Ewa Szmal: To był zaszczyt mieć takiego mentora jak Szewach Weiss

Plus Minus: Jak postrzegała pani swoją rolę?

Zawsze nazywałam się asystentką, nigdy inaczej. Bo uważałam, że bycie asystentką profesora Szewacha Weissa to ogromne wyróżnienie.

20 lat to szmat czasu.

I wiele osób mnie pytało, dlaczego ja ciągle jestem asystentką, czy nie czuję, że stanęłam w miejscu. Ale to były pytania od osób, które nie wiedziały, jak wygląda moja praca. Profesor był niesamowicie aktywny, ciągle trochę działał w świecie dyplomacji, ale coraz więcej w świecie naukowym.

Z początku dużo podróżowałam z nim po Europie i do Izraela na konferencje naukowe, szkolenia do Jad Waszem, spotkania z przywódcami Izraela, Europy, Ameryki. To było dla mnie wręcz abstrakcyjne doświadczenie móc rozmawiać z Arielem Szaronem czy Szymonem Peresem. Dało mi to zupełnie inną perspektywę i uświadomiło, w którym momencie życia jestem i jak wiele jeszcze muszę zrobić, żeby profesor był ze mnie dumny.

Na pewno niełatwo być ambasadorem dobrych relacji polsko-żydowskich, bo to niełatwe relacje.

Szewach Weiss bardzo długo się do tej roli przygotowywał, bo przecież nie tylko był profesorem nauk politycznych i ważnym izraelskim politykiem, w tym przewodniczącym Knesetu, ale też szefował radzie Instytutu Jad Waszem. Jeszcze przed przybyciem na misję do Polski dbał w Izraelu o pamięć o Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Sam, wraz z całą rodziną, został uratowany przez Ukraińców i Polaków. Dlatego też bardzo ważna dla niego była postać Ireny Sendlerowej. Zawsze podkreślał jej zasługi.

Jak się poznaliście?

Mieszkałam i pracowałam w Krakowie, który profesor, jeszcze jako ambasador, często odwiedzał. Uczyłam polskiego jako języka obcego. Mieliśmy wspólne grono przyjaciół, znajomych. Czasem trochę profesorowi pomagałam z językiem. Kiedyś wybrał się na krakowski Kazimierz z izraelską malarką, fotografką Nili Epstein. Chciał jej pokazać piękno i melancholię tej dzielnicy. Ta podróż zaowocowała wystawą, którą Nili nazwała: „Okna tęsknoty, okna nadziei”. Pomagałam im przy niej, wybrałam cytaty z polskich książek, filmów, wierszy, które zostały opisami do zdjęć.

Nie przeczuwałam wtedy, że po zakończeniu swojej misji ambasadora profesor będzie chciał zostać w Polsce na stałe. Bardzo mnie więc zaskoczyło, kiedy spytał, czy byłabym w stanie porzucić całe swoje życie w Krakowie, by zająć się organizowaniem jego nowego życia w Warszawie. Zaproponował, bym zorganizowała mu tu wszystko od zera, całe biuro. I bym też wszystkim się zajęła. Dla mnie to było ogromne wyzwanie, ale znając już trochę profesora, wiedziałam, że na pewno będzie to ciekawa podróż.

Czytaj więcej

Plus Minus

Miasta do zmiany. Jak smartfony pomogą nam je na nowo urządzić

Czym jest geotrapping i jak miejscy urbaniści mogą wykorzystać go do przeprowadzenia rewolucji, jakiej potrzebują polskie miasta? Dlaczego właściwie nigdy nie doczekaliśmy się prawdziwej polityki mieszkaniowej? I czy można mówić już o kryzysie polskiej idei samorządu? O tym dyskutują Hubert Salik i Michał Płociński.

Czym panią tak ujął?

Mądrością, ciepłem, dobrocią i nieopuszczającym go nigdy poczuciem humoru. To niewiarygodne, jak pogodny może być człowiek, który tyle przeżył, u którego w snach ciągle powracały te straszne rzeczy, jakie spotkały go podczas wojny. Ale on zaakceptował w sobie ten strach małego, biednego żydowskiego dziecka z Borysławia. I mimo tego strachu potrafił się tak zbudować, by potem osiągnąć wielki sukces w Izraelu.

To niesamowita historia. Opowiadał, że jak go wyciągali z piwnicy, w której się ukrywali z rodziną, nie potrafił chodzić. Po prostu zapomniał, jak się stawia kroki. A niedługo potem znalazł się w Mediolanie, gdzie był specjalny dom dla sierot żydowskich, i nagle zabrano go na spektakl do La Scali, trafił do zupełnie innej rzeczywistości. Kiedy zobaczył, co wielki świat oferuje, obudziły się w nim ambicje i przysiągł, że temu światu udowodni, co potrafi. Obiecał sobie, że już nigdy nie będzie tym przestraszonym dzieckiem z piwnicy. I udowodnił to w swoim nowym kraju z nawiązką.

Zaczynał od szkoły rolniczej.

Nawet niedawno ją odwiedził – szukał drzewa, które zasadził przy internacie. Realizował tam film dokumentalny dla Telewizji Polskiej. Opowiadał, że był najbardziej wychudzonym dzieckiem w szkole, ale zarazem miał największe ambicje – chciał być zawsze najlepszy. W nauce, w sporcie, we wszystkim. I wiem, że był bardzo lubiany. Nigdy się nie wywyższał, bo od małego miał wpajane, że lider musi wspierać i ciągnąć za sobą innych. Ten duch solidarności był dla niego po prostu naturalny. Pamiętam, jak opowiadał, jaki był dumny, gdy kierownik internatu poprosił go, by spisał z radia przemówienie Dawida Ben Guriona i przeczytał je potem wszystkim kolegom. Zawsze powtarzał: „Dawida Ben Guriona, wiesz, tego z Płońska”. A to było to słynne przemówienie o proklamowaniu Państwa Izrael. Dzięki temu wsiąknął w politykę, pożerał potem wszystkie książki o niej. Ale jego pierwszym, wyuczonym zawodem był traktorzysta i lubił opowiadać, jak pracował na roli. Był z tego dumny.

Jak traktował Hajfę, w której potem osiadł?

Kochał to miasto, był samorządowcem, zdobywał tam pierwsze doświadczenia polityczne. Bardzo cenił jego różnorodność i lubił podkreślać, że głos przedstawicieli mniejszości je zamieszkujących ważył w samorządzie tyle samo, co głos Żydów. Potem, kiedy trafił do Knesetu i został jego przewodniczącym, jako jednego ze swoich asystentów zatrudnił izraelskiego Araba. Wiele osób się temu dziwiło, ale dla niego to było bardzo ważne.

Po drodze była jeszcze kariera wojskowa, jak to w Izraelu.

Jego mentorem w armii był Icchak Rabin, późniejszy laureat Pokojowej Nagrody Nobla. Uwielbiałam słuchać, z jakim szacunkiem o nim opowiadał. Lubił pokazywać zdjęcia ze wspólnych podróży. Zresztą Rabin był także jego swatem, bo to dzięki niemu poznał swoją żonę Ester. Proszę sobie wyobrazić, że do tej pory w mieszkaniu profesora w Hajfie wisi okładka magazynu wojskowego z 1956 r., na której Ester pozuje jako miss izraelskiej armii. Dla mnie było niesamowite obserwować ich oboje razem. Uwielbiałam grzać się przy ich rodzinnym cieple, przebywać w ich towarzystwie. Gdy jeździliśmy samochodem i siedziałam na tylnym siedzeniu, nie mogłam przestać podziwiać, z jaką miłością Ester patrzy na Szewacha, a on na nią. To była niebywale dobrana para. A taka miłość wszystkim wkoło daje mnóstwo nadziei na życie. Oni byli w stosunku do siebie niezwykle ciepli, sympatyczni. I oboje mieli fantastyczne poczucie humoru.

Czytaj więcej

Plus Minus

Czy jest szansa na nowoczesny patriotyzm w Polsce?

18 września obchodzimy 250 rocznicę pierwszego rozbioru Polski. Wówczas notyfikowano oficjalne porozumienie rozbiorowe. To okazja, by znowu przyjrzeć się pojęciom narodu i patriotyzmu, które wciąż dzielą Polaków. Do czego dziś używane są te dwa pojęcia? Jak PiS wykorzystuje politykę historyczną? Dlaczego liberałowie odpuścili ten temat? Czy wybuch wojny w Ukrainie wypłynął na postawy patriotyczne Polaków? O tym z Esterą Flieger, publicystką historyczną, rozmawia Michał Płociński.

Dr Ester Weiss, też nauczycielka akademicka, zmarła w 2005 r.

Pamiętam, jak zachorowała. To był bardzo trudny czas dla profesora. I kiedy jej choroba postępowała, wtedy jedyny raz na dłużej wycofał się z Polski, bo nie chciał nawet na chwilę opuścić żony, spał obok jej szpitalnego łóżka do ostatnich jej chwil. Wycofał się jednak bardzo dyskretnie, bo ciągle trzymało go w Polsce poczucie obowiązku, ale żona była dla niego zdecydowanie najważniejsza na całym świecie. Wtedy zajęłam się tu wszystkim, przejęłam jego zajęcia ze studentami i inne obowiązki. By nie czuł presji, że ktoś od niego czegokolwiek tutaj oczekuje. Ale kiedy rozmawialiśmy przez telefon, serce mi pękało… To był bardzo dobry człowiek. (Cisza). Bardzo mocno ją kochał.

A dla pani kim był?

Przede wszystkim – mentorem. Wzorem pedagoga, wykładowcy, dyplomaty, mediatora. Był praktykiem edukacji pozytywnej, miał w sobie te myśl Korczakowską, szacunek i łagodność mędrca w stosunku do młodego człowieka oraz silne poczucie odpowiedzialności związane z wyróżnieniem, że to właśnie on towarzyszy studentom, osobom nauczanym w drodze do dorosłości. Dbał o to, aby spełnić ten obowiązek najlepiej, jak potrafił.

Imponowało mi to, jak skromnym jest człowiekiem. Po tym wszystkim, co go spotkało, po tym, jakie funkcje państwowe piastował. I jak to go nigdy nie zepsuło. Miał w sobie ogrom empatii. Powtarzał: „Pamiętaj, żeby nie urazić nikogo nawet przez przypadek”. Był uważny i wrażliwy na drugiego człowieka. Dlatego uważam to za przywilej, że mogłam się od niego tego wszystkiego uczyć przez całe 20 lat. To szczęście mieć takiego mentora.

Wykładał na kilku polskich uczelniach, ale najmocniej związany był z UW.

Uniwersytet Warszawski stał się jego drugim domem. Pracownicy naukowi, administracyjni, studenci byli dla niego niebywale serdeczni i pomocni. Nieważne, czy chodziło o wypełnienie wniosku do działu kadr, czy podładowanie akumulatora w jego ukochanym volvo, które akurat mroźnego wieczora odmówiło posłuszeństwa i nie chciało wracać do hotelu. Trudno mi nawet opisać, jak wspaniale został tam przyjęty. Uwielbiał mieszkać w uniwersyteckim hotelu Hera. Uwielbiał też tamtejszą restauracyjkę, zaprzyjaźnił się z jej właścicielem i całym zespołem. Miał sąsiadów doktorantów, którzy go otaczali i prowadzili z nim długie dysputy. Wokół profesora powstała wręcz uniwersytecka rodzina, która przez te 20 lat jego pracy na UW ciągle się powiększała.

A jak wyglądały początki?

Gdy prof. Piotr Węgleński, ówczesny rektor UW, zaprosił go na Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych, profesor bardzo się przejął, że ma prowadzić zajęcia po polsku. Przyszedł do mnie, położył mi na biurku książkę do nauki języka i powiedział, że będę go teraz codziennie uczyć, by jego polski nie był tak dziecinny. Bo on opuścił Polskę w wieku dziewięciu lat, więc to wszystko trzeba było nadrobić. Zawsze uważałam, że on ma oryginalny styl wypowiedzi, taki przedwojenny, i fantastyczny śpiewny akcent. Tego nie można było zgubić. Ale zaimponowało mi, że człowiek z takim doświadczeniem, wiedzą i mądrością, tak ochoczo chciał znowu wejść w relację, w której był uczniem. I był jeszcze do tego tak zapalony.

Poszerzałam mu więc słownictwo i pomagałam w sprawach organizacyjnych, na zajęciach ze studentami. Z czasem powierzył mi koordynację merytoryczną projektów, w których brał udział. Przygotowywałam mu codzienną analizę polskiej prasy. A potem zaczęłam już razem z nim przygotowywać materiały dydaktyczne, wykłady, publikacje. Napisaliśmy razem dwie książki i wiele artykułów. Razem pisaliśmy teksty dla tygodnika „Wprost”, a potem dla „Rzeczpospolitej”. Bardzo się cieszył, gdy zaproponowaliście mu stały cykl esejów w dodatku „W świetle menory”. Świetnie się w tym odnalazł, bo czuł misję, by relacje polsko-żydowskie przedstawiać właśnie w świetle tysiącletniej historii, a nie ograniczać ich jedynie do tragicznych wydarzeń XX w. A potem kontynuował tę misję w „Plusie Minusie”. I bardzo lubił ten magazyn. Codziennie kupowałam mu gazety. Jak go nie było akurat w Warszawie, to mu je odkładałam albo przesyłałam skany fragmentów tekstów. A on zawsze w weekend dzwonił i pytał: „A masz mój »Plus Minus«?”.

Z czasem profesor pozwolił mi nawet spróbować swoich sił w nauczaniu. Byłam mu ogromnie wdzięczna za zaufanie i szansę. To było wyzwanie, którego prawdopodobnie nigdy bym się nie podjęła, gdyby mnie do tego nie zachęcił i nie dodał odwagi.