Michał Wojciechowski: Drogi do sprawnego państwa

Nie jest żadną tajemnicą, że państwo polskie wymaga gruntownych reform, do których główne skłócone siły polityczne nie są zdolne. Nie mają programu głębszych zmian, a dogadać się ani nie potrafią, ani nie chcą. Nie zwalnia to jednak z szukania rozwiązań służących naprawie państwa, a tym samym poprawie jakości życia obywateli. Bez tego będziemy mieli nadal do czynienia z tandetną imitacją demokracji, praworządności oraz kapitalizmu. Co jest potrzebne? Na podstawie materiałów i postulatów Centrum im. Adama Smitha, którego jestem ekspertem, opiszę 17 obszarów, które wymagają zmiany.

Podział władzy

Wybory do Sejmu powinny być przeprowadzane w okręgach jednomandatowych. Ewentualnie ordynacja może być mieszana. Immunitety powinny dotyczyć tylko działań wykonywanych w ramach funkcji w państwie. Należy wcielić w życie konstytucyjną zasadę pomocniczości (subsydiarności), redukując zasięg władzy centralnej i oddając uprawnienia i zadania samorządom, przedsiębiorstwom, stowarzyszeniom i obywatelom. Referenda ogólnopaństwowe i lokalne powinny być częste i wiążące.

Czytaj więcej

Polityka

Projekt Konsens przedstawia 21 postulatów „wspólnego minimum politycznego”

Chcemy przywrócenia polityki w jej klasycznym znaczeniu, jako tworzenia faktów dokonanych – mówił Czesław Bielecki w trakcie przedstawiania 21 postulatów grupy tworzącej Projekt Konsens.

Głowa państwa wybierana w wyborach powszechnych powinna mieć odpowiednie do tego kompetencje, czyli stać na czele rządu i mianować ministrów (system prezydencki, jak w USA). Tym bardziej że należy oddzielić władzę wykonawczą od ustawodawczej, czyli rząd od parlamentu, oraz wykluczyć łączenie funkcji w parlamencie i w rządzie. Bez tego trudno mówić o trójpodziale władz, w teorii uznawanym.

Sprawne zarządzanie

Administracja we współczesnym państwie może być służbą publiczną, która pomaga obywatelom i oszczędza ich czas. Tymczasem urzędy różnych szczebli zajmują się często gnębieniem obywateli. Uproszczenie przepisów, struktur i procedur oraz jawność i przejrzystość pozwolą zmniejszyć liczbę pracowników rządowych i samorządowych. Potrzeba nam redukcji liczby ministerstw i wszelkich instytucji państwowych, gdyż państwo rozdęte to państwo niesprawne. Fundusze państwowe spoza budżetu muszą być do niego ponownie włączone (jak to było w latach 90.).

Zmiana systemu podatkowego

Dotychczasowy system jest nieefektywny i niemoralny, gdyż uderza w pracę i przedsiębiorczość. Jego zmiana jest konieczna dla odblokowania rozwoju gospodarczego i społecznego, a zarazem zapewnienia dochodów państwu. Nie ma żadnych przeszkód dla jego bezzwłocznej racjonalizacji i uproszczenia.

W szczególności należy znieść fiskalną dyskryminację pracy na etacie, opodatkowanej obecnie ośmioma podatkami, w większości dla niepoznaki nazywanych składkami. W ten sposób łączną wysokość opodatkowania pracy da się porównać do opodatkowania wódki, papierosów i paliwa. Swoista akcyza nałożona na pracę karze za nią. Podatek CIT, którego duże korporacje potrafią legalnie nie płacić, należy zastąpić podatkiem od przychodów. Stawka 1,5 proc. tego podatku przyniesie do trzech razy więcej niż obecny CIT. Podatek VAT jest podatkiem skomplikowanym, który jest najbardziej narażony na wyłudzenia, dlatego należy ograniczyć go do największych przedsiębiorstw. Jednolita stawka VAT powinna docelowo wynosić kilkanaście procent, a na żywność, leki i słowo drukowane powinna być najniższa, jaką dopuszcza UE. Lepiej obniżać podatki, niż kompensować skutki fiskalizmu programami socjalnymi.

Samorząd

Należy zmienić podział administracyjny, znosząc powiaty, a wprowadzając dwadzieścia kilka województw podzielonych na gminy miejskie i wiejskie. Wybory radnych powinny się odbywać w okręgach jednomandatowych. Liczba radnych winna być mniejsza. Działalność gospodarcza gmin powinna ulec redukcji, a docelowo eliminacji na rzecz prywatyzacji usług. Sejmiki wojewódzkie powinny być wybierane przez radnych gminnych (ale bez dominacji miasta wojewódzkiego). Pomoże to odpartyjnić samorządy. Należy przeprowadzić ich uwłaszczenie, by miały dochody własne, zapewniając im adekwatny udział w dochodach państwa. Kompetencje wojewodów powinny być ograniczone do koniecznej reprezentacji władzy centralnej w terenie.

Polityka zagraniczna

Polska powinna należeć do NATO i UE oraz sprzeciwiać się imperializmowi rosyjskiemu. Należy jednak dążyć do tego, by UE była wspólnotą państw suwerennych, opartą na wspólnym rynku i wspólnej tradycji, a nie superpaństwem, sterowanym przez biurokrację, opresyjnym, zideologizowanym, działającym w interesie krajów większych i bardziej wpływowych. Wspólna waluta euro jest bardzo niekorzystna dla krajów słabszych, a wzmacnia najbogatszych. Polska nie powinna jej przyjmować.

Wojsko

Sytuacja wymaga dużych wydatków na armię oraz jej powiększania. Niezależnie od NATO własna silna armia (zawodowa i WOT) jest konieczną gwarancją trwałego bezpieczeństwa. Należy zwracać uwagę na kompletność działań, by stworzyć skoordynowany system obrony łączący różne rodzaje uzbrojenia i typy wojska oraz rezerwy ludzi i sprzętu. Należy upowszechnić podstawowe przeszkolenie wojskowe oraz poszerzyć dostęp obywateli do broni.

Sądy i bezpieczeństwo wewnętrzne

Problemem wymiaru sprawiedliwości jest oligarchiczność i brak społecznej kontroli, dlatego warunkiem jego naprawy jest wybieranie sędziów w wyborach powszechnych (jak w USA). Niezbędne jest uproszczenie zawiłego i niejasnego prawodawstwa. Celem zmiany powinien być też lepszy dostęp obywateli do sądów, szybsze orzekanie i wykluczenie samowoli sędziowskiej. Należy zdecydowanie ścigać przewinienia sędziów, jak też zakazać im wszelkiej innej aktywności publicznej (oprócz edukacji).

Czytaj więcej

Opinie Ekonomiczne

Centrum im. Adama Smitha: Działalność wytwórcza firm jest najważniejsza

Centrum im. Adama Smitha opracowało doraźne środki i systemowe rozwiązania, które pozwolą uchronić Polaków przed powiększaniem się załamania gospodarczego i dysharmonią społeczną.

Należy usprawnić organizację policji i zwiększyć jej liczebność, ograniczając zarazem sferę kosztownych i nieefektywnych straży różnego typu. Do policyjnej funkcji państwa należy utrzymanie ładu w poszczególnych dziedzinach, takich jak normy bezpieczeństwa i uczciwy obrót handlowy (chociaż instytucji do tego powołanych jest obecnie zbyt wiele). Należy także ochrona środowiska, przy czym niechęć wielu samorządów do obszarów chronionych każe ich ustanawianie i zarząd przekazać centralnym organom państwa.

Reprywatyzacja i prywatyzacja

Należy dokończyć reprywatyzację, dążąc do naprawienia krzywd wyrządzonych przez system komunistyczny i nadużycia późniejsze oraz do pozbycia się majątku nieefektywnie zarządzanego. Prywatyzacja przedsiębiorstw należących do państwa jest pożądana, ale pod warunkiem uprzedniego wprowadzenia zasad wolnorynkowych, uszczelnienia systemu podatkowego i zwalczania korupcji, gdyż z ich braku miała miejsce w przeszłości niekorzystna wyprzedaż i wręcz grabież majątku państwowego. Prywatyzacja nie może zagrażać bezpieczeństwu sektorów strategicznych.

Małe i średnie przedsiębiorstwa

Ten sektor wytwarza nie tylko blisko 70 proc. PKB, lecz także jest zasadniczym dostawcą dóbr bezpośrednio przydatnych obywatelom. Należy więc likwidować bariery prawne i finansowe hamujące rozwój MŚP, wracając przy tym do założeń ustawy o wolności gospodarczej z 1988 r. Potrzebna jest szeroka deregulacja. Z przepisów szczegółowych ulepszenia wymaga zwłaszcza ustawa o przetargach publicznych oraz prawo budowlane. Ponieważ banki, wielkie korporacje, telekomunikacja, dostawcy energii żyją w znacznym stopniu z usług dla przedsiębiorstw mniejszych, nie można dopuszczać do wyzyskiwania tego sektora przez wielkie firmy ani do tworzenia dla nich ułatwień. Należy też skończyć z przywilejami dla kapitału obcego.

Energetyka

Potrzebne jest uwolnienie produkcji energii, ale też stopniowe odchodzenie od energetyki opartej na spalaniu kopalin. Koniecznym warunkiem wstępnym po temu jest stworzenie działającej alternatywy, którą w polskich warunkach musi być sieć elektrowni jądrowych, uzupełnionych przez energię odnawialną i magazyny energii, w tym elektrownie szczytowe. Normy UE co do emisji CO₂ i konsumpcji energii grożą załamaniem gospodarki polskiej i gwałtownym powiększeniem obszarów biedy i wykluczenia. Groźna będzie też dyskryminacja pojazdów spalinowych. Obecne skupienie energetyki w rękach państwa powinno być wykorzystane dla stworzenia stabilnych warunków dla przedsiębiorczości oraz dla automatyzacji sieci, a nie dla maksymalizowania wpływów do budżetu w postaci zysków monopolowych. To prowadzi bowiem do zubożenia obywateli i osłabiania przedsiębiorstw (a w konsekwencji i państwa!).

Emerytury i świadczenia społeczne

Sytuacja budżetu nie pozwala na ich dalsze podwyższanie, a w proporcji do PKB są one i tak wysokie. Kryzys demograficzny w dalszej perspektywie wymusi system emerytury obywatelskiej (kwota wypłacana wszystkim przez państwo po dojściu do określonego wieku). Towarzyszyłby jej system dobrowolnych składek emerytalnych i oszczędności. System obecny, choć kosztowny, zawiły i z przywilejami dla wybranych, nie może być na razie rozmontowany z powodu praw nabytych przez obywateli, którzy już uzyskali emerytury, względnie opłacają składki. Można natomiast go ujednolicić i uprościć.

Celem polityki społecznej nie powinno być długotrwałe utrzymywanie osób bez środków do życia, lecz przede wszystkim ich wsparcie przy wychodzeniu z trudnej sytuacji. Trwale niezdolnych do poradzenia sobie jest bowiem najwyżej kilkanaście procent obecnych beneficjentów. Przy finansowaniu budżetowym opieki społecznej jej strona podażowa (np. szkolenia zawodowe, domy opieki, rehabilitacja) powinna być sprywatyzowana i urynkowiona. Wykluczone jest wprowadzanie świadczeń, które będą przejmowane przez wybrane branże, jak tanie kredyty mieszkaniowe czy dopłaty do czynszu, których głównym skutkiem musi być wzrost cen.

Rodzina

Polityka socjalna powinna być odróżniona od rodzinnej, to znaczy troski państwa o stabilność podstawowych komórek społecznych i liczebność nowych pokoleń. Służyć temu powinno prawo stabilizujące małżeństwo i rodzinę oraz zapewniające dzieciom więź z obojgiem rodziców. Świadczenia dla rodzin powinny obejmować bon wychowawczy i przedszkolny dla rodziców małych dzieci oraz wsparcie rodzin wielodzietnych, które zawsze były kluczowym czynnikiem wzrostu demograficznego, a grozi im społeczna degradacja. Istotnym źródłem kryzysu demograficznego jest deficyt mieszkań. Dostęp do nich można szybko poprawić przez zasadę, że lokator po upływie umowy albo niepłacący może być zaraz wykwaterowany. Z powodu strachu przed nieuczciwymi najemcami mamy ponad 1,5 mln pustostanów.

Edukacja

Szkolnictwo podstawowe i średnie nie powinno pozostawać w rękach państwa i samorządów. Finansowanie go należy oprzeć na bonie edukacyjnym, którym rodzice mogą płacić za szkołę bądź za edukację domową. Umożliwi to konkurencję i dostosowanie do potrzeb uczniów. Budynki szkolne powinny zostać udostępnione niepaństwowym organom prowadzącym: spółdzielniom nauczycielskim, stowarzyszeniom rodziców, fundacjom, osobom prywatnym, zrzeszeniom zawodowym (technika), instytucjom kościelnym. Wymagania państwa co do programów powinny być ograniczone do minimum, a wolność programowa i metodyczna zagwarantowana. Wykluczy to naciski ideologiczne władz państwowych. Państwo może żądać prowadzenia głównych przedmiotów (matematyka, polski, język obcy), jak też organizować egzaminy końcowe i zawodowe. Szkolnictwo wyższe też powinno być uwolnione od biurokratycznych norm, w większym stopniu samorządne i lepiej finansowane.

Zdrowie

Panuje obecnie społeczna zgoda co do potrzeby finansowania opieki zdrowotnej przez państwo w oparciu o składki i podatki. Te środki nigdy jednak nie będą nieograniczone. Należy dążyć do częściowej odpłatności za usługi medyczne, wprowadzając niewielką stawkę za wizytę. Dla uniknięcia marnotrawstwa powinna istnieć minimalna opłata za leki. Przy części świadczeń należy stosować bony, które każda placówka byłaby zobowiązana przyjmować, ewentualnie pobierając dopłatę. Obejmowałyby one na przykład stomatologię, rehabilitację i sanatoria. Leczenie przypadków nagłych, kosztowne badania oraz szpitale należy finansować przez ubezpieczalnię państwową (choć z wkładem chorych w koszty wyżywienia). Przy uspołecznionej stronie popytowej podaż świadczeń medycznych powinna być zarazem urynkowiona i stopniowo prywatyzowana.