Pani X przeszła na emeryturę rolniczą w 2007 r. i zaczęła ją pobierać. Po ponad 5 latach, decyzją z 2013 r., organ rentowy zakwestionował podleganie przez nią ubezpieczeniom. Oznaczało to, że pani X zabrakło stażu, aby nabyć prawo do emerytury. Organ rentowy wstrzymał jej wypłatę emerytury z powodu utraty uprawnień do niej. Jednocześnie orzekł o nieprzysługiwaniu emerytury od samego początku i zobowiązał kobietę do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Pani X odwołała się od obu decyzji. Po długiej batalii sądowej wygrała – sąd uznał, że organ rentowy nie miał racji kwestionując okresy ubezpieczenia, a tym samym emerytura przysługiwała. Decyzje zostały uchylone.
Po przegranym procesie organ rentowy wydał decyzję o ponownym ustaleniu wysokości emerytury i wypłacił ją z wyrównaniem od 2013 r. Nie zapłacił jednak odsetek. W związku z tym pani X zwróciła się z wnioskiem o zapłatę ustawowych odsetek (przy czym od 1 stycznia 2016 r. chodzi o ustawowe odsetki za opóźnienie) od kwot kolejnych niezapłaconych w terminie emerytur. Organ rentowy odmówił. Uzasadnił to tym, że sąd apelacyjny rozpoznający sprawę nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za zaistniałą sytuację. Tymczasem zgodnie z art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS: „W razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego".
Kwestia zapłaty odsetek wymaga rozważenia w dwóch wariantach. Po pierwsze – gdy chodzi o ustalenie prawa do świadczenia. Po drugie – gdy organ rentowy nie ustalał prawa do świadczenia, a jego odpowiedzialność wynika z tego, że bezprawnie zaprzestał wypłacania emerytury, do której prawo zostało ustalone wcześniej.
Ustalenie prawa
W myśl art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 1778 ze zm.; dalej: ustawa systemowa): „jeżeli organ rentowy – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności".
To podstawowy przepis dający podstawę do dochodzenia odsetek od świadczeń ubezpieczeniowych. W sprawie chodziło o emeryturę rolniczą, czyli zastosowanie miała ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 2336 ze zm.; dalej: usr). Zgodnie zaś z jej art. 52 ust. 2 „zasady ustalania odsetek za opóźnienia w wypłacie świadczeń określają przepisy emerytalne oraz przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa".