Górski, Piechniczek czy Nawałka. Kto lepiej wybierał na mundial

Selekcjoner powinien wiedzieć najlepiej. Ale w Polsce – podobnie jak w innych krajach futbolowo podnieconych – selekcjonerów jest tylu co mieszkańców, więc powołania do reprezentacji stają się sprawą narodową.

Ale to nie naród wybiera kadrę, tylko człowiek, którego w tym celu powołał na stanowisko Polski Związek Piłki Nożnej. Czy postawił akurat na właściwą osobę?

Jeśli reprezentacja wygrywa, to tak. Jeśli przegrywa – to nie. W sumie tylko o to chodzi i mało kto zadaje sobie trud postawienia się w roli trenera drużyny narodowej, który powinien wiedzieć więcej, mieć wyobraźnię większą niż rozemocjonowany kibic, brać pod uwagę różne nieoczywiste sytuacje.

Kiedy tylko prasa poda skład kadry na mecz, a zwłaszcza na duży turniej, natychmiast zaczyna się dyskusja. To nie jest nic nowego. Taka sytuacja dotyczyła każdego selekcjonera, od Kazimierza Górskiego poczynając. Kończyła się po sukcesie, rozwijała po porażkach.

Czytaj więcej

Plus Minus

Hiszpański futbol w cieniu Realu i Barcelony

Robert Lewandowski znalazł się w jednym z najsłynniejszych klubów świata. W kraju, którego kultura piłkarska nie jest wprawdzie najstarsza, ale wyjątkowo bogata.

Pan Kazimierz widział więcej

Górski miał w pewnym sensie łatwiej. Kiedy zaczynały się mistrzostwa świata w Niemczech (1974), miał za sobą trzy i pół roku pracy w roli selekcjonera i dwa sukcesy, po których nie musiał się tłumaczyć z powołań: złoty medal olimpijski oraz wyeliminowanie Anglii w drodze na finały. One dowodziły, że trener wiedział, co robi.

A jednak i jego decyzjom towarzyszyły dyskusje. Przy okazji pojawiły się oczywiście teorie spiskowe. Pierwsza dotyczyła nieobecności w kadrze Joachima Marxa, środkowego napastnika Ruchu Chorzów, bez dwóch zdań czołowego piłkarza w kraju. Górski dobrze go znał, bo Marx był już w kadrze na igrzyska olimpijskie.

A jednak tym razem go pominął. Wolał powołać trzech młodziaków z Wisły Kraków: Kazimierza Kmiecika, Zdzisława Kapkę i Marka Kustę. Tłumaczono to dwojako. Po pierwsze: w kadrze na mistrzostwa nie było zawodnika po trzydziestce. Wszyscy urodzili się już po wojnie. Marx nie tylko miał niemiecko brzmiące nazwisko, ale i imię rzadko w Polsce używane – Joachim. W dodatku urodził się w roku 1944 w Gliwicach, kiedy trwała wojna, a miasto nazywało się Gleiwitz. Z takimi korzeniami i datą urodzenia Marx psuł wizerunek kadry socjalistycznej Polski. To właśnie podobno Górskiemu zasugerowano.

Takie domniemania były uprawnione, skoro ani na igrzyska, ani na mundial trener nie mógł zabrać piłkarza, który swoimi bramkami przyczynił się do awansu na obydwa turnieje. Był nim napastnik Górnika Zabrze Jan Banaś. Za to, że kiedyś „wybrał wolność” i chciał grać w Bundeslidze, ukarano go zakazem wyjazdu do Niemiec. A ponieważ igrzyska i mundial odbywały się w Niemczech i co najgorsze nie w bratniej NRD, lecz – jak się wówczas mówiło i pisało – w NRF, Banasiowi przeszły one koło nosa. Jego miejsce zajął Grzegorz Lato i wykorzystał szansę w stu procentach.

W rzeczywistości trener miał swoją koncepcję bez względu na politykę. Marksa nie powoływał od dwóch lat (ostatni mecz w kadrze rozegrał na igrzyskach olimpijskich, choć jeszcze do niej wróci). W tym czasie pojawili się nowi napastnicy.

Postawienie na trzech graczy Wisły Kraków może było ryzykiem, ale jednocześnie trener nie pierwszy i nie ostatni raz udowodnił, jak wielkim jest profesjonalistą. W roku 1974 Kazimierz Kmiecik miał niespełna 23 lata, a za sobą już złoty medal olimpijski. 19-letni Zdzisław Kapka w sezonie 1973/74 został królem strzelców ekstraklasy. 20-letni Marek Kusto cieszył się opinią wybitnego talentu, a urodę niektórych jego akcji w lidze trudno było opisać.

Kmiecik był bliski zdobycia bramki w meczu z Niemcami, Kapka wystąpił w grze o trzecie miejsce z Brazylią, a Kusto jeszcze dwukrotnie pojechał na mistrzostwa świata.

Górskiemu zarzucano nie tylko te powołania, ale także inne: środkowego obrońcy Władysława Żmudy, który na tydzień przed pierwszym meczem mistrzostw kończył 20 lat. Zastrzeżenia były dwojakiego rodzaju. Pierwsze dotyczyło młodego wieku i związanego z tym braku doświadczeń, co na najważniejszym turnieju świata mogło obrócić się przeciwko nam.

O tym można było jeszcze dyskutować publicznie. Z drugim zarzutem już nie. Cała czwórka – trzej gracze Wisły i Żmuda – reprezentowała kluby gwardyjskie, czyli milicyjne. W dodatku do Niemiec wyjechał z kadrą trener Wisły Kraków Jerzy Steckiw, pełniący tam rolę analityka.

Mówiono więc (po cichu, bo cenzura na takie uwagi by nie pozwoliła), że selekcjoner poddał się woli partii. Nic z tych rzeczy. Kiedy prezes PZPN, wysoki urzędnik partyjny Wiesław Ociepka, powierzył Górskiemu funkcję trenera-selekcjonera, był przekonany, że będzie mógł nim sterować. Towarzysze uważali, że skoro „Górski przyjechał do Polski na ruskim czołgu”, to zrobi wszystko, co mu się powie.

Srodze się zawiedli. Górski służył w wojsku zaledwie pół roku. Był z nim wprawdzie związany poprzez pracę w Legii, Lubliniance czy Gwardii, ale miał zawsze własne zdanie. W swoich decyzjach kierował się zdobytą wiedzą, doświadczeniem i radami zaufanych współpracowników, którzy nie byli postaciami anonimowymi. Jacek Gmoch miał w CV grę w Legii i reprezentacji. Andrzej Strejlau prowadził reprezentację młodzieżową.

To stanowiło klucz przy selekcji. Dziewięciu spośród 22 powołanych na mistrzostwa w Niemczech występowało w reprezentacji młodzieżowej, więc dobrze było wiadomo, na co ich stać. Kiedy Strejlau powiedział Górskiemu, że ma takiego prawoskrzydłowego, który biega szybciej niż leci piłka, trener zaczął mu się przyglądać. I kiedy rozmaici fachowcy mówili, że to „drewno”, od którego odbija się piłka, on stwierdził, że ktoś taki mu się przyda. W ten sposób wspólnie ze Strejlauem odkryli króla strzelców mistrzostw świata Grzegorza Latę. A Władysław Żmuda został uznany za najlepszego środkowego obrońcę młodego pokolenia.

Alchemik Gmoch

Następca Górskiego Jacek Gmoch próbował futbol skomputeryzować w czasach, kiedy nie było jeszcze prawdziwych komputerów. W drugiej połowie lat 70. można się było z tego śmiać, ale trener stał się pionierem działań, które dziś stanowią normę.

Gorzej, że wiara w nauki ścisłe odcisnęła też piętno na jego decyzjach personalnych. Trener przyjął słuszną być może tezę, że zawodnik wykształcony jest w stanie przyswoić więcej z jego nauk i poleceń niż taki, który nie przykładał się w szkole do nauki.

Ta teoria w futbolu jednak rzadko się sprawdza. Bo nawet jeśli wiara Gmocha w studentów była uzasadniona, to oprócz ich walorów intelektualnych pozostawała jeszcze sprawa najważniejsza: umiejętność wykonywania poleceń na boisku. A historia nie tylko polskiego futbolu pokazuje, że sukcesy rzadko osiągali ci, którzy byli prymusami w szkole, o uczelni nie mówiąc.

Mimo to Jacek Gmoch, inżynier, absolwent Politechniki Warszawskiej, specjalista budowy dróg i mostów, stawiał na naukę. Na mundial w Argentynie (1978) powołał dwóch zawodników o ponadnormatywnym w tym środowisku wykształceniu: pomocnika ŁKS Bohdana Masztalera, studiującego w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie, oraz obrońcę Wisły Henryka Maculewicza, studenta Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Mało tego. Nawet kierownik reprezentacji Janusz Dudek był inżynierem. To były piłkarz Polonii Warszawa, po zakończeniu kariery dyrektor w Stołecznym Przedsiębiorstwie Energetyki Cieplnej.

Masztaler i Maculewicz byli dobrymi piłkarzami ligowymi. Ten pierwszy debiutował w kadrze w roku 1970, a drugi po mistrzostwach w roku 1974. Ale według dość powszechnej opinii można było znaleźć od nich lepszych. Jakkolwiek było, swoje pięć minut mieli właśnie podczas mundialu w Argentynie, bo selekcjoner im zaufał, w przeciwieństwie do niektórych kolegów z drużyny. Zresztą wkrótce po odejściu Gmocha ze stanowiska obydwaj piłkarze zakończyli reprezentacyjne kariery.

Trener wolał zawodników, o których wiedział, że są jego wiernymi żołnierzami, niż takich, którzy mieli swoje zdanie. Lesław Ćmikiewicz miał w roku 1978 zaledwie 31 lat, grał w Legii w pomocy lub w obronie i pewnie reprezentacji by się przydał. Ale Gmoch go nie lubił, od kiedy Ćmikiewicz schował w żyrandolu zeszyt z notatkami trenera.

W ostatnim meczu ligowym przed mundialem Stanisław Terlecki doznał bardzo poważnej kontuzji, która wyeliminowała go z kadry. Terlecki miał być „nowym Gadochą” w ataku z Grzegorzem Latą i Andrzejem Szarmachem. Nie udało się go nikim zastąpić, bo był absolutnie wyjątkowy.

Kibice robili sobie jednak nadzieje, związane z powrotem Włodzimierza Lubańskiego. Cztery lata wcześniej Włodek – bo tak mówiła o nim cała Polska – nie pojechał na mundial z powodu kontuzji, miał jednak godnego następcę w osobie Szarmacha. Teraz mogli grać obok siebie. Ale za bardzo się nie nagrali, bo trener miał inne pomysły, które tylko on rozumiał. Jeśli więc coś kibiców dziwiło i irytowało, to właśnie koncepcje personalne Gmocha, które w żaden sposób nie korelowały z jego „alchemią futbolu”.

Czuli to też podzieleni zawodnicy, w rezultacie atmosfera pod psem przyczyniła się do chaosu na boisku, nieporozumień poza nim i wyników słabszych od oczekiwanych. Mimo to Polska zajęła miejsca 5–8. Która byłaby na mecie, gdyby nie polskie piekiełko?

Czytaj więcej

Plus Minus

Rosyjskie marzenie o sportowej potędze

Putinowska Rosja chce odbudować w świecie wpływy, jakie miał Związek Radziecki, a w sporcie była to potęga. Budowana długo, bezwzględnie i w dużym stopniu dzięki naiwności i zaniechaniom Zachodu. Polacy i sportowcy z innych krajów podległych wówczas Moskwie nigdy naiwni nie byli, dla nich wygrana z ZSRR zawsze liczyła się podwójnie.

Co zrobił Piechniczek

Powołania do kadry na mundial 1982 nie wzbudziły większych emocji. Piechniczek nie kierował się sympatiami. Wydawało się, że wybrał najlepszych, jacy w roku 1982 grali w Polsce. Jeszcze w Polsce, bo jedynymi zawodnikami w kadrze zarabiającymi za granicą byli Grzegorz Lato (KSC Lokeren, Belgia) oraz Andrzej Szarmach (AJ Auxerre, Francja).

Akurat ich pozycja wydawała się niepodważalna, więc żadnych dyskusji nie było. Jednak dopiero po latach dowiedzieliśmy się z ust Szarmacha, co usłyszał od trenera, nim zaczął się turniej: ty grał nie będziesz, przyjechałeś tu za zasługi.

I rzeczywiście. Nawet kiedy w meczu z Włochami nie mógł grać ukarany kartkami Zbigniew Boniek i logiczne było wyjście na boisko Szarmacha, którego Włosi bali się jak ognia, Piechniczek wysłał go na trybuny. Nawet nie na ławkę rezerwowych, żeby tam straszył.

Trener miał swoje kalkulacje, które początkowo nie bardzo się sprawdzały. Jeszcze przed turniejem doszło do zgrzytu, bo powołania spodziewał się Antoni Szymanowski, obrońca z wyjątkowymi osiągnięciami, grający wtedy w Club Brugge. Ale się przeliczył, a ktoś puścił plotkę, że nie pojechał na mundial, bo nie zdołał kupić trenerowi jakiejś części do samochodu, której nie można było dostać w Polsce. Mimo dementi piłkarza i trenera ludzie i tak wiedzieli lepiej.