Maciej J. Nowak: Warto porównywać rozwiązania

12 czerwca 2024 r. we Frankfurcie odbyło się międzynarodowe seminarium dla bezpośrednio zaproszonych planistów przestrzennych, poświęcone sposobom porównywania systemów planowania przestrzennego w różnych krajach. Dokonywanie takich porównań jest bardzo ważne i potrzebne. Dowodów na słuszność tej tezy jest wiele.

Światowej sławy autorytet prof. Vincent Nadin lubi opowiadać, że w pierwszej części swojej kariery naukowej zajmował się wyłącznie brytyjskim systemem planowania przestrzennego. Dopiero gdy zajął się międzynarodowymi porównaniami, zrozumiał, jak mało o brytyjskim systemie wiedział…

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Maciej J. Nowak: Jak zintegrować klimat i przestrzeń

W planowaniu przestrzennym trzeba uwzględniać wyzwania klimatyczne. Ustawodawca i władze samorządowe dostały właśnie odpowiednią wskazówkę z Polskiej Akademii Nauk.

Porównania dają więc zdecydowanie szerszy ogląd sprawy i pomagają zrozumieć szersze mechanizmy planowania przestrzennego.

W niezliczonych analizach wskazuje się słabości polskiego systemu planowania przestrzennego. Nie sposób nie zgodzić się z niniejszymi opiniami: mamy bardzo słabe rozwiązania prawne, a jednocześnie niski poziom kultury planistycznej. Myli się natomiast ten, kto uważa, że prostym rozwiązaniem będzie skopiowanie regulacji prawnych z innych państw.

Każde państwo ma swoją własną specyfikę: swój ustrój, liczbę ludności, podejście do prawa własności, praktyki partycypacyjne i… wiele innych czynników determinujących praktykę planistyczną. Dlatego trudnym zadaniem jest zarówno kopiowanie rozwiązań, jak i porównywanie poszczególnych regulacji planistycznych. W obu zadaniach nie można działać pochopnie.

Podstawą porównań systemów planowania przestrzennego po pierwsze mogą być wspólne cechy poszczególnych państw. Można na przykład zestawić cechy ustrojowe, demograficzne itd. Można także tworzyć idealne wizje określonych instytucji (np. planów przestrzennych) i z tej perspektywy weryfikować, jak wskazane „idealne typy” znajdują zastosowanie w szczegółowych rozwiązaniach.

Ten ostatni kierunek jest istotny zwłaszcza przy porównywaniu konkretnych rozwiązań prawnych. Na przykład w modelowym ujęciu plan przestrzenny na szczeblu lokalnym wyodrębnia strefy planistyczne i określa parametry zabudowy. Na podstawie takiego (przy okazji konkretnych badań – trochę rozbudowanego) założenia można weryfikować, jak wskazane kryteria są spełniane w poszczególnych państwach.

Co z tego rodzaju porównań może wynikać? Przede wszystkim zasadnicza wydaje się informacja o kierunku zmian w krajowych systemach planowania przestrzennego. Na podstawie analizy kilku/ kilkunastu przypadków można całościowo zdiagnozować, na co najczęściej zwraca się uwagę w ostatnich latach. Na przykład w Europie główne kierunki zmian to wzmacnianie strategicznego planowania przestrzennego, powiązanie planowania przestrzennego z politykami sektorowymi (transportową, energetyczną, mieszkaniową) oraz integrowanie planowania przestrzennego z udzielaniem odpowiedzi na wyzwania klimatyczne.

W Europie Środkowo- Wschodniej (pomijając państwa bałtyckie) widoczne wciąż pozostają konsekwencje „neoliberalnej reakcji” z lat 90. XX w. Zgodnie z forsowaną wówczas narracją planowanie przestrzenne to relikt komunizmu, a absolutnym priorytetem jest wolność zabudowy.

Niniejsza tendencja nie zawsze musi być wprost wyrażona w prawie – czasem zauważalna jest przy okazji dokonywania wykładni przepisów lub w samej praktyce planistycznej. Z drugiej strony Unia Europejska wciąż wywiera słaby wpływ na planowanie przestrzenne, stwarzając raczej podstawę do doprecyzowania kierunków i wartości planowania niż samych szczegółowych regulacji.