Wydalenie opiekuna a dobro dziecka

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) stoi na przeszkodzie regulacjom państwa członkowskiego, które nakazują urzędnikom wydalenie do państwa pochodzenia osoby, która została skazana za przestępstwo, ale – niezależnie od tego - jest wyłącznym opiekunem małoletniego obywatela Unii, przy czym dziecko musiałoby wyjechać wraz z rodzicem. Tak orzekł luksemburski Trybunał Sprawiedliwości.

Matka w kryminale

CS, obywatelka państwa spoza Unii, po wyjściu za mąż za Brytyjczyka czternaście lat temu, wjechała do Zjednoczonego Królestwa. Z czasem uzyskała zezwolenie na pobyt przez czas nieokreślony. Ma z mężem pięcioletnie dziecko, którego w tej chwili jest jedyną opiekunką. Cztery lata temu została jednak skazana na rok bezwzględnego pozbawienia wolności za popełnienie ciężkiego, jak to określił sąd, przestępstwa. Jeszcze przed wyjściem z więzienia dowiedziała się, że ze względu na to, że popełniła czyn kryminalny, na podstawie ustawy o granicach zostanie wydalona z Wielkiej Brytanii. Złożyła więc wniosek o azyl. Minister spraw wewnętrznych oddalił go jednak.

CS zaskarżyła tę decyzję do sądu pierwszej instancji. Skutecznie. Sąd uznał, że jej wydalenie naruszyłoby konwencję o statusie uchodźców i europejską konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz normy traktatowe. Ustalił przy tym, że CS nie ma rodziny, która mogłaby zająć się w Anglii jej dzieckiem. To zaś sprawiłoby, że musiałoby się ono udać wraz z matką do państwa jej pochodzenia. Tymczasem obywatel Unii Europejskiej (a jest nim dziecko CS) nie może być wydalony z terytorium Wspólnoty. Nie usprawiedliwiałoby takiego rozwiązania nawet to, że rodzic jest karany. Sąd podkreślił, że od tej zasady nie ma wyjątków. Dlatego wydział ds. imigracji i azylu sądu pierwszej instancji Zjednoczonego Królestwa orzekł, że decyzja o wydaleniu CS jest niedopuszczalna. Narusza bowiem prawa dziecka wynikające z art. 20 TFUE. Obywatele Unii mają wszak m.in. prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich.

Wówczas minister spraw wewnętrznych dostał pozwolenie na wniesienie apelacji. Dowodził przed sądem drugiej instancji, że prawa CS w UE są pochodne w stosunku do praw jej dziecka będącego obywatelem Unii, więc ona może zostać wydalona do państwa pochodzenia. I to nawet wtedy, kiedy miałoby to pozbawić jej potomka możliwości skutecznego korzystania ze statusu obywatela Unii.

Dlatego sąd krajowy zwrócił się do TS z pytaniem, czy prawo Unii sprzeciwia się wydaleniu rodzica dziecka-obywatela UE.

Interes własnego obywatela

TS odpowiedział, że dziecko CS może powoływać się na swoje prawa związane ze statusem obywatela Unii nawet wobec państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, w tym wypadku wobec Wielkiej Brytanii. Ma bowiem prawo do swobodnego przemieszczania się we Wspólnocie i pobytu na terytorium państw członkowskich.

Trybunał przyznał jednak, że wynikające z traktatów prawa obywateli państw trzecich nie są ich prawami własnymi, a jedynie pochodnymi w stosunku do praw ich krewnych-obywateli UE. Niemniej zdarzają się sytuacje szczególne, kiedy to obywatel Unii nie skorzystał z prawa swobodnego przemieszczania się, a obywatel państwa spoza Wspólnoty w zasadzie nie powinien korzystać ze swego prawa wtórnego, lecz mimo to należy mu przyznać prawo pobytu. W przeciwnym razie zostałaby naruszona skuteczność obywatelstwa UE, gdyby w konsekwencji odmowy dziecko zostało zmuszone do opuszczenia Europy razem z rodzicem.

Rząd Zjednoczonego Królestwa utrzymywał przed TS, że przepisy dyrektywy 2004/8 pozostawiają państwom członkowskim możliwość wydalenia z ich terytorium nawet obywatela Unii, kiedy ten popełnił przestępstwo. Dlatego gdyby przyjąć, że obywatel państwa trzeciego - rodzic dziecka-obywatela UE nie może być wydalony, do okazałoby się, że taka osoba, legitymująca się zaledwie pochodnym prawem, jest lepiej chroniona przed wydaleniem niż obywatele Wspólnoty.

Porządek publiczny

Sędziowie Trybunału orzekli w konsekwencji, że zakres pojęcia porządku publicznego, który zakłóca zdaniem Brytyjczyków każde przestępstwo, nie może być ustalany jednostronnie przez państwo członkowskie. Bez żadnej kontroli ze strony instytucji Unii. Można zatem mówić o takim zakłóceniu jedynie wtedy, kiedy istnieje ryzyko poważnego naruszenia bezpieczeństwa lub porządku publicznego. Nie da się przy tym takiego wniosku wyciągnąć automatycznie, jedynie w oparciu o karalność osoby, która miałaby być wydalona. W sprawach natomiast takich jak CS, sąd krajowy musi oceniać konkretne okoliczności sprawy, związane nie tylko z wagą popełnionego przestępstwa czy stopniem zagrożenia, jakie niesie ze sobą obecność osoby karanej w społeczeństwie, lecz także musi kierować się dobrem dziecka. Powinien brać przy tym pod uwagę jego wiek, stan zdrowia, stopień zależności od rodzica i sytuację ekonomiczną. Wszystko to musi rozważyć zgodnie z zasadą proporcjonalności.

Tak więc - zdaniem europejskich sędziów - niezgodny jest z art. 20 TFUE przepis krajowy nakazujący wydalenie obywatela państwa trzeciego, który został skazany za czyn kryminalny, jeżeli sprawuje on faktyczną pieczę nad małoletnim dzieckiem, które ma obywatelstwo tegoż państwa UE. Dzieje się tak wtedy, kiedy wraz z rodzicem jego potomek musiałby opuścić terytorium Unii. Tym samym jedynie w wyjątkowych okolicznościach państwo członkowskie może wydalić obywatela spoza Wspólnoty, rodzica dziecka-obywatela Unii. Jest tak, jeżeli zachowanie owego dorosłego stanowi aktualne, rzeczywiste i poważne zagrożenie dla podstawowych interesów społecznych państwa członkowskiego.

Wyrok TSUE z 13 września 2016 r. w sprawie C-304/14, Secretary of State for the Home Department przeciwko CS