzaju wojny. I w Wietnamie Amerykanie taką toczyli. Po tamtej klęsce, a także wobec faktu, że w Europie – która byłaby głównym polem bitwy w II wojnie światowej – ZSRR posiadało ilościową przewagę, zaczęli rozważać zmianę doktryny. Zbiegło się to w czasie z rozwojem komputerów i rozpoczęciem wspomnianej rewolucji informacyjnej. Coraz większe znaczenie zaczęły odgrywać krążące z coraz większą prędkością informacje – i właśnie na tym skupiły się Stany Zjednoczone. W efekcie, gdy Saddam Husajn w 1990 roku zajął Kuwejt, zdecydowały się interweniować i poszły na wojnę, jakiej dotychczas świat nie widział.

Choć prognozowano, że ewentualne zwycięstwo nad Irakiem Husajna będzie pyrrusowe, a liczba poległych Amerykanów może wynieść nawet 30 tysięcy, siły koalicyjne pod dowództwem USA straciły niespełna 400 żołnierzy. Dlaczego? Bo Amerykanie postawili na obieg informacji – ich wojska wymieniały się nimi w tempie nieosiągalnym dla przeciwnika. Nad polem bitwy unosiły się latające radary J-STARS pozwalające obserwować sytuację w czasie rzeczywistym, identyfikować cele i na bieżąco korygować prowadzone działania. Ponadto po raz pierwszy w takim konflikcie użyto pocisków precyzyjnych (Tomahawk), paraliżujących ośrodki dowodzenia przeciwnika, bez których czołgi, którymi chlubił się Husajn, były tylko drogim żelastwem zagubionym na pustyni.

Irak doznał klęski nie dlatego, że jego wojsko było wyraźnie słabsze pod względem siły ognia, ale dlatego, że było armią z poprzedniej epoki, przygotowaną do walnej bitwy z wrogiem. Tymczasem wróg pokonał ją dzięki temu, że miał błyskawicznie aktualizowany obraz sytuacji. Istotę tej zmiany można opisać, odwołując się do komputerowych gier strategicznych – wojna prowadzona z wykorzystaniem osiągnięć rewolucji informacyjnej toczy się jak w tzw. RTS, strategiach czasu rzeczywistego, gdy swoimi jednostkami kierujemy na bieżąco i korygujemy działania w zależności od rozwoju sytuacji. Wojna starego typu była zaś starciem prowadzonym w strategii turowej – między każdym kolejnym posunięciem trzeba było zrobić przerwę, aby sprawdzić, co zrobił wróg.

Zamiast nalotów dywanowych

Amerykanie uznali, że współczesne pole walki jest pięciowymiarowe. Te wymiary to ląd, woda, powietrze, cyberprzestrzeń i kosmos – tłumaczy Jarosław Wolski, cywilny analityk zajmujący się wojskiem i obronnością. – Według nich trzeba działać we wszystkich tych pięciu domenach jednocześnie. Rozpoznanie i dowodzenie prowadzone jest w sposób połączony. Wojsko gra jak jedna orkiestra, pod batutą dyrygenta – mówi.

Wbrew pozorom jest to zmiana rewolucyjna i istota tzw. sieciocentryczności – czyli integracji sił zbrojnych w jeden organizm. Jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku każdy rodzaj sił zbrojnych (wojska lądowe, siły powietrzne, marynarka wojenna) funkcjonowały jako odrębne byty, posiadające odrębne regulaminy, struktury dowodzenia i często wręcz rywalizujące ze sobą, np. o zasoby na rozwój. Jednak w rzeczywistości, w której kluczową rolę zaczęło odgrywać tempo uzyskania informacji, taki sposób organizacji wojska stał się nieefektywny.

Jednocześnie – jak zauważa Jędrzej Graf – rozwój nowych technologii zaczął przekładać się na wzrost kosztów systemów uzbrojenia. W czasie II wojny światowej wyprodukowanie czołgu Sherman kosztowało 33 tysiące dolarów, co – uwzględniając inflację – odpowiada 550 tysiącom dzisiejszych dolarów. Koszt produkcji jednego czołgu M1A2 Abrams (takie maszyny kupuje obecnie od Amerykanów Polska) szacuje się dziś na ok. 9 milionów dolarów – a więc jest to koszt niemal 20 razy większy niż w latach 40. XX wieku. – Amerykanie doszli do wniosku, że nie będzie ich stać na zastąpienie jeden do jednego wycofywanego z użycia sprzętu sprzętem kolejnej generacji – tłumaczy redaktor naczelny Defence24.pl.

W związku z tym Amerykanie zaczęli koncentrować się na pozbawianiu przeciwnika określonych zdolności. – Zamiast niszczyć całą jednostkę pancerną, niszczymy jej składy paliwa, systemy łączności, punkty dowodzenia. Dążymy do sytuacji, w której przeciwnik nie może realizować zadań – wyjaśnia Jarosław Wolski.

Aby móc prowadzić działania w taki sposób, kluczowy jest jednak szybki obieg informacji. – Amerykanie postanowili doprowadzić do sytuacji, w której jest on tak szybki, że mogą reagować w trybie rzeczywistym. W tym czasie przeciwnik zbiera meldunki z pola walki i ma obraz sytuacji sprzed kilkunastu godzin. Tak działała armia iracka, tak działają dziś Rosjanie – mówi Wolski.

Współczesna armia musi funkcjonować jak żywy organizm albo jak sieć komputerowa (stąd mowa o sieciocentryczności). Niezbędne jest stworzenie systemu, w którym każdy element pełni wiele funkcji – broń służy nie tylko do niszczenia przeciwnika, ale też zbierania informacji o jego położeniu i przekazywania jej do innych elementów systemu. Zwornikiem takiego środowiska informacyjnego są zintegrowane systemy zarządzania walką pełniące rolę – upraszczając nieco – centrali, do której spływają wszystkie sygnały i z której są puszczane dalej. Takie systemy umożliwiają np. błyskawiczne odwzorowanie sytuacji na polu walki na cyfrowej mapie i aktualizowanie jej w czasie rzeczywistym.

– Wszystkie systemy muszą się wymieniać informacjami. Tylko ich sprawny obieg umożliwia skuteczne działanie – podkreśla płk rez. Maciej Matysiak, ekspert fundacji Stratpoints, były wiceszef Służby Kontrwywiadu Wojskowego. – Trzeba zlokalizować cel, zidentyfikować, wprowadzić dane do systemu i śledzić go – dodaje.

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Rosyjski programista przed mobilizacją ukrył się w lesie

Programista z dużego miasta na południu od miesiąca kryje się w lesie, by nie zostać wysłanym na front.

– Zdolności w zakresie ISTAR (angielski skrót pochodzący od pierwszych liter słów – wywiad, obserwacja wroga, namierzanie celów i zwiad) są kluczowe w każdym konflikcie. To powinno być rdzeniem każdej operacji wojskowej. Również wielowymiarowe lub połączone operacje stwarzają przewagę w przestrzeni operacyjnej – mówi w rozmowie z „Plusem Minusem” dr Marina Miron z Departamentu Studiów Wojskowych King's College London. Zaznacza przy tym, że wszystko zależy od celów strategicznych i wojskowych, jakie się chce osiągnąć. – Jeśli coś można zdobyć mniejszym nakładem sił, nie ma potrzeby używania całego potencjału – zauważa.

Stąd tak istotna rola nowoczesnych środków rozpoznania na polu walki – satelitów, w tym radarowych, które potrafią „widzieć” przez chmury (satelita taki działa podobnie jak radar – wysyła sygnał, który odbity od obiektu wraca, „informując” o tym, że napotkał coś na swojej drodze), ale też satelitów optycznych, latających radarów (takich jak krążące obecnie nieustannie nad Polską amerykańskie AWACS-y), a także samolotów wielozadaniowych i dronów. Bez nich nowoczesna armia zmienia się w armię z 1945 roku – z nowocześniejszym uzbrojeniem, którego jednak nie jest w stanie efektywnie wykorzystać. Natomiast z nimi – jak zauważa płk Matysiak – walka staje się nie tyko bardziej efektywna, ale i bardziej humanitarna.

– Uderzamy precyzyjnie jedną bombą, zamiast stosować naloty dywanowe. W czasie działań w Iraku zdarzały się wręcz sytuacje, gdy ostrzegano ludność cywilną, że wkrótce nastąpi atak na konkretny cel – mówi były wiceszef SKW. – Z kolei w Rosji liczy się efekt za każdą cenę. Nie liczymy się z zasobami ani życiem ludzi – dodaje. Symbolem tego są uciążliwe, ale nie paraliżujące ukraińskich sił zbrojnych ataki z użyciem drogich pocisków manewrujących na infrastrukturę cywilną (w ostatnim czasie głównie energetyczną) Ukrainy. Tylko jeden taki atak, z 31 października, miał kosztować nawet 600 milionów dolarów.

Symbole nowoczesności

Jędrzej Graf zwraca uwagę, że kwintesencją sieciocentrycznego podejścia do pola bitwy jest myśliwiec wielozadaniowy piątej generacji F-35. – To znacznie więcej niż samolot bojowy, to latające centrum dowodzenia – mówi. Dzięki elektronice, w którą jest wyposażony – radarom, systemom do nasłuchu i obserwacji – jest środkiem rozpoznania. Jednocześnie posiada środki cyfrowej łączności pozwalające w czasie rzeczywistym przekazywać te informacje innym zestawom uzbrojenia – m.in. czołgom Abrams czy wyrzutniom rakiet HIMARS, np. wskazując im cele do ataku. A jednocześnie jest środkiem bojowym – może niszczyć zarówno te cele, które sam wykryje, jak i te, o których informacje uzyska np. z satelity. – Takim samym sieciocentrycznym środkiem jest np. współczesny śmigłowiec Apache – dodaje Graf.

– Siła F-35 polega na tym, że jest w stanie przyjąć wiele informacji płynących z systemu – podkreśla płk Matysiak. Gdy poruszając się z prędkością dźwięku, myśliwiec ma atakować cel, który też się przemieszcza, „zwłoka w przekazywaniu informacji może być najwyżej kilkusekundowa”.

F-35 jest zarazem dobrym przykładem tego, jak drogie są sieciocentryczne rozwiązania. Koszt produkcji jednego takiego myśliwca wynosi obecnie ok. 80 milionów dolarów, a godziny spędzonej przez F-35 w powietrzu – ok. 30 tysięcy dolarów. Poza systemem sieciocentrycznym, który pozwala w pełni wykorzystać jego możliwości, taki samolot byłby bronią nieopłacalną.