Bez zmieniania ustawy
Zapowiedzi rządu zmaterializowały się w rozporządzeniu w sprawie programu pilotażowego usług farmaceuty dotyczących zdrowia reprodukcyjnego. Projekt został pierwotnie opublikowany 3 kwietnia 2024 r., a rozporządzenie – po zmianach – wydane 29 kwietnia 2024 r. Celem programu pilotażowego jest poprawa dostępności dla pacjentów nowoczesnych metod antykoncepcji awaryjnej, zapewnienie w aptece usług w zakresie zdrowia reprodukcyjnego pacjenta, wraz z oceną efektywności związanych z tym działań, w szczególności dla pacjentów między 15. a 18. rokiem życia. Farmaceuci mają zebrać od pacjenta wywiad, a następnie wydać produkt na podstawie recepty farmaceutycznej. Takie rozwiązanie pozwalałoby wydać pacjentom produkt leczniczy dostępny na receptę bez zmieniania ustawy.
A zgoda rodzica?
Pierwotny projekt doprowadził do zamętu terminologicznego. W pierwszej wersji celem programu pilotażowego była „poprawa stanu dostępności pacjentów do nowoczesnych metod antykoncepcji awaryjnej, zapewnienie opieki farmaceuty w aptece nad pacjentem w zakresie zdrowia reprodukcyjnego – wraz z oceną efektywności związanych z tym działań, w szczególności wobec pacjentów pomiędzy 15. a 18. rokiem życia”. Posłużenie się terminem „opieka farmaceuty” prowadziło do uznania, że świadczenia udzielane pacjentom stanowią „opiekę farmaceutyczną”, a te, zgodnie z art. 4.2 ustawy o zawodzie farmaceuty, są świadczeniami zdrowotnymi w rozumieniu ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Udzielanie świadczeń zdrowotnych osobom małoletnim wymaga co do zasady zgody rodzica. Można było zatem logicznie wywieść, że świadczenia mające zakończyć się wydaniem przez farmaceutę tabletki antykoncepcyjnej osobie małoletniej wymagają zgody rodzica. Taka interpretacja była jednak sprzeczna z intencjami twórców przepisów, którzy chcieli zapewnić możliwie najszerszy dostęp do takich produktów leczniczych. Naczelna Izba Aptekarska zapowiedziała na tym etapie, że wydanie „tabletki po” osobom małoletnim będzie wymagać zgody rodzica.
Co zaznaczył ustawodawca
Zauważenie tego błędu doprowadziło do zmian, w których projektodawcy wyeliminowali z tekstu „opiekę farmaceuty” i zastąpili ją „usługami farmaceuty”. Zgodnie z art. 4 ustawy o zawodzie farmaceuty, wykonywanie tego zawodu polega na m.in. sprawowaniu opieki farmaceutycznej i udzielaniu usług farmaceutycznych. Jeśli opieka stanowi świadczenie zdrowotne – a więc wymagające zgody rodzica – to usługi farmaceutyczne mają bardziej techniczny wymiar, bo obejmują wydawanie i sporządzanie produktów leczniczych, przeprowadzanie wywiadu czy udzielanie porady w celu zapewnienia prawidłowego stosowania leku. Ustawodawca zaznaczył wyłącznie przy opiece farmaceutycznej, że stanowi ona świadczenie zdrowotne, a przy usługach farmaceutycznych takiego stwierdzenia brakuje. W związku z tym należy uznać, że nie stanowią one świadczenia zdrowotnego.
Jak należy zatem ocenić kwestię wymogu zgody rodzica na skorzystanie z programu pilotażowego przez osobę małoletnią? Po zmianach w projekcie i publikacji rozporządzenia w jego obecnym kształcie sprawa jest jednoznaczna. Usługi farmaceutyczne nie są świadczeniem zdrowotnym, a więc nie można wymagać od małoletniej pacjentki uzyskania zgody rodzica lub jego obecności przy zbieraniu wywiadu, wystawianiu recepty czy wydawaniu leku.
Farmaceuta nie może odmówić
Obecne przepisy prawa farmaceutycznego zabraniają wydawania małoletnim wyłącznie leków psychotropowych, narkotycznych, zawierających pseudoefedrynę, kodeinę lub dekstrometorfan. Farmaceuta nie jest uprawniony do odmowy wydania pozostałych leków, chyba że ich wydanie może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta lub innych osób, lub pacjent ma mniej niż 13 lat. Jeśli zatem takie przesłanki nie występują, to farmaceuta nie ma podstaw do niewydania leku. Należy również podkreślić, że zgodnie z przyjętym w marcu 2024 r. kodeksem etyki farmaceuty „naruszeniem godności zawodu jest w szczególności każde zachowanie Farmaceuty, które wykracza poza dobro nadrzędne, jakim jest dobro pacjenta – jednostki jedynej i niepowtarzalnej”, a farmaceuta „sprawuje swe obowiązki wobec pacjenta ze zrozumieniem odpowiedzialności za zdrowie i życie człowieka”.
