Mariusz Jędrzejko: Alkohol powinien być dostępny od 20. roku życia

Plus Minus: Czy uzależnienie od alkoholu jest już niemodne? Ostatnio częściej słyszymy o uzależnieniu od narkotyków, internetu, hazardu, seksu, nawet od pracy. Od alkoholu nikt się już nie uzależnia?

Alkohol jest kluczowym polskim uzależnieniem, ale ponieważ jest trwale wpisany w naszą kulturę, traktujemy go jako coś naturalnego. Zawsze jest tak, że jeżeli jakieś zjawisko jest makroskalowe, to się do niego przyzwyczajamy, tak jak kiedyś przyzwyczailiśmy się do tego, że mężczyźni chodzą w spodniach, a kobiety w sukienkach. Dzisiaj jest to już coraz rzadsze, ale przyzwyczajenie pozostało. Z alkoholem jest inaczej, gdyż przyzwyczailiśmy się do niego dość trwale. Wiemy, że w nadmiarze jest szkodliwy, a jednak ponad 600 tys. Polaków to alkoholicy, a ok. 4,7 mln to nadużywający. Zdajemy się nie dostrzegać skali problemów oraz ich społeczno-ekonomicznych i zdrowotnych następstw.

Myślimy – przecież wszyscy piją?

No właśnie. Nasze oceny z perspektywy zdrowia, moralności, porządku społecznego „łagodnieją” z powodu powszechności zjawiska oraz obecności alkoholu w każdej części naszego życia – od mszy świętej, przez komunię, stypę, promocje nowych aut, po oglądanie meczu w TV i rauty zawodowe.

Znana piosenkarka prowadziła samochód, mając 2 promile alkoholu we krwi. Została skazana na wysoką grzywnę i pięcioletni zakaz prowadzenia pojazdów. A sąd jako okoliczność łagodzącą wskazał jej dorobek artystyczny. Znany dziennikarz spowodował kolizję, prowadząc samochód z 2,6 promila alkoholu we krwi. Sąd skazał go na rok więzienia w zawieszeniu na dwa lata. Czy to kary adekwatne?

W tych dwóch historiach najważniejszy jest odbiór społeczny. Dość powszechnie uznajemy, że ludziom zajmującym wyższe pozycje społeczne niż my, np. celebrytom, politykom, artystom, wolno więcej. Tymczasem ich zachowania przenoszą się na ludzi. Według teorii społecznego uczenia się kanadyjsko-amerykańskiego psychologa Alberta Bandury człowiek obserwuje zachowania innych ludzi i je zapamiętuje. A jeżeli te same zachowania widzi wielokrotnie, to zaczyna je traktować jako normalne, przestając je oceniać w kategorii dobra czy zła. Efektem postaw ludzi ważnych społecznie, czyli takich, którzy docierają do ogromnej rzeszy odbiorców, jest to, że ich zachowania często powiela młode pokolenie. Natomiast traktowanie jako okoliczności łagodzącej dorobku artystycznego jest po prostu nieetyczne.

I co z tego wszystkiego wynika?

Mamy 21 proc. dziewcząt w wieku 15 lat, które deklarują, że przynajmniej raz w życiu się upiły. I jest ich więcej niż chłopców, bo 15-latków, którzy się raz w życiu upili, jest 18 proc. A alkohol pity przez dzieci i nastolatków wpływa nie tylko na zdrowie, ale ich aspiracje edukacyjne i zawodowe. Dostrzegamy także rosnący problem picia alkoholu przez kobiety w ciąży, zwłaszcza te nieświadome tego stanu. A nawet najmniejsza ilość alkoholu w ciąży generuje ryzyko FAS, czyli alkoholowego zespołu płodowego, albo FASD, czyli płodowych zaburzeń ze spektrum alkoholu. Konsekwencją są nieodwracalne zmiany w mózgu dziecka.

Co z tym można zrobić?

Jedną odpowiedzią jest edukacja i głęboka reorientacja polityki alkoholowej państwa. Od 20 lat apeluję, żeby nie sprzedawać alkoholu na stacjach benzynowych. Nie ma na to żadnej odpowiedzi. Akceptujemy sprzedawanie alkoholu przy drodze, czyli tam, gdzie w ogóle go nie powinno być. Nie słyszałem, aby prezes PKN Orlen Daniel Obajtek, który podobno tak bardzo troszczy się o kieszenie Polaków, mówił cokolwiek o alkoholu na stacjach. A zyski ze sprzedaży alkoholu nie wyrównują nawet kosztów leczenia alkoholików i rehabilitacji ich ofiar. Drugim czynnikiem jest niezdolność władzy do zrozumienia, że trzeba podnieść wiek sprzedaży alkoholu.

Zaraz zechce nam pan wprowadzić prohibicję.

Nie. To nie ma nic wspólnego z prohibicją. Gdyby udało nam się podnieść próg inicjacji alkoholowej powyżej 20. roku życia, to prawdopodobieństwo wejścia w alkoholizm byłoby dziesięciokrotnie mniejsze niż w przypadku nastolatków. Potwierdzają to badania. Próbowałem też namówić jednego z obecnych parlamentarzystów PiS, profesora, żeby wyszedł z propozycją zakazu sprzedaży alkoholu w tzw. małpkach, których sprzedaje się w Polsce około miliona sztuk dziennie. Jego odpowiedź była następująca: „Mariusz, to jest fajne, ale nie mogę tego zgłosić, bo to by uderzało w nasz elektorat”. Zatem z jednej strony dbamy o społeczeństwo, dajemy 500+, 14. emeryturę, a z drugiej nie chcemy przyznać, że rozpijamy Polki i Polaków.

PiS rozpija Polaków?

Teraz PiS, wcześniej robiła to Platforma, a przed nią SLD i PSL. Te obozy polityczne niewiele zrobiły, żeby ograniczyć spożycie alkoholu i zmienić jego strukturę spożycia. Na dodatek to nasze picie ma strukturę turańską, rosyjską – statystyczny Polak pije za dużo wódki. Wina pijemy coraz mniej. A młodzi Polacy uwierzyli, że piwo to napój narodowy.

Niektórzy uważają, że piwo to nie alkohol. Zresztą jest wiele gatunków piw bezalkoholowych.

Piwo bezalkoholowe to jest czysty skandal. Nie wolno falsyfikować rzeczywistości – piwo to napój z alkoholem. Jeżeli znany kierowca rajdowy reklamuje piwo bezalkoholowe, to postępuje niemoralnie.

Dlaczego? Przecież nie ma w nim alkoholu.

Odpowiem pani jako pedagog – młodzi ludzie zaczynają od piwa bezalkoholowego i bardzo szybko przechodzą na to z alkoholem. Mózg przyzwyczaja się do określonej terminologii. Uważam za niedopuszczalne, żeby były trener polskiej reprezentacji piłkarskiej reklamował piwo. Tak samo jak kultowy polski piłkarz. Jaki jest rezultat? Gdy Polak ogląda mecz, to piwo musi być. Widzą to ośmio- dziewięciolatki i powielają te zachowania. Średnia wieku inicjacji alkoholowej w Polsce wynosi obecnie 12 lat.

Kto sprzedaje alkohol 12-latkom?

Nikt im nie sprzedaje. W domu mają. Miałem pacjentkę 14-letnią, która od najmłodszych lat obserwowała, jak jej tata codziennie pił whisky z colą, a mama wódkę z sokiem pomarańczowym. Ta dziewczynka w wieku ośmiu lat spróbowała soku pomarańczowego z alkoholem, a sześć lat później trafiła do mnie, do Józefowa, jako młoda alkoholiczka. Jej mózg błyskawicznie przyzwyczaił się do C2H5OH. Pierwsze próbowanie alkoholu powinno nastąpić w wieku 19–20 lat, a nie w wieku dojrzewania, kiedy w dzieciakach buzują hormony. Alkohol w tym wieku hamuje rozwój intelektualny. Te dzieci nie osiągną zawodowo tego, co my osiągnęliśmy. Ale najgorsze jest to, że w Polsce alkohol został uznany za część kultury wypoczynku. Na każdym festynie musi być piwo, przed koncertem czy przed meczem trzeba sobie wypić szota.

Przecież miało być inaczej. Po 1989 mówiono, że Polacy piją coraz mniej wódki, a zastępują ją piwem lub winem.

Rzeczywiście pojawił się pozytywny trend picia przez Polaków wina. Wpływ wina na zdrowie somatyczne człowieka jest nieporównanie słabszy niż wódki, dlatego cieszyliśmy się z tego. Tylko że sześć–siedem lat temu ten trend zaczął się odwracać. Dzisiaj hierarchia polskiego alkoholu jest następująca: na pierwszym miejscu jest piwo, 53 proc., mocne alkohole, 38 proc. i 8 proc. wino.

Z tym piwem to chyba dobrze?

Wcale nie, bo często pijemy piwa mocne, a na dodatek Polak średnio wypija półtora litra piwa naraz. W sklepach nie ma prawie piwa 0,25 litra, rzadkie są 0,33 litra. Czy chodzi o to, żeby Polak szybko się „uwalił” za mniejsze pieniądze? Tymczasem mniejsza pojemność butelki sprawia, że człowiek wypija mniej. Jeżeli nie nauczymy ludzi kultury picia, to po prostu rozpijemy się na amen. Trend jest widoczny, a owe 4,7 mln nadużywających alkoholu to jest nasz kluczowy problem.

Dlaczego?

Bo ten, który nadużywa, uważa, że nad tym w pełni panuje, tymczasem nie potrafi przerwać picia na dwa–trzy tygodnie. Miałem pacjenta, który codziennie siadał przed telewizorem i wypijał jedno piwo. Tłumaczyłem mu, że jest na prostej drodze do alkoholizmu. Śmiał się. Zaproponowałem, żeby spróbował pić piwo co drugi wieczór. Wrócił po trzech tygodniach i powiedział: „Nie potrafię”. Mamy ogromny problem z Polakami, którzy piją małe ilości alkoholu, ale codziennie. Wchodzą rano do sklepu i wypijają niewinne 100 gramów.

Czyli kupują tę małpkę, o której pan mówił.

Chciałbym, żeby Jarosław Kaczyński, który tyle mówi o dobru narodu, powiedział: „Panie i panowie, kończymy z »małpami«”.

Ale przecież na te małpki została nałożona wyższa akcyza i podobno ich sprzedaż spada.

To za mało. W życiu publicznym widzę ogromną schizofrenię. Politycy opowiadają, że dbają o ludzi, jednak o to, co najważniejsze, czyli o długość życia, już nie dbają. Dbają o elektorat.

Do wybuchu pandemii długość życia stale w Polsce rosła.

Na statystyki trzeba patrzeć inaczej. Znowu zaczyna nam rosnąć liczba chorych na nowotwory, na choroby układu krążenia i zapadalność w ogóle na choroby. I to jest wynik nadużywania alkoholu, który osłabia układ odpornościowy człowieka. Tylko że tego już politycy nam nie powiedzą. W polityce alkoholowej, tak jak w całej polityce, funkcjonuje wiele kłamstw. Słyszę na konferencji wypowiedź profesora powiązanego z Kościołem, który mówi, że jedną ze skutecznych metod zwalczania alkoholizmu jest pielgrzymka do Świętej Lipki. Dla mnie to jest załamujące, że profesor może coś takiego powiedzieć. Alkoholizm to jest choroba mózgu, której nie uleczy żadna pielgrzymka – ani do Częstochowy, ani do Świętej Lipki. Niestety, źródłem naszych problemów jest niski poziom świadomości społecznej. W Polsce profilaktyka zaczyna się dopiero wtedy, gdy dochodzi do tragedii. Pijany kierowca wjedzie w ludzi i wszyscy w krzyk, że trzeba podnosić kary. A to tak nie działa. Pojawią się dopalacze na rynku, nikt nie reaguje. Gdy w Łodzi pojawiły się nowe narkotyki, mówiłem ówczesnemu ministrowi sprawiedliwości Krzysztofowi Kwiatkowskiemu, żeby coś z tym zrobił. Usłyszałem: „Proszę nie przesadzać, to są jednostkowe rzeczy”. A potem mieliśmy pogrzeb za pogrzebem. Ten brak zdolności dostrzegania wielkich problemów sprawił, że doszliśmy do niemal 11 litrów czystego alkoholu na głowę rocznie.