Maria Ejchart: Więźniów w celach będzie o 20 tys. mniej

Deklarowała Pani, że jeszcze w styczniu zlikwidujecie wszystkie 580 cel w Polsce, w których przebywa powyżej 10 osadzonych. Czy udało się to?

Tak się stało. Do końca stycznia wszystkie takie cele zostały zlikwidowane. Z reguły przebywało w nich po 14 czy 16 osób. Był też przypadek, że w jednej celi było 18 więźniów. W takiej sytuacji nie ma mowy o żadnej resocjalizacji.

Czytaj więcej

Prawo karne

HFPC: Polskie więzienia wciąż przeludnione

Minimalna powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego w polskim więzieniu wynosi 3 m?. Polska nie przestrzega jednak normy, która jest jedną z najniższych w Europie.

Więzienia w Polsce są przepełnione na co wskazuje Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom (CPT). Jaka jest na to recepta nowego rządu?

Rzeczywiście więzienia są przeludnione. Powodem jest przede wszystkim surowość prawa i polityka poprzedniego rządu, zgodnie z którą za wszystkie przestępstwa należy karać więzieniem. Nad zmianą tych przepisów będzie pracowała powołana w ostatnich dniach Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego. I co istotne, jest ona niezależna od resortu.

Zmiana przepisów zapewne potrwa. A co można zrobić dziś?

Bez konieczność zmiany ustawy możemy zmienić politykę wykonawczą. Chcemy rozszerzyć stosowanie dozoru elektronicznego. Bez żadnych zmian, już teraz możemy wykorzystać takie rozwiązanie dla 4 tysięcy osób. Chcę też, by dyrektorzy zakładów karnych nie bali się składać wniosków o przedterminowe zwolnienie. W ostatnich latach sądy penitencjarne w zasadzie nie wydawały postanowień w tym zakresie.

Ilu więźniów może to objąć?

Moim celem na tę kadencję jest zmniejszenie liczby więźniów o 20 tys. Pierwsze uzasadnione zwolnienia już nastąpiły.

Kto wyjdzie z więzienia wcześniej?

O tym zawsze decyduje sąd penitencjarny. Jednak z wnioskiem o takie zwolnienie może wystąpić dyrektor zakładu karnego i dane wskazują, że 99%. z tych wniosków jest przez sądy uznawanych. W przypadku kiedy o zastosowanie zwolnienia ubiega się skazany lub jego obrońca to skuteczność jest w okolicach 15%.

Nie chodzi chyba o to, że dyrektorzy więzień lepiej piszą wnioski?

Nie. Oni po prostu wiedzą, który więzień jest rzeczywiście przygotowany, żeby wcześniej opuścić zakład i już do niego nie wrócić. Rozmawiam z dyrektorami, bo to oni odpowiadają za to kto faktycznie musi zostać w więzieniu do końca swojej kary, a kto może zostać zwolniony. Do wcześniejszego wyjścia więźniowie powinni być odpowiednio przygotowani.

Mówi Pani, że chcecie wypuścić łącznie 20 tys. więźniów? Czy nie jest to ryzykowne?

Przez ostatnie lata celem kary w Polsce było trwałe odizolowanie przestępców od społeczeństwa i dotkliwy odwet. Natomiast celem kary według europejskich standardów, od niemal 80 lat, jest zmiana więźnia. Ma on powrócić do społeczeństwa lepszy i należy nad tym pracować od pierwszego dnia odbywania kary, niezależnie od tego czy został skazany na 2 lata, na 5 lat czy na 25 lat. To wymaga przede wszystkim zmiany sposobu myślenia o karze i jej wykonywania.

Rada Europy wskazuje też w raporcie na pilną potrzebę zwiększenia minimalnego standardu powierzchni na więźnia. W Polsce są to trzy metry kwadratowe na osobę, rekomendowane są 4 lub 6. Czy planujecie zmiany?

Będą zmiany. Po pierwsze w dostosowaniu naszych realiów do standardów europejskich pomoże zmniejszenie liczby więźniów. Powtórzę, pierwsze działania w tym celu rozpoczęliśmy, to chociażby likwidacja kilkunastoosobowych cel czy „odmrożenie” warunkowych przedterminowych zwolnień. Po drugie tworzymy nowe jednostki penitencjarne, które budowane są w taki sposób, żeby zachować standardy rekomendowane przez Radę Europy.

Problemem ma być też kontakt osadzonych w aresztach śledczych z obrońcami. Dochodzą do was takie sygnały? Przeciwdziałacie temu?

Tak. Znieśliśmy już zwyczaj monitorowania i nagrywania widzeń tymczasowo aresztowanych z obrońcami. Oczywiście zachowujemy techniczną możliwość nagrywania takiego spotkania na życzenie prawnika albo jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa. Natomiast nie ma już systemu inwigilacji kontaktu więźnia z obrońcą. Ponadto telefon do obrońcy nie wlicza się w limit dwóch połączeń, które osadzonemu przysługują tygodniowo.

Pamiętajmy, że kontakt telefoniczny nie służy tylko więźniowi. Wpływa pozytywnie na rodzinę, na dzieci, na rodziców. Musimy myśleć też o tych, którzy pozostali na wolności. Kontakt z rodziną służy utrzymaniu więzi i poprawie.

Więzienie to nie hotel, to nie sanatorium - powtarzał wielokrotnie pani poprzednik wiceminister Michał Woś uzasadniając potrzebę reformy więziennictwa. Zgadza się Pani z tym stwierdzeniem?

Oczywiście, zgadzam się, że więzienie to nie hotel. Jednak nie zgadzam się z całą filozofią, która za tym stwierdzeniem stała. Więzień jest pozbawiony wolności. Tylko i aż. Nie jest jednak pozbawiony prawa do nauki, do czytania, do kontaktu z rodziną, do spędzenia czasu na świeżym powietrzu. Moim celem jest to, żeby człowiek wychodził z zakładu karnego nie gorszy, ale lepszy. Właśnie po to są więzienia.

Nie będzie łatwo. Statystyki powrotu do przestępstw są w Polsce wysokie.

Tak, ale wiem, że to jest możliwe. My nie tu chcemy eksperymentować. Sprawdzonym przykładem jest osławiony norweski system penitencjarny.

Znamy te obrazki. W celi fotel, Playstation.

Tak i część społeczeństwa jest oburzona tymi obrazkami. Jednak w parze z tym oburzeniem nie idą statystyki. W Polsce 60 proc. osób po wyjściu z więzienia wraca do przestępstwa. W Norwegii liczba ta jest o połowę mniejsza. Żeby poprawić sytuację musimy dać więźniom narzędzia do samodzielnego, uczciwego życia po opuszczeniu zakładu. Problemem jest też to, że polski więzień i polski strażnik więzienny to wrogowie. W Norwegii tak nie jest. Funkcjonariusz rozmawia z więźniem, wie co u niego się dzieje, nawet „przybije piątkę”. U nas funkcjonariusz mógłby zostać posądzony o nielegalny kontakt. To trzeba odwrócić. Kiedy odwiedzam więzienia to podaję rękę funkcjonariuszom, ale witam się też z więźniami. Nie jestem naiwna i nie myślę, że w ten sposób zmienię system, ale być może zmienię podejście części funkcjonariuszy.

Zapowiadała Pani wizyty w więzieniach i rozmowę ze skazanymi? Co Pani od nich słyszy? Narzekają na warunki czy chwalą za wikt i opierunek?

Więźniowie mają poczucie, że kary są za surowe. Nie chodzi o wysokość tylko o sposób ich wykonywania. Duże emocje budzi kwestia ograniczenia, jeszcze przez rząd PiS, liczby telefonów, które może wykonać więzień w tygodniu. My zwiększyliśmy ten limit do dwóch połączeń. Problemem jest też kolejna „dobra zmiana” minionej władzy, która wprowadziła obowiązek zakładania kajdanek więźniom przy każdym wyjściu z celi. To powoduje szereg kolejnych problemów. Narzekają na to zarówno więźniowie jak i funkcjonariusze Służby Więziennej. Prowadzi to do stosowania kajdanek bezpodstawnie i jest po prostu nieludzkie. Dochodzi też do absurdów. Strażnicy nierzadko chodzą po oddziale z turystyczną torbą wypchaną kajdankami. A przecież funkcjonariusze sami najlepiej wiedzą, kto jest niebezpieczny i komu należy te kajdanki założyć.

Planujecie znieść obowiązek kajdankowania każdego więźnia?

Tak. Jestem już po rozmowie z dyrektorem generalnym SW i mogę poinformować, że będzie zmiana tej praktyki.

A co ze strażnikami więziennymi, z nimi też Pani rozmawia?

Jadąc do więzienia rozmawiam zarówno ze skazanymi jak i z funkcjonariuszami. Służba Więzienna to grupa 27 tys. osób, które wykonują bardzo ważną i bardzo ciężką pracę. Mam wrażenie, że społeczeństwo tego nie widzi, bo „jest to klawisz”. Ogromnie zależy mi na tym, żeby to zmienić. Jednym z pierwszych kroków jest poprawienie warunków ich pracy.