Arkadiusz Krupa: Shakespeare a sprawa Polska

„Inną jest rzeczą pokus być przedmiotem, a inną rzeczą pokusom tym ulec”

William Shakspeare, „Miarka za miarkę” w tłumaczeniu Leona Ulricha

Williama Shakespeare’a nie trzeba chyba przedstawiać nikomu. Ba, nazwisko to znają nawet prawnicy, i to także z pokolenia wychowanego na „Pięćdziesięciu twarzach Graya” i paru późniejszych hitach literackich, które dla mego pokolenia trącą myszką, niewiele bardziej czerstwą od Hamleta. Gdyby jednak zadać pytanie (niekoniecznie prawnikom), czego tak naprawdę dotykał w napisanych sztukach, niewielu respondentów byłoby w stanie udzielić odpowiedzi wykraczającej poza granice Verony (Romeo i Julia) i pewnego duńskiego zamku, na krańcach ówczesnej Europy (rzeczony Hamlet).

Czytaj więcej:

Sądy i Prokuratura

Przez burzenie do „lepszej” praworządności?

Kilka lat sporów o praworządność w Polsce potwierdza sens powiedzenia, że „lepsze jest wrogiem dobrego”, i chyba to, że część sędziów go nie zna.

Pro

Skłamałbym, twierdząc, tym bardziej twierdząc publicznie, że moja wiedza szekspirologiczna jeszcze kilka tygodni temu była dalece większa. Nie pierwszy już jednak raz okazało się, że rysowanie (a szczególnie rysowanie ilustracji do Shakespeare’a) znacznie poszerza ogląd świata. Dając poznać niezwykłych ludzi. I opuszczając ponurą Danię oraz słoneczną Italię, zbliżyć się do twórczości Williama. A przynajmniej tej, której akcja toczy się w Wiedniu: „Miarki za miarkę”.

Terror przyzwoitości

Przenieśmy się zatem na potrzeby niniejszego felietonu nad piękny, modry Dunaj, przespacerujmy po brukach ulicznych, nieskażonych jeszcze nutami walca, wolnych od habsburskich żołdaków pilnujących cesarskiego imperium. Dokładnie takich, jakie mógłby kilkaset lat później namalować – podobno całkiem zdolny – austriacki akwarelista, który machanie pędzlem zamienił na wymachiwanie prawą ręką i płomienne przemówienia do tłumów.

Shakespeare nieomal na pewno nigdy nie był w Wiedniu (jak i w Wenecji oraz Weronie), trudno w jego dramatach szukać śladów architektury. Kreśli jednak śmiałe konstrukcje postaci i zdarzeń. Te w Wiedniu dotykają problemu bezprawia, a ściślej – braku szacunku do prawa. Ramy felietonu nie pozwalają na rozdrapywanie stygmatów fabuły, pozwolę sobie zatem opisać ją językiem godnym ściągi dla licealistów. Sytuacja jest tak dramatyczna, że dotychczasowy władca zrzeka się urzędu, odjeżdża w siną dal (choć tak naprawdę wraca i z ukrycia przygląda się rozwojowi wypadków), przekazując ster rządów swemu następcy, Angelo.

A ten rozpoczyna znany skądinąd nam, współczesnym obywatelom Rzeczypospolitej, proces „przywracania praworządności”. Przypomina o tym, że prawo obowiązuje, każe piętnować niecnotę i występki pod groźbą najsurowszych sankcji. Ów duch praworządności nosi jednak znamiona ducha czystości, i mógłby stanowić spełnienie marzeń przeciętnego islamskiego bojownika – Angelo zamyka bowiem przybytki uciech, skazując „pracownice seksualne” na konieczność co najmniej przebranżowienia albo emigrację zarobkową w bardziej liberalne rejony świata. Terror przyzwoitości oraz czystości jest tak duży, że kara śmierci grozi nawet za zwykły seks pozamałżeński.

Ach, te sądy

Mam nieodparte wrażenie, że do kwestii wyboru imion dla swoich bohaterów William nie przywiązywał większej wagi. Trudno uznać imię „Angelo” za typowo austriackie. Z drugiej strony imię Adolf także za takie trudno uznać, a jak wiemy, przynajmniej jeden Austriak takowym imieniem został przez rodziców obdarzony.

Umowność imion u Shakspeare’a wynika zapewne z tego, że nie imię determinuje postać, ale jego zachowanie. Bądźmy zatem wierni idee fix Shakespeare’a i nie dociekajmy, czy w kolejnym polskim tłumaczeniu nie byłoby bardziej fortunnym i czytelnym dla (wciąż, wyłącznie polskiego) czytelnika ochrzcić naszego miłośnika surowych kar i cnót wszelkiej maści imieniem na przykład... Zbigniew?

Zmilczmy...

Przywracanie praworządności to trudny proces. Jak uczy historia, także ta jak najbardziej współczesna, nie jest możliwy bez sprawnej (czytaj: usłużnej) policji, a często i kata. Ułatwia go też wyposażenie władzy ustawodawczej (Angelo) w możliwość samodzielnego i nieskrępowanego wydawania wyroków. Nie od czasów Shakespeare’a wiadomo, że sądy znacząco utrudniają funkcjonowanie praworządności, szczególnie tej dopiero co przywracanej. Najlepiej zatem pozbyć się ich, a jeśli to nie jest możliwe – rolę sędziów zmarginalizować. A jeśli i to nie jest możliwe – przynajmniej ich przekupić.

„Miarka za miarkę” nie porusza kwestii sędziów. Tam sprawa jest prosta, wyrok wydaje Angelo. I tylko on werdykt swój może zmienić. I werdykt wydaje, skazując niejakiego Klaudia na śmierć za poza-, a ściśle, przedmałżeński seks z przyrzeczoną mu niewiastą. Cudze pożądanie tak samo jednak łatwo osądzić, jak trudno zapanować nad swoim. Zapominając o normach, na straży których się stoi i za jakie piętnuje. Angelo pożąda siostry ofiary swego wyroku, uciekającej przed klasztornymi ślubami na tyle mocno, że gotów jest obiecać jej wolność dla brata. W zamian za skromne świadczenie w postaci własnego wiana, złożone niekoniecznie w zaciszu alkowy. Pożądanie jest tak samo silne jak poddane władczej kontroli. Angelo słowa danego dotrzymać nie zamierza...

Przepis na szczęście

Nie będę zdradzać zakończenia sztuki, wszak stanowi ona jedynie punkt wyjścia do refleksji na temat roli prawa w życiu człowieka. A raczej w życiu społeczeństwa. Obserwując codzienne przepychanki polityczne, podczas których każda ze stron macha flagami z napisem „Konstytucja”, mam nieodparte wrażenie, że pod pretekstem naprawiania prawa my wszyscy staliśmy się zakładnikami siłowania na ręce przez polityków, których uczciwość i przyzwoitość, delikatnie rzecz ujmując, budzi spore wątpliwości.

Wyjątkowo pozbawię siebie prawa do dalszej pointy, oddając głos prawdziwym szekspirologom:

„Shakespeare pozbawia nas nadziei na to, że wychodząc od prawa, możemy sprawić, iż ludzie je pokochają ze względu na jego słuszność. Prawo jest niezbędne o tyle, o ile ludzie kochają samych siebie. Jeśli kochalibyśmy bliźniego i Boga jak siebie samych, prawo nie byłoby potrzebne. Prawo może oddziaływać jedynie negatywnie” (W.H. Auden, Wykłady o Sheakspearze, wyd. Kronos).

I może warto, aby przeczytali go wszelcy obrońcy praworządności. Niezależnie od tego, czy imię ich Angelo, Zbigniew czy nawet Adam. Bez budowania pozytywnych relacji społecznych, likwidacji podziałów, w żadnych, nawet najlepiej skonstruowanych paragrafach nie znajdziemy przepisu na szczęście obywateli.