Nie teraz do euro

"Rzeczpospolita" po raz kolejny zachęca do dyskusji o zasadności przyjęcia euro w Polsce. Choć wiele argumentów w tej debacie padło i wydaje się, że powiedziano niemal wszystko, trudno nie podjąć tego wyzwania w roku wyborów europejskich i parlamentarnych oraz rocznic: 30-lecia przełomu ustrojowego, 15-lecia przystąpienia do UE, czy też wreszcie w 20. urodziny euro, a przede wszystkim w 100-lecie powrotu złotego.

Przeciw dogmatyzmowi

Wrogiem uczciwej debaty, zwłaszcza odwołującej się do naukowych rozstrzygnięć, są uproszczenia i dogmatyzm. Tych pierwszych uniknąć w tekście publicystycznym się nie da, ale mam nadzieję, że choć uda mi się uchronić od analizy w kategorii prawd jedynie oczywistych. To z jednej strony pogląd, że przyjęcie euro jest warunkiem koniecznym rozwoju Polski i gonienia Zachodu, a z drugiej, iż wejście do strefy euro będzie kataklizmem. Prawda jest bardziej skomplikowana, jeśli w ogóle osiągalna. Są państwa, którym unia walutowa służy (Niemcy), ale i takie, które nie potrafią w niej dobrze działać (Włochy, Grecja).

To w tym kontekście Joseph E. Stiglitz, laureat ekonomicznego Nobla, w książce o euro pisze, że jednym z rozwiązań problemów tej strefy mogłoby być jej opuszczenie przez Niemcy. Z drugiej strony, często wpływ samego euro na rozwój gospodarczy trudno wyizolować, nie mówiąc już o kreśleniu scenariuszy: a co by było gdyby euro 20 lat temu się nie narodziło?

Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że doświadczylibyśmy w tym okresie kryzysów walutowych o negatywnym wpływie na wzrost. Przeciwnicy euro rzadko o tym wspominają, tak jak zwolennicy integracji walutowej nie zastanawiają się nad potencjalnymi korzyściami z braku euro (być może mniej poważny kryzys gospodarczy na południu Europy).

Euro samo z siebie na nic wpłynąć nie może. Dygresja: jeśli kula bilardowa wpada do łuzy, to zakładamy, że uderzyła w nią inna kula, ale przecież „przyczyną" jest też grawitacja. Podobnie w polityce gospodarczej: samo euro nie dynamizuje rozwoju Niemiec, ale go wspiera, bo działa w kontekście innych czynników, m.in. silnej orientacji proeksportowej.

W debacie o korzyściach z euro na te ekonomiczne „grawitacje" zwraca się za mało uwagi. Na marginesie w kontekście Niemiec: gdyby integracja walutowa miała być remedium na wszelkie zło, to b. NRD powinna po 1990 r. szybko osiągnąć poziom rozwoju RFN, a tak się nie stało.

Zwolennicy integracji walutowej twierdzą, że obniża ona koszty transakcyjne wymiany handlowej, znosząc m.in. ryzyko kursowe, a także ułatwia dostęp do taniego kapitału, a przez to stymuluje rozwój gospodarczy. Moją oni 100 proc. racji, ale tylko w modelu teoretycznym. W świecie realnym, np. w Polsce, gdzie zmiany popytu firm na dobra inwestycyjne umiarkowanie zależą od modyfikacji ich ceny, globalizacja finansowa nie przyniesie tylu korzyści, jak w tych krajach, gdzie rozwój firm hamuje brak kapitału. Zresztą koszt kapitału u nas jest niski.

Co do ryzyka kursowego, to wobec rosnącego znaczenia globalnych łańcuchów produkcyjnych w UE, gdzie obrót czynnikami produkcji i dobrami finalnymi rozlicza się w euro, to jego znaczenie jest mniejsze niż kiedyś. A koszty integracji walutowej? To głównie rezygnacja z polityki pieniężnej dostosowanej do lokalnych uwarunkowań, a także odwołania się w razie konieczności do zewnętrznej dewaluacji (osłabienia złotego), choć tego ostatniego czynnika bym nie przeceniał.

To pierwsze jest ważniejsze: Polska nadal jest gospodarczo istotnie różna od strefy euro i nie chodzi tu tylko o relację PKB na mieszkańca, ale bardziej o stopień międzysektorowej mobilności kapitału, elastyczność rynku pracy czy jej niską wydajność.

Świat to nie model

Błędem jest bezpośrednie zastosowanie wniosków modeli teoretycznych do polityki ekonomicznej, która – jak twierdził John Maynard Keynes, jest bardziej sztuką niż nauką. Absurdem jest przecież mówienie, że korzyści z handlu zagranicznego będą zawsze, bo przecież może być takie państwo, gdzie kapitał jest wyjątkowo niemobilny i z sektorów na liberalizacji handlu tracących do zyskujących nie będzie przepływał (to niejedyny warunek odnoszenia korzyści z handlu).

Zamiast jednak dobudowywać filar fiskalny do unii walutowej, wybrano metodę negatywnego federalizmu fiskalnego (ograniczenie wydatków), a nie podejmowania takich działań, które wspomnianą powyżej mobilność kapitału wspierałyby i to w sytuacji, gdy niestandardowa polityka pieniężna powiększyła w strefie euro przestrzeń fiskalną. Dopiero ostatnio Niemcy zdają się zmieniać strategię w tym zakresie, ale na ile będzie to proces trwa,ły, czas pokaże.