Czemu polscy trenerzy nie pracują na Zachodzie? "Marka w Europie nie istnieje"

Udało się dźwignąć piłkarską infrastrukturę, poprawić opakowanie rozgrywek Ekstraklasy, doczekaliśmy gwiazd wielkiego formatu nie tylko w bramce, a i ze szkoleniem młodzieży coś ruszyło.

Jest jednak jedna „wioska Galów” polskiego futbolu, która w XXI wieku wciąż stawia opór rozwojowi. Temat, w którym od dawna nic nie może drgnąć, to marka polskich trenerów w Europie i praktycznie całkowita nieobecność naszych szkoleniowców w zachodnich klubach. Czemu tak jest i co mogłoby to zmienić?

Czytaj więcej

Plus Minus

O co gra piłkarska Afryka

Afrykanie, którzy podczas demonstracji palą flagi Francji, noszą jednocześnie koszulki klubów Ligue 1 i nie ma w tym sprzeczności. Futbol jednoczy kontynent pod wieloma względami. Najlepiej widać to podczas Pucharu Narodów Afryki, który właśnie trwa.

Co z zagranicznymi ofertami dla Marka Papszuna?

Dyskusja wróciła za sprawą sytuacji Marka Papszuna. Droga, którą przebył jako trener Rakowa Częstochowa – od trzeciego szczebla rozgrywek po Puchar Polski i mistrzostwo kraju – była imponująca i wręcz niespotykana w skali kontynentu. Gdy więc rozstał się z klubem, a prezes PZPN Cezary Kulesza nie powierzył mu reprezentacji, można było się spodziewać, że oto jest szkoleniowiec, który dostanie zagraniczną pracę - nie w czołówce, ale może chociaż w top 20 lig Europy. 

By wymienić wszystkich zainteresowanych zatrudnieniem Papszuna, przynajmniej według ścigających się na newsy na ten temat mediów, trzeba wziąć głęboki oddech i kilka razy zmieniać akcent: Maccabi Hajfa, Olympiakos Pireus, Aris Saloniki, Dynamo Kijów, Girondins Bordeaux, Schalke 04 Gelsenkirchen, reprezentacja Czech, Szachtar Donieck, OFI Kreta, reprezentacja Łotwy, Sunderland AFC.

Możliwe jednak, że realna oferta napłynęła tylko z Krety, bo Grecja to akurat kraj, gdzie polskich trenerów wspomina się dobrze. Jeśli pozostałe przypadki nie były wymysłem dziennikarzy, to Polak mógł wpaść do głowy tym pracodawcom jako jeden z kilku czy kilkunastu szkoleniowców z potencjałem dostępnych na rynku.

Przeszkodą w wypłynięciu Marka Papszuna na szersze wody może być jednak bariera językowa. Wskazuje na to Michał Zachodny, autor znakomitej i przekrojowej książki „Polska myśl szkoleniowa” (wyd. SQN, 2022).

– Przy okazji meczów w europejskich pucharach prezentowaliśmy w Viaplay profile trenerów Legii i Rakowa, które przygotowała dla nas pracująca w międzynarodowym składzie firma Analytics FC. Gdy rozmawiałem z jej przedstawicielem, twierdził, że wielu ciekawych polskich trenerów z ich bazy regularnie pokazuje się na listach europejskich klubów poszukujących nowych szkoleniowców. I jako przykład wskazał Marka Papszuna. Gdy zwróciłem uwagę, że tak długo, jak nie będzie on mówił płynnie w języku obcym, barierą może być komunikacja, usłyszałem, że faktycznie będzie to trudne do przeskoczenia – mówi „Plusowi Minusowi” Zachodny. Podkreśla też, że skauting trenerów prowadzony w zagranicznych klubach obejmuje już pełen przekrój: nie tylko, czy ktoś jest sprawnym taktykiem i dobrym motywatorem, ale też jak się komunikuje, jakim jest człowiekiem, w jakim środowisku i jaką rolę odgrywał.

– Im dłużej przyglądam się piłce na najwyższym poziomie i aspiracjom nawet średnich europejskich klubów, tym bardziej nabieram przekonania, że trener musi być osobą kompletną. Nie tylko umieć dzielić się obowiązkami i otaczać się fachowcami, ale też sam w możliwie dużym zakresie mieć wiedzę, adaptować się do sytuacji i współpracować z zawodnikami na różnych poziomach. Ewentualna bariera komunikacyjna ma więc kapitalne znaczenie – dodaje Zachodny.

Z tego względu jeden z wymienionych pracodawców, mimo słabości sportowej, pasowałby byłemu trenerowi Rakowa. – Jeśli Marek Papszun dostał konkretną ofertę prowadzenia reprezentacji Łotwy i ją odrzucił, to moim zdaniem popełnił błąd. Oprócz Vladislavsa Gutkovskisa, którego znał z klubu, naliczyłem jeszcze dziesięciu innych łotewskich kadrowiczów, którzy byli w polskiej lidze lub mają polskie korzenie. W jakiej innej zagranicznej kadrze miałby komfort rozmawiania z piłkarzami po polsku? Nigdzie! – przekonuje Jan Gawlik, który mieszka w Rydze, a w mediach społecznościowych współprowadzi „Przegląd Lig Bałtyckich”.

Zagraniczny trenerzy w europejskich ligach? Wszyscy tylko nie Polacy

Selekcjonerem Łotyszy został ostatecznie Włoch Paolo Nicolato. Obecność najsilniejszych piłkarsko nacji na zagranicznych ławkach trenerskich (Anglików, Hiszpanów, Włochów, Niemców, Francuzów, Holendrów, Portugalczyków i Belgów, ale też Duńczyków, Szwajcarów i Chorwatów) jest logiczna i uzasadniona wieloletnim doświadczeniem. Ale już Australijczyk Ange Postecoglou (w Tottenhamie) oraz Austriacy Oliver Glasner i Adi Hütter (pierwszy w Crystal Palace, drugi w Monaco, przedtem obaj w Bundeslidze) do elity dostali się nie tylko dzięki kulturowej bliskości, ale przez mądrze budowane kariery.

Obecność Szkotów i Walijczyków w angielskiej Premier League i Irlandczyków z Północy w Szkocji jest naturalna. Podobnie jak Czechów w lidze słowackiej i Słowaków w lidze czeskiej oraz Czarnogórca w lidze serbskiej i Bośniaków w lidze chorwackiej (to z tą ligą nasza Ekstraklasa walczy aktualnie o 20. miejsce w Europie). Nie dziwią aż tak trenerzy z Serbii, Turcji i Rumunii w lidze greckiej, Cypryjczyk i Bułgar w lidze rumuńskiej oraz Ukrainiec w Bułgarii.

Kręgiem kulturowym możemy tłumaczyć wiele, choć obrońcy tzw. polskiej myśli szkoleniowej mogą poczuć dyskomfort, gdy dodamy, że w Szwajcarii (12. liga Europy) pracuje reprezentujący Liechtenstein Mario Frick, a w Norwegii (14.) oprócz trenerów ze Szwecji mamy też Islandczyka, a nawet przedstawiciela Wysp Owczych (Mikkjala Thomassena we Fredrikstad).

Innego trenera Islandczyka znajdziemy zresztą też w Belgii, ósmej lidze Europy – podobnie jak Norwega i Albańczyka (to Besnik Hasi, którego polscy kibice znają z epizodu w Legii).

We francuskiej Ligue 1 pracują 71-letni Rumun László Bölöni, Michel Der Zakarian z Armenii (była legenda ligi, ma też paszport francuski) oraz Słoweniec Luka Elsner. Ten ostatni to przypadek szczególny, człowiek władający sześcioma językami, któremu drogi do ławki trenerskiej we Francji wcale nie utorował status asa jednego z tamtejszych klubów, lecz dobra praca w ojczyźnie, a następnie na Cyprze i w Belgii.

Znane nazwisko z czasów kariery piłkarskiej pozwoliło się przebić Gruzinowi w lidze tureckiej (Szota Arweładze) oraz Irlandczykowi w lidze izraelskiej (Robbie Keane). Białorusinów znajdziemy w lidze ukraińskiej i cypryjskiej (ta druga w tabeli lig kontynentu sąsiaduje z Polską). Na Wyspie Afrodyty pracuje też przedstawiciel izraelskich trenerów.

Cypr to również kolejne miejsce pracy trenera, którego ścieżka mogłaby posłużyć za drogowskaz dla polskich szkoleniowców. Litwin Valdas Dambrauskas to przedstawiciel ubogiego piłkarsko kraju; mądrze piął się po europejskiej drabinie: ojczyznę zamienił na Łotwę, potem na Słowenię, bułgarską potęgę Łudogorca Razgrad, następnie Hajduka Split, w końcu OFI Kreta. Od kolejnego sezonu będzie w Omonii Nikozja. Nigdy nie był piłkarzem, a kurs trenerski w Londynie opłacił dzięki wygranej w litewskim teleturnieju w stylu „Milionerów”.

Analiza zagranicznych trenerów w 25 najlepszych ligach Europy (poza Polską) jest więc druzgocąca. A dodajmy do tego, że Fin pracuje w lidze łotewskiej, Kazach w litewskiej, Łotysz w białoruskiej, a Rosjanin w mołdawskiej. W tej sytuacji Polska jest wśród zaledwie dziesięciu federacji należących do UEFA, która nie ma swojego trenera na najwyższym szczeblu ligowym w innym kraju piłkarskiej Europy, a to ekskluzywne grono tworzą jeszcze:

Czytaj więcej

Piłka nożna

Inspirująca historia Sebastiena Hallera: na szczycie w półtora roku od strasznej diagnozy

Puchar Narodów Afryki organizowany przez Wybrzeże Kości Słoniowej zapisał się w historii futbolu, a wyczyn Sebastiena Hallera wykracza nawet poza sport. - To inspiracja oraz uniwersalne przesłanie - mówi jego rodak Adriel Ba Loua z Lecha Poznań.

Kazimierz Górski miał oferty z Herthy i HSV, Jacek Gmoch z Danii i Auxerre

Jedynym Polakiem pracującym dziś na Zachodzie w roli pierwszego trenera jest kojarzony z Lechią Gdańsk Tomasz Kaczmarek, ale mowa o zespole z końca tabeli drugiej ligi holenderskiej, FC Den Bosch.

– To klub pogrążony w chaosie, Polakowi trudno z nim coś zdziałać. O marce polskich trenerów w Europie można powiedzieć, że... jej nie ma. Tak jak nie ma polskich trenerów w europejskim futbolu – mówi Jan de Zeeuw jr, świetnie orientujący się w realiach polskiego i holenderskiego futbolu.

Czasy, gdy Henryk Kasperczak prowadził kluby francuskie, a Zbigniew Boniek włoskie, wydają się prehistorią. W ostatnich latach drużynie z ogona niemieckiej 2. Bundesligi (Jahn Regensburg) przewodził Franciszek Smuda, w drugiej lidze hiszpańskiej pracował Jan Urban (w Osasunie, której był legendą jako piłkarz), a w lidze szwajcarskiej grający w niej wiele lat Ryszard Komornicki. Jak widać po upływie czasu i nieobecności następców, trudno mówić, by wyrobili w tych krajach trwałą markę polskim szkoleniowcom.

To udało się we wspominanej wcześniej Grecji Kazimierzowi Górskiemu oraz Jackowi Gmochowi. Ten drugi – o czym w Polsce często się zapomina – doprowadził Panathinaikos Ateny do półfinału Pucharu Europy 1985.

Czytaj więcej

Plus Minus

W stulecie urodzin. Legenda Kazimierza Górskiego

2 marca mija 100. rocznica urodzin trenera. Kiedyś cała Polska go znała i lubiła. Gdy pięściarze, lekkoatleci czy kolarze zdobywali tytuły i medale, Polacy, ciesząc się, wzdychali: żeby tak piłkarze... Aż w końcu przyszedł Górski i dał nam to, na co czekaliśmy.

Marka polskich szkoleniowców na Starym Kontynencie mogłaby jednak być kilka półek wyżej, gdyby tym uznanym szkoleniowcom władze PRL nie blokowały zagranicznych wyjazdów. Gmoch opowiadał, że zatajono przed nim ofertę prowadzenia reprezentacji Danii, a uniemożliwiono objęcie francuskiego Auxerre. Z kolei Górski mógł poprowadzić czołowe kluby niemieckiej Bundesligi – Herthę Berlin, a także HSV (przy czym klub z Hamburga krótko później triumfował nawet w europejskich pucharach). Tak naprawdę jedynym trenerem-beneficjentem sukcesu Polski na mundialu 1974 był Antoni Brzeżańczyk. Feyenoord Rotterdam bardzo chciał zatrudnić Górskiego, a gdy to okazało się niemożliwe, postawił na jego byłego współpracownika z reprezentacji. Potem jeszcze Brzeżańczyk prowadził m.in. Rapid Wiedeń i Iraklis Saloniki.

Trenerska luka pokoleniowa wśród reprezentantów Polski

Selekcjoner reprezentacji Polski Michał Probierz zalicza się do tego wąskiego grona polskich szkoleniowców, którzy w XXI wieku zaliczyli epizod w innej europejskiej lidze. Na przełomie 2011 i 2012 roku, przez dwa miesiące, pracował w Arisie Saloniki, a angaż był pokłosiem niezłego występu jego Jagiellonii Białystok przeciw Grekom. W ostatnich dniach Michał Probierz pytany przez Tomasza Ćwiąkałę o brak rodaków na zagranicznych posadach odpowiedział: – Zawsze broniłem polskich trenerów, bo uważam, że nie mamy złych trenerów. Mamy taki problem, że grupa piłkarzy, która grała w zagranicznych ligach, nie została tam. Gdyby tam byli, zostali, mieszkali, robili kursy trenerskie, to by też tam pracowali. A tak... W Polsce się dobrze żyje, więc do Polski wrócili.

Selekcjoner częściowo zdiagnozował problem. Poprzednie pokolenie piłkarzy – to, które po 16 latach przerwy wywalczyło dla Polski awans na mistrzostwa świata – od „trenerki” raczej stroni. Z 23-osobowej kadry Jerzego Engela na mundial 2002 szkoleniowcem jest dziś tylko Tomasz Wałdoch, legenda Schalke i asystent trenera w rezerwach (drużynie do lat 23) w tym klubie. Próby Piotra Świerczewskiego i Tomasza Hajty w Ekstraklasie kojarzą się głównie z hasłem tego pierwszego wyłapanym podczas meczu przez telewizję: „Panowie, gramy na chaos!”. Ówcześni kadrowicze wolą telewizje i gabinety dyrektorskie.

Dość powszechne jest przekonanie, że dobrą zmianę dla polskiej piłki na różnych szczeblach przyniesie tzw. pokolenie Euro 2016, z Robertem Lewandowskim, Jakubem Błaszczykowskim (on już ma na koncie ratowanie Wisły Kraków przed upadkiem) i Łukaszem Piszczkiem na czele. Zacięcie szkoleniowe z tej trójki ma raczej tylko Piszczek, legenda Borussii Dortmund, już dwa razy przymierzany do roli asystenta selekcjonera reprezentacji Polski. – Jako piłkarz zdobywał trofea, jest rozpoznawalny w Niemczech, ale bądźmy szczerzy: by był rozważany do roli trenera w renomowanym klubie czy lidze, najpierw musi coś osiągnąć na niższym szczeblu – zauważa Michał Zachodny.

Pewną ironią losu jest, że na razie z kadry na francuskie Euro szkoleniowcem jest tylko Sławomir Peszko (w mającej aspiracje i pieniądze Wieczystej Kraków), którego o tak szybkie trenerskie szlify nikt raczej nie podejrzewał. Z kolei smutną puentą jest fakt, że Adam Nawałka, którego po ćwierćfinale Euro niektórzy widzieli nawet w klubach Serie A, żadnej zagranicznej posady nie objął.

Diagnozę Michała Probierza – że byłym piłkarzom w Polsce żyje się zbyt wygodnie, by mieli oni pracować poza granicami – być może należy rozszerzyć o samych trenerów. Zarobki szkoleniowców w pierwszej czy nawet drugiej lidze wydają się na tyle dobre na tle lig krajów sąsiadów, że z ekonomicznego punktu widzenia np. słowackim trenerom dużo bardziej opłaca się przyjazd do Polski niż na odwrót. Może brakuje nutki ryzykanctwa i otwartej głowy Litwina Dambrauskasa?

Wojciech Łazarek: „Nie jesteśmy głąbami”

Michał Probierz we wspomnianej rozmowie swój krótki wywód zakończył konkluzją: – Takie kraje jak Holandia, Portugalia, Hiszpania na całym świecie mają swoich ludzi, mają agentów...