Przepisy ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (DzU z 2019 r., poz. 2277) delegowały na jednostki samorządu terytorialnego kwestie ustalenia zasad sprzedaży napojów alkoholowych w punktach znajdujących się na obszarze właściwości tych jednostek. Wśród wielu uprawnień rady gminy w zakresie szeroko rozumianej polityki przeciwdziałania alkoholizmowi na uwagę zasługuje upoważnienie określone w art. 12 ust. 3 wspomnianej ustawy do wydania tzw. uchwały lokalizacyjnej, stanowiącej akt prawa miejscowego, w której organ gminy określa zasady usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych. Upoważnienie to ma ogólny charakter, stąd też w istocie orzecznictwo, a w szczególności orzecznictwo sądów administracyjnych, precyzuje zasady realizacji ustawy w tym zakresie, a także podejmuje próby ustalenia pewnych standardów znajdujących swoje źródło w normach prawnych wynikających nie tylko z ustawy o wychowaniu w trzeźwości, ale również z innych aktów prawnych.
Czytaj także: Uchwała o odległości punktów sprzedaży alkoholu od budynków kultu religijnego musi mieć uzasadnienie - wyrok WSA
Nie tylko zezwolenie
Obok określenia liczby zezwoleń wydawanych dla danej gminy lub jej jednostki pomocniczej czy wprowadzenia ograniczeń sprzedaży napojów alkoholowych w godzinach nocnych rada gminy może, jak wspominano, ustalić zasady usytuowania miejsc sprzedaży. W orzecznictwie przyjmuje się, że pod pojęciem „zasady usytuowania miejsc sprzedaży" należy rozumieć ich rozmieszczenie w terenie, w szczególności usytuowanie względem miejsc chronionych, takich jak szkoły, przedszkola, miejsca kultu religijnego (wyrok NSA z 8 maja 2019 r., sygn. II GSK 1501/17). W skargach na tzw. uchwały lokalizacyjne, ale również w skargach na decyzje o odmowie wydania zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, niejednokrotnie podnoszone są kwestie dotyczące ustalenia właściwej odległości pomiędzy punktem sprzedaży a miejscem chronionym oraz sposobu mierzenia tej odległości.
W jednym z najnowszych orzeczeń (wyrok z 31 października 2019 r., sygn. II GSK 805/19) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną od wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego stwierdzającego nieważność przepisu rady gminy, którym ustalono, że sprzedaż i podawanie napojów alkoholowych może się odbywać w odległości nie mniejszej niż 20 metrów od następujących obiektów: szkoły, przedszkola, innej placówki opiekuńczo-wychowawczej, miejsca kultu religijnego. Odległość ta miałaby być mierzona najkrótszą drogą dojścia od wejścia do miejsca sprzedaży napojów alkoholowych do wejścia do wymienionych obiektów. NSA wskazał, że odległość 20 metrów między punktem sprzedaży alkoholu a obiektem ochronionym nie jest wystarczająca do zrealizowania celów ustawy, wyrażonych w jej preambule i doprecyzowanych w art. 1. Sąd kasacyjny stanął na stanowisku, że odległość między wskazywanymi przez ustawodawcę obiektami w kontekście tych celów nie może być dowolna. Jest ona odpowiednia, gdy stwarza realną gwarancję ograniczenia dostępu do alkoholu i w ten sposób wpływa na ograniczenie jego spożycia. Warunek ten spełnia taka odległość, która utrudnia dostęp do alkoholu, zwłaszcza nieletnim, gdyż wśród obiektów chronionych wymienione są przedszkola i szkoły. Wystarczająco duża odległość uniemożliwiająca szybkie dotarcie do punktu sprzedaży alkoholu i przez to utrudniająca dostęp do niego stanowi pewną faktyczną barierę dostępności. Odległość spełniająca warunek wystarczająco dalekiej od punktu sprzedaży alkoholu to także taka, która utrudnia wzrokowy kontakt z punktem sprzedaży alkoholu, a przez to obserwowanie zjawiska spożywania alkoholu na terenie punktu sprzedaży alkoholu lub terenie, na którym jest on usytuowany. Jeśli zaś odległość ta jest zbyt mała, to ułatwia dostęp do alkoholu oraz prowadzi do kształtowania określonego (niewłaściwego) sposobu i warunków jego spożywania. NSA uznał, że zbyt bliskie bezpośrednie sąsiedztwo z obiektami chronionymi kłóci się z koniecznością realizowania obowiązku ograniczenia dostępności do alkoholu, w szczególności w stosunku do osób nieletnich. Tym samym stanowi naruszenie celów ustawy o wychowaniu w trzeźwości.
20 m i najkrótsza droga
Poza kwestią związaną z samą odległością pomiędzy miejscem sprzedaży alkoholu a miejscami chronionymi NSA wypowiedział się również co do sposobu jej liczenia, wskazując, że w zaskarżonej uchwale ustalono, iż odległość 20 metrów jest mierzona najkrótszą drogą dojścia od wejścia do miejsca sprzedaży napojów alkoholowych do wejścia do obiektów wymienionych w ust. 1, tj. obiektów chronionych. Taki sposób mierzenia odległości, zdaniem sądu, nie stwarza dowolności organowi wydającemu zezwolenie na sprzedaż alkoholu i przyjmowania w praktyce w danym przypadku odległości mniejszej niż 20 metrów.
