Historia ukryta w broszce. Niemcy zwracają bliskim rzeczy osobiste

Wiesława Brzyś miała przy sobie złoty zegarek, bursztynową broszkę i medalik Matki Boskiej, gdy została aresztowana przez Niemców w czasie Powstania Warszawskiego. Po wielu latach od zakończenia wojny biżuterię zwrócili jej córce Wandzie Jaroszyńskiej przedstawiciele niemieckiego Arolsen Archives.

– Kiedy zobaczyłam te rzeczy, od razu miałam przeczucie, że mogły należeć do mojej mamy, bo kochała bursztyny – wspominała Wanda Jaroszyńska. Zachowała w pamięci mamę jako piękną kobietę, ceniącą elegancki wygląd.

– Ludzie aresztowani podczas Powstania Warszawskiego nie posiadali przy sobie zbyt wielu rzeczy – mówi Małgorzata Przybyła z Arolsen Archives. – Zazwyczaj nie mieli możliwości spakowania czegokolwiek, gdyż Niemcy masowo aresztowali warszawiaków podczas licznych łapanek. Tym bardziej przedmioty te stanowią obecnie dla wielu rodzin wyjątkową wartość, zwłaszcza gdy ocaleni nie byli w stanie opowiedzieć o tym, co w czasie wojny przeżyli.

Czytaj więcej

Historia

Niemcy oddają depozyty więźniów zatrzymanych w czasie powstania warszawskiego

Niemieckie archiwum Arolsen poszukuje rodzin osób wywiezionych z Warszawy po powstaniu, którzy następnie zginęli w obozach.

Wojenna trauma wypchnięta z pamięci

– Często mówiła, że jej dzieciństwo skończyło się w 1936 r., kiedy wraz z rodzicami przeprowadziła się do Warszawy – wspomina matkę Wanda Jaroszyńska. – Podczas wojny skończyła szkołę podstawową, a potem urząd pracy wysłał ją na roboty do Niemiec. Ostatecznie trafiła do Wiednia, gdzie zamieszkała ze starszą, samotną panią. Ale rodzice, moi dziadkowie, nie wiedzieli, co się z nią stało. Zdołali ją jednak wykupić i sprowadzili do domu, ale była to decyzja, której później bardzo żałowali. Kiedy w 1944 r. wybuchło Powstanie Warszawskie, ich dzielnicę zajęli niemieccy żołnierze. Zabrali wtedy moją mamę, babcię i dziadka do KL Stutthof – mówi po latach jej córka.

Z obozu koncentracyjnego Stutthof matka i córka zostały przewiezione do obozu koncentracyjnego Neuengamme. Ojciec dotarł w to samo miejsce w innym transporcie. Matka i córka zostały wyzwolone pod koniec wojny z obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen przez wojska brytyjskie. – Babcia mówiła mi, że szukali dziadka przez Polski Czerwony Krzyż i otrzymali informację, że więźniowie zostali załadowani na statki przed przybyciem zbliżającego się frontu i utonęli na Morzu Bałtyckim. Mój dziadek był prawdopodobnie wśród więźniów – opowiadała.

– Mama bardzo mało opowiadała o wojnie i o obozie. Pamiętała jedynie, że opuszczała Stutthof pieszo, w zimie, i że było wtedy dużo śniegu. Powiedziała, że był to potworny marsz. W KL Bergen-Belsen pracowała w fabryce zbrojeniowej – wspominała.

Czytaj więcej

Powstanie Warszawskie

Emocje w kolorze. Promocja albumu i plenerowa wystawa „Kolor Powstania 1944”

Na 80. rocznicę Powstania Warszawskiego zrealizowano niezwykły projekt. Sto ikonicznych zdjęć wybranych ze zbiorów Muzeum Powstania Warszawskiego przez Chrisa Niedenthala ukazało się w wersji pokolorowanej.

Podczas rozmowy telefonicznej z przedstawicielami niemieckiego archiwum Wanda Jaroszyńska wspomniała, że w czasie jednego z urlopów, spędzonego wraz z matką nad Bałtykiem, postanowiły odwiedzić Muzeum Obozu Koncentracyjnego Stutthof. – Ale przed wejściem na teren obozu opuściły matkę siły. Nie mogła przekroczyć progu bramy wejściowej, usiadła na ziemi i zalała się łzami. Może to i lepiej, że biżuteria mamy powróciła do nas dopiero po jej śmierci – opisała jej córka.

Czasem trudno coś powiedzieć

Niemieckie archiwum Arolsen do dzisiaj poszukuje rodzin osób wywiezionych z Warszawy po powstaniu, które potem trafiły do obozów koncentracyjnych. W związku z przypadającą w tym roku 80. rocznicą wybuchu powstania rozpoczęło kampanię społeczną „Powstanie Warszawskie. Nieznane historie”.

Niedawno archiwum zwróciło kolejne pamiątki dwóm rodzinom. Anna Tomczyk miała przy sobie broszkę i puderniczkę, a Stanisława Mordes – kolczyki i zegarek, gdy zostały aresztowane przez Niemców pod koniec powstania. Obie zostały umieszczone w KL Ravensbrück. Pod koniec wojny, dzięki staraniom szwedzkiego arystokraty hrabiego Folke Bernadotte, zostały uratowane z obozu i przewiezione do Szwecji. Następnie wróciły do Polski.

Bratanek Stanisławy Mordes, Jacek Mordes, odebrał kolczyki i zegarek. – Choć zegarek to nie drogi szwajcar, a kolczyki pewnie też nie są kosztowne, to dla mnie mają ogromną wartość, bo należały do Stasi – mówił podczas uroczystości. Dodał, że stryjenkę słabo pamięta, bo ostatni raz ją widział, gdy miał cztery lata, potem umarła i nikt jakoś o niej nie wspominał.

Czytaj więcej

Powstanie Warszawskie

Dokumenty batalionu „Parasol” trafiły do Muzeum Powstania Warszawskiego

Raporty, rozkazy, plany akcji likwidacyjnych niemieckich oficerów stworzone przez batalion „Parasol” AK zostały przekazane do Muzeum Powstania Warszawskiego.

Grażyna Malenka otrzymała broszkę i puderniczkę po babci Annie Tomczyk. Nie kryła wzruszenia, nie była w stanie nic powiedzieć.

W Arolsen Archives znajduje się jeszcze około stu kopert zawierających rzeczy osobiste osób wywiezionych z Warszawy podczas powstania. Wśród prawie 2,5 tys. przedmiotów, które czekają na zwrot, aż 650 sygnowanych jest polskimi nazwiskami osób, które zostały osadzone w obozach.

Sygnet z grawerunkiem

Jeden z takich depozytów dotyczy Ignacego (Niklasa) Pieńka (w kartotekach zapisane są też inne wersje nazwiska: Pienicki, Pieniacki, Pienacki), który urodził się 2 lutego 1918 r. w Młocinach. Był synem Antoniego i Marii z domu Luberek. Jego żona, Genowefa, była z domu Nosarzewska. Z zachowanych w niemieckim archiwum zapisków wynika, że ostatnim miejscem pobytu była miejscowość Laski (pow. Młociny). Ignacy i Genowefa mieli córkę Mariannę Pieniek, która zmarła w 1944 r. w Laskach w parafii Warszawa-Wawrzyszew.

Ignacy Pieniek został zatrzymany 30 sierpnia 1944 r. w Warszawie i wywieziony do KL Neuengamme (tam otrzymał numer 58923). Zmarł 6 grudnia 1944 r. w podobozie Hamburg – Hammerbrook, został pochowany na cmentarzu Ohlsdorf. W depozycie zachował się zegarek oraz sygnet z wygrawerowaną datą „20-X-42”.