Czas podsumowań skłania do refleksji nad najważniejszymi wydarzeniami roku. Bez wątpienia był to kolejny rok ataku na niezależność sądownictwa. Pawła Juszczyszyna, Beatę Morawiec i Igora Tuleyę pozbawiono immunitetu sędziowskiego i zawieszono w służbie. Trudno o bardziej symboliczny obraz. Wierzę, że powrócą do orzekania dzięki orzeczeniom Trybunałów w Luksemburgu lub Strasburgu. Dla nich sylwester 2020 r. będzie wyjątkowo smutny.
To nie był tylko kolejny rok „konstytucyjnej smuty". Zapadło wiele wyroków przełomowych z punktu widzenia praw człowieka i praworządności. Z szefami zespołów w Biurze RPO ułożyłem sądowe Top 10.
1. Uchwała trzech izb SN
23 stycznia połączone izby: Cywilna, Karna oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, wydały bezprecedensową uchwałę (sygn. BSA I-4110-1/20). Określiła zasady weryfikacji nominacji sędziowskich dokonywane przez KRS w nowym składzie. Wprawdzie na razie odniosła mniejsze skutki od spodziewanych, ale stanowiła historyczny akt obrony niezależności sądownictwa i wpłynie na rozstrzygnięcia podejmowane na szczeblu europejskim. Wyrok Wielkiej Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 1 grudnia 2020 r. w sprawie Ástrádsson przeciwko Islandii (skarga nr 26374/18) otwiera drzwi do przełomowych rozstrzygnięć ws. niezależności polskich sędziów.
2. Uchwały „antyLGBT"
14 lipca WSA w Gliwicach (sygn. akt III SA Gl 15/20) uchylił uchwałę przeciw ideologii LGBT przyjętą przez Radę Gminy Istebna. Wyrok imponuje uzasadnieniem odwołującym się do dyskryminującego charakteru uchwały i jej sprzeczności z prawami człowieka. W trzech innych sprawach WSA przyjęły podobne rozstrzygnięcia i uwzględniły skargi RPO. W dwóch uznały, że uchwały nie mogą być kwestionowane ze względu na ich deklaratywny, a nie normatywny charakter. Wyroki są zaskarżone do NSA, jednak już wpływają na debatę i praktyki lokalnych społeczności.
3. Uchodźcy na granicy w Terespolu
23 lipca ETPCz w sprawie M.K. i inni przeciwko Polsce (skargi nr 40503/17, 42902/17 i 43643/17) rozstrzygnął, czy Polska może stosować tzw. praktykę push-back, czyli odmawiać przyjmowania wniosków o status uchodźcy na przejściu granicznym Brześć–Terespol. Dzięki zaangażowaniu licznych prawników pro bono i organizacji społecznych pokrzywdzeni uzyskali wsparcie prawne w kraju i w Strasburgu. Trybunał stwierdził naruszenie wielu gwarancji konwencji, w tym nierespektowanie przez Polskę zarządzonych środków tymczasowych.