Ech, nie mam dziś wibracji na pracę

O„zetkach” piszą media, pod lupę biorą je również socjologowie. To ludzie urodzeni na przełomie tysiącleci, pokolenie przyszłości, które weszło na rynek pracy albo lada moment go zasili, nic więc dziwnego, że oczy badaczy, a przede wszystkim pracodawców, skierowane są właśnie na nich.

Ci ostatni na pokolenie młodszych 20-latków głównie narzekają: że roszczeniowi i wyszczekani, rozpieszczeni i nieodpowiedzialni, nie szanują ciężkiej pracy, w ogóle nie są jej nauczeni. Klasyka – starzy kręcą głowami, psioczą na młodych, młodzi się buntują, że tamci nie nadążają. Dlatego do rozmowy zapraszam tylko urodzonych po 1989, a więc „zetki” i młodszych milenialsów, dzieli ich raptem kilka lat, może lepiej się dogadują? Każdy z wywiadów zaczynam tak samo: rozkładam karteczki z wypisanymi wartościami, które w jednym z ostatnich raportów o „zetkach” wybrali badacze, są wśród nich m.in. miłość, ekologia i rozwój zawodowy. Ciekawi mnie przede wszystkim, gdzie na liście priorytetów moi rozmówcy uplasują pracę – i czy utrwalone już stereotypy o „zetkach” potwierdzę czy obalę.

Czytaj więcej

Plus Minus

Uczniowie uciekają z pomocą AI. Początek lepszej edukacji?

Licealiści rozwiązują sprawę porwania nauczycielki, uczniowie podstawówki chodzą po mieście w poszukiwaniu ścieżek kariery zawodowej. Jeszcze inni tworzą projekty społeczne z wykorzystaniem nowoczesnych technologii – a wszystko z pomocą AI. Czy walka o to, żeby wychować w szkole świadomych użytkowników sztucznej inteligencji, ma jednak szanse powodzenia?

W wakacje najlepsza jest praca w restauracjach. „Chciałem mieć jak najwięcej umiejętności” 

Alek pierwsze decyzje o wyborze wartości podejmuje od ręki: rodzina i miłość tak, ekologia nie bardzo. Ostatecznie po stronie priorytetów umieszcza również ex aequo rozwój kariery i zdrowie. – Bez zdrowia, wiadomo, trudno o resztę. A pod rozwój kariery podpinam realizowanie pasji, wolność i bezpieczeństwo finansowe, bo to właśnie zapewnia mi praca – wyjaśnia.

Ma 21 lat, od małego chciał zostać kucharzem (zachowały się rysunki z dzieciństwa, na których to marzenie wizualizował), skończył nawet szkołę gastronomiczną, dwa lata temu zdecydował jednak, że zostanie barberem. – Jak już na coś poświęcam dużo czasu, to zależy mi, żeby robić to jak najlepiej. W gastronomii z powodu natłoku pracy i oszczędności zbyt często idzie się na ustępstwa, wręcz na łatwiznę, a mnie się to nie podobało, więc stwierdziłem, że kuchnia jest nie dla mnie.

Było tak tym bardziej, że z domu wyniósł zupełnie inne podejście do pracy. Alek wspomina ciepło, z szacunkiem, wręcz podziwem tatę, który był policjantem, a do służby się zaciągnął, bo łudził się, że choć trochę zmieni świat, i mamę, która jeździła jako opiekunka na obozy integracyjne, a później została pedagogiem wspomagającym w szkole specjalnej. – Rodzice zawsze dużo pracowali, ale widziałem, że to nie jest dla nich przykry obowiązek, tylko pasja. I na mnie też nigdy nie naciskali, nie mieli konkretnych oczekiwań, tylko żebym skończył studia albo szkołę, po której będę miał jakiś zawód.

Samemu też mu na tym zależało, jeszcze w gastronomiku odbywał praktyki zawodowe, głównie w hotelach, w wakacje pracował w restauracjach. – Chciałem mieć jak najwięcej umiejętności, doświadczenia, żeby później łatwiej znaleźć dobrą pracę. Bo na to szczególnie się patrzy w gastronomii, szczególnie u osób w tak młodym wieku – wyjaśnia Alek.

W kuchni został jeszcze kilka miesięcy, choć już zdecydował, że całkiem zmienia kierunek. Opowiada, jak to po pandemii pierwszy raz poszedł do barbera i spodobało mu się podejście chłopaka, który go obcinał, i jak zrobił rozeznanie w branży i podliczył koszty. – Wtedy pojawił mi się plan w głowie, żeby zarobić pieniądze na sprzęt i pierwsze szkolenie, ale zanim odszedłem z restauracji, powiedziałem o tym szefowi, żeby nie zostawić go z dnia na dzień na lodzie. Powiedział, że szkoda, ale bardzo docenia, że poinformowałem go z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem, bo to rzadkość w branży, zwłaszcza wśród pracowników w moim pokoleniu.

Z pracy na etat twardej wiedzy raczej nie wyniósł, za to miękkie kompetencje i owszem

Dominik wśród moich rozmówców jest najstarszy, jako jedyny urodził się jeszcze w latach 80. (choć pod koniec), wiekiem plasuje się pośrodku kohorty milenialsów. Na szczycie listy wartości umieszcza kolejno: zdrowie, miłość, bezpieczeństwo finansowe, na samym końcu ustawia niezależność/wolność i ekologię. Z domu pamięta wiecznie zaharowaną matkę, pracowała na dwa etaty, żeby związać koniec z końcem, i bezrobotnego pijącego ojca, który te ciężko zarobione przez nią pieniądze przepuszczał.

– Ja wyszedłem z założenia, że aby coś w życiu osiągnąć, trzeba robić wszystko odwrotnie niż on, i na razie mi to nieźle wychodzi – stwierdza Dominik, po czym opowiada, jak pierwszych prac imał się jako nastolatek. – Roznosiło się ulotki, później miałem praktyki w hurtowni i staż w magazynie. Brało się, co oferowali, bo w moim rodzinnym miasteczku panowało duże bezrobocie, zarabiałem tak na własne wydatki. Mama wtedy pracowała już za granicą, więc powodziło nam się lepiej, choć nie dostawałem kieszonkowego, ale też nie czułem, że muszę się dokładać do domowego budżetu – wspomina. – Chciałem jak najszybciej zacząć pracę, żeby wyprowadzić się z domu i iść na swoje, to był dla mnie od dawna najważniejszy w życiu cel.

Po przeprowadzce do Warszawy Dominik jeszcze nie załapał się do swojej wymarzonej motoryzacji; zanim założył własną firmę, przez kilka lat pracował w telekomunikacji i uważa to za ważną lekcję nawet nie tyle zawodową co życiową. – Najbardziej interesowała mnie organizacja firmy i podejście do pracowników, dużo rozmawiałem z ludźmi w różnych działach i fascynowało mnie, jak różnie podchodzą do wykonywania obowiązków – opowiada.

Zaznacza też, że z pracy na etat twardej wiedzy raczej nie wyniósł, za to tak zwane miękkie kompetencje i owszem. – Zawsze oczywiste dla mnie było, że do szkoły czy roboty się nie spóźnia i że trzeba się przykładać do tego, co się robi. Ale na pewno nauczyłem się nawet w tych gorzej płatnych i mniej interesujących dla mnie pracach, jak rozmawiać z ludźmi, nawiązywać dobre kontakty. No i, jak śmieje się zwłaszcza moja mama, nauczyłem się kłamać.

Czytaj więcej

Plus Minus

Podziel się czasem, pomysłami, doświadczeniem. Albo szlifierką kątową

Oferujemy nie tylko rzeczy w dużo niższych cenach, ale też możliwość spędzenia wspólnego czasu, czucia się potrzebnym, budowania świadomości, że to, co robisz, przydaje się i idzie ku pozytywowi, a nie niszczy jeszcze bardziej świat dookoła nas.

Chciałam czuć, że te pieniądze są naprawdę moje

Trzydziestoletnia Paulina zalicza się do młodszych milenialsów, za najważniejsze wartości uznaje szczęście, realizowanie pasji i zdrowie, bezpieczeństwo finansowe i rozwój kariery plasuje na dole listy, niżej jest tylko ekologia. Gdy była dzieckiem, dom utrzymywała głównie mama, ona też miała największy wpływ na jej wychowanie, „ojciec był jakoś mniej istotny, czasem dużo pracował, czasem wcale”.

– To po niej mam wpojone przekonanie, że trzeba mieć bezpieczną posadę, żeby zawsze wystarczało na utrzymanie i nie było jakichś zawirowań – wspomina Paulina i nie ukrywa, że z domu wyniosła nie tyle etos pracy, co wręcz zaharowywania się. – Mam gdzieś cały czas z tyłu głowy, że trzeba pracować po godzinach i się nie skarżyć – przyznaje. Z drugiej strony dzieciństwo pod okiem zapracowanej mamy dało jej sporo umiejętności, które w życiu bardzo się przydają. – Po lekcjach dużo czasu spędzałam w świetlicy, czasem też musiałam sobie sama organizować zajęcie w weekendy, jeśli mama musiała spędzić więcej czasu w pracy. Ale chyba dzięki temu od dziecka jestem bardzo aktywna i samodzielna.

Te kompetencje Paulina szlifowała również w harcerstwie; tam też utrwalała wyniesione z domu przekonanie o wartości ciężkiej pracy. – Od czwartej czy piątej klasy zbieraliśmy pieniądze na obozy, pakując ludziom zakupy w marketach, w zamian wrzucali nam datki do puszek – opowiada. Do dziś nie jest pewna, czy bez tego wolontariatu mamę byłoby stać na opłacenie jej wyjazdów, bez cienia wątpliwości może natomiast zapewnić, że była bardzo chętna do tej roboty. – Chciałam z jednej strony jakoś pomóc mamie, z drugiej – mieć tę satysfakcję, że sama na coś zarobiłam – podkreśla Paulina.

Z czasem zajęć jej przybywało, w szkole średniej w wakacje jeździła z koleżankami zbierać owoce, mama pomagała znajdować i organizować te sezonowe prace, ale nigdy nie wymagała, by Paulina zarabiała na swoje kieszonkowe. – Po prostu chciałam czuć, że te pieniądze są naprawdę moje. Tak samo, jak już przyjechałam na studia do Warszawy, szybko znalazłam pracę, oczywiście w gastro, żeby mieć cokolwiek swojego.

Tak pracowali rodzice pokolenia Z. „Mama na etacie u prywaciarza. Niby osiem godzin, ale była wiecznie zmęczona”

Paweł i Maja nieomal załapali się do „zetek”: oboje urodzeni w 1995 r., są razem od czasów liceum, pobrali się pięć lat temu, razem przeprowadzili do Warszawy, wychowują trzyletniego syna. Wśród priorytetów zgodnie (choć pytani osobno) wymieniają rodzinę, zdrowie i wolność, Maja dodatkowo wskazuje na bezpieczeństwa finansowe, Paweł zaś na realizowanie pasji.

Ona jest nauczycielką, ale jej wyobrażenia o misji w tym zawodzie rozjechały się z rzeczywistością, on natomiast w agencji eventowej odnajduje się jak ryba w wodzie. Różnią się również wcześniejszym doświadczeniem zawodowym, łączy ich z kolei to, że oboje od dziecka obserwowali, jak rodzice urabiają się po łokcie. Zwłaszcza Pawła, całe życie pracowali na roli, do dziś, mimo podeszłego wieku i chorób, trudno ich ściągnąć z pola.

– U mnie na wsi było i jest ciągle tak, że praca jest najważniejsza. Nie ma innej opcji, trzeba pracować – i to ciężko, tylko tak można coś osiągnąć, czegokolwiek się dorobić – opowiada Paweł. – Nawet czasami mam wrażenie, jak spojrzę na to z punktu już swojego doświadczenia, że oni sobie nie ułatwiali tej pracy, jak coś można by było przewieźć na taczce, to oni to nosili. Takie miałem odczucia od zawsze, że im bardziej się umęczyli, im więcej narzekali, tym bardziej czuli się spełnieni i zadowoleni, że ciężko pracowali.

Maja w dzieciństwie więcej czasu spędzała z tatą, bo robił w „państwówce”, wracał punktualnie i nie tak utyrany jak mama na etacie u prywaciarza. – Pracowała niby standardowo, po osiem godzin, ale w domu od razu kładła się spać, bo była wiecznie zmęczona. A w domu nigdy się nie przelewało, bo mieli nas pięcioro, pracowało się więc tak naprawdę po to, żeby przeżyć – wspomina Maja.

Rodzice jakoś wysupłali pieniądze, gdy wyjechała na studia dzienne do stolicy, ale tak naprawdę to była „głodowa pensja”. – Starałam się wyżyć za te kilka stówek, od dziecka byłam bardzo oszczędna, mimo to nie wystarczało mi na wiele. Zaczęłam więc dorabiać jako opiekunka do dzieci, to mi trochę podniosło status materialny. A na ostatnim roku, kiedy pisałam magisterkę, zatrudniłam się jako nauczycielka, żeby zacząć zbierać doświadczenie.

Jej mąż musiał dorosnąć wcześniej, bo rodzice nie tylko od siebie dużo wymagali. – Przez to, że oni ciągle pracowali, i nam gadali, że na kanapie to się tylko potencjał marnuje, do dzisiaj gdzieś mi z tyłu głowy siedzi to poczucie winy, dopiero uczę się naprawdę odpoczywać – przyznaje Artur. Opowiada też, jak od małego z rodzeństwem wakacje spędzali w sąsiednich sadach i na polach, rwali czereśnie, wiśnie i jabłka, w jego okolicy tylko tak właściwie można było za małolata dorobić. – Zależało mi, żeby mieć swoje pieniądze, bo nad nimi rodzice nie mieli żadnej kontroli, mogłem wydać je, na co tylko chciałem – wyjaśnia. Dodaje, że i tego było mu mało. – Jak tylko skończyłem liceum, szukałem sobie czegoś większego i na stałe, żeby jak najszybciej się wyprowadzić, nie być na garnuszku rodziców, tylko żyć już na własny rachunek.

Czytaj więcej

Plus Minus

Gwałt wojenny to najtańsza broń masowego rażenia

– Jest w człowieku siła, by przetrwać największy koszmar i coś próbować ze swoim życiem dalej robić – przekonuje psychotraumatolożka Izabela Trybus. Jak tę siłę wyzwolić u osób zgwałconych na wojnie? Jak pracować z kobietami, których najczęściej dotyka przemoc seksualna, ale i z mężczyznami – bo także o gwałtach na nich zaczyna się mówić? Wreszcie jakiego języka używać, by ocalałych nie stygmatyzować?

Są już nawet szkolenia HR-owe dla osób zarządzających „zetkami”. Z nimi jak z jajkiem

Żaden z moich rozmówców nie żałuje którejkolwiek podjętej pracy, a większość poczytuje za szczęście, że mogą zarabiać na życie i jednocześnie realizować swoje pasje. – Mam totalnie poczucie, że wszystko, co robiłam w życiu zawodowym, mnóstwo mi dało. Dużo zobaczyłam, wiele się nauczyłam, przede wszystkim: w czym jestem dobra i co mi się podoba, a co nie, gdzie czuję się dobrze, a gdzie mogę odpuścić. I wydaje mi się, że mimo młodego wieku mam już dużą świadomość, jak bym chciała pracować w przyszłości – mówi na przykład Paulina.

– Po dziesięciu latach w tym samym miejscu już oczywiście trochę mniej korzyści czerpię z pracy, ale cały czas to jest to, co lubię: brak monotonii i budowanie czegoś od zera. To mnie ciągle zaskakuje, wręcz jara, ciągle mam w robocie efekt wow – uważa z kolei Paweł.

Jego żona, choć nie czerpie aż takiej satysfakcji z pracy, raczej boryka się z marazmem odziedziczonym po matce („iść, zrobić swoje, zarobić, wrócić, odpocząć”), konieczność wychodzenia z własnej strefy komfortu, gdy przychodzi stanąć jej przed rodzicami na zebraniu albo radą pedagogiczną, postrzega również jako tak ogólnie życiowo przydatną. – Dzięki pracy zrozumiałam na przykład, że jesteśmy tylko ludźmi i możemy popełniać błędy, ale najważniejsze, to umieć za nie przeprosić – przekonuje Maja. To ostatnie akurat ma być słabszą stroną „zetek”, o czym więcej za chwilę.

Osoby z pokolenia Z uchodzą za szczególnie komunikatywne i bezpośrednie (a już na pewno bardziej niż pokolenie milenialsów), co jako przedstawiciel „zetek” potwierdza Alek. – Osoby starsze budują większy dystans wobec ludzi, których nie znają, my szybko go skracamy, częściej też mówimy wprost, o co nam chodzi lub co nam przeszkadza. Widzę też u nas więcej pozytywnego nastawienia, rzadziej narzekamy, nie rozmawiamy o problemach i chorobach. Ale to może też kwestia zbyt małego doświadczenia życiowego i nas to po prostu jeszcze nie dosięgło – mówi 21-latek.

– To rzeczywiście jest charakterystyczne, już na rozmowach kwalifikacyjnych widać, że łatwo nawiązują kontakt, są otwarci, dużo gadają. Ale w mojej branży to jest akurat najmniej potrzebne, wręcz działa na niekorzyść, bo z doświadczenia wiem, że jak ktoś dużo dziamga, to raczej nie będzie przykładać się do pracy – dodaje Dominik.

Od innej strony tej bezpośredniości przygląda się Paulina: – Bardzo często spotykam się z tym, że „zetki” nie mają problemu z komentowaniem twojej pracy, potrafią wprost stwierdzić: „ja bym to zrobił lepiej”, bo spora część z nich ma przeświadczenie, że są lepiej wyedukowani i bardziej doświadczeni nawet niż starsi stażem i wiekiem.

Obserwuje również, że taka bezpardonowa szczerość działa tylko w jedną stronę. – Z nimi natomiast trzeba obchodzić się jak z jajkiem, nieraz się z tym spotkałam. Są już nawet szkolenia HR-owe dla osób zarządzających „zetkami”, w jaki sposób powinny się z nimi komunikować, jak ich traktować, że nie wolno bezpośrednio krytykować, tylko podchodzić empatycznie, tłumaczyć jak dzieciom – opowiada Paulina i głośno się zastanawia: – No i co masz zrobić z człowiekiem, który przychodzi i oznajmia: „ech, dziś nie mam wibracji na pracę”? Jeśli z niego zrezygnujesz, znalezienie i przeszkolenie kolejnego będzie trwało, więc tak naprawdę możesz albo ugryźć się w język i zapytać, co możesz zrobić, żeby ten dzień był dla niego lepszy, albo kazać zakasać rękawy i robić swoje.

Dominik odczuł to na własnej skórze. – Przez prawie dziesięć lat, jak prowadzę firmę, zwolnił mi się tylko jeden pracownik, właśnie „zetka” – i właśnie dlatego, że poczuł się obrażony moim żartem – śmieje się i relacjonuje mi szczegółowo tamtą sytuację. Gdy przyznaję, że nie nadążam, co było w niej obraźliwego, Dominik wcale nie jest zdziwiony. – Różne zdarzają się w pracy sytuacje, ale trzeba się normalnie komunikować i wszystko idzie dogadać. Na tę historię ludzie w naszym wieku i starsi reagują tak jak ty albo śmiechem, tylko jedna osoba przyznała tamtemu gościowi rację – i, nie zgadniesz, to był chłopak z jego pokolenia – zdaje się puentować 35-latek, ale w zanadrzu ma jeszcze epilog. – Chciał odejść z dnia na dzień, ale obowiązywało go wypowiedzenie, buntował się, że więcej nie chce przychodzić do pracy, ale służbowym samochodem jeździł twardo do samego końca.