Dr Andrzej Anusz: Rozegra się krwawa wojna o media

Plus Minus: Kroi nam się czteropartyjna koalicja rządząca, nie licząc jej mniejszych składowych. Ostatnie takie wielopartyjne rządy mieliśmy w latach 90. Pan z bliska obserwował dwa – Jana Olszewskiego i Jerzego Buzka. Jakie są blaski i cienie takich rządów?

Zacznijmy od tego, że rząd Jana Olszewskiego powstał po pierwszych demokratycznych wyborach, które odbyły się w 1991 roku. Ordynacja wyborcza, która wtedy obowiązywała, była proporcjonalna i pozbawiona progu wyborczego. W rezultacie w Sejmie było ponad 20 ugrupowań. I to był pierwszy problem. Drugi polegał na tym, że w tamtych wyborach najlepszy wynik osiągnęła Unia Demokratyczna, zdobywając zaledwie 13 proc. głosów z małym haczykiem. Prezydent Lech Wałęsa powierzył misję zbudowania rządu Bronisławowi Geremkowi ze zwycięskiego ugrupowania, ale zarówno Porozumienie Centrum, jak i Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe zdecydowanie odmówiły uczestnictwa w tym rządzie, a bez nich Geremek nie zdołał zbudować koalicji większości dla swojego gabinetu.

Z jakiego powodu Porozumienie Centrum nie chciało wejść do rządu Geremka?

To było pokłosie wojny na górze i podziałów w obozie Solidarności, które utrwaliła kampania prezydencka 1990 roku, gdy Lech Wałęsa walczył o stanowisko głowy państwa z Tadeuszem Mazowieckim. Te podziały wtedy były jeszcze bardzo żywe i dlatego ugrupowania o korzeniach solidarnościowych nie były w stanie uformować jednego, silnego układu politycznego. To się zmieniło dopiero w czasach AWS. W rezultacie Geremek się poddał. Ogłosił, że rezygnuje, i nawet nie chciał głosowania nad wotum zaufania w parlamencie. Wtedy do gry wkroczył Jan Olszewski, który już wcześniej był rozpatrywany jako kandydat na premiera – bezpośrednio po wyborach prezydenckich. Ale Wałęsa wybrał wtedy na szefa rządu Jana Krzysztofa Bieleckiego ze środowiska gdańskich liberałów, które – obok Solidarności, Porozumienia Centrum i ZChN – było w obozie wałęsowskim. Wałęsa i Bielecki uznali, że wicepremierem ds. gospodarczych nadal będzie Leszek Balcerowicz. Olszewski się na to nie zgadzał m.in. dlatego, że był przeciwnikiem tak szybkiej prywatyzacji, jaką prowadził Balcerowicz.

A co to ma wspólnego z misją Geremka?

To, że Geremek też chciał powierzyć sprawy gospodarcze Balcerowiczowi, na co nie zgadzała Solidarność, Jarosław Kaczyński, Wiesław Chrzanowski, szef ZChN i inni. W sposób naturalny Olszewski był drugim kandydatem na premiera, a środowiska skupione wokół niego były gotowe do wzięcia odpowiedzialności za państwo. Elementem układanki rządowej było stanowisko marszałka Sejmu dla ZChN. To była główna konstrukcja. Mniejsze ugrupowania otrzymały wicemarszałków i zaczęły się układanki rządowe wokół Olszewskiego. Przypomnę, że Wałęsa od początku był zdystansowany wobec tego rządu. Bracia Kaczyńscy już wtedy popadli w konflikt z prezydentem i odeszli z Kancelarii Prezydenta.

Czytaj więcej

Plus Minus

Frekwencja wyborcza bez tajemnic. „Bogate kobiety głosują częściej niż biedni mężczyźni”

Frekwencji nie ma co fetyszyzować. Jeżeli ludzie się czymś nie interesują, to lepiej, żeby się nie wypowiadali, bo kryteria, według których podejmują decyzje, wcale nie muszą być dobre - mówi prof. Jarosław Flis, socjolog, znawca systemów wyborczych.

Dlaczego nigdy nie udało się zdobyć większości dla rządu Olszewskiego w Sejmie? Bo od początku do końca był to rząd mniejszościowy.

Z Unią Demokratyczną, z powodów, o których wcześniej mówiłem, rozmów o wspólnym rządzeniu nie było, ale z Kongresem Liberalno-Demokratycznym tak. Jednak liberałowie nie zdecydowali się na wejście do rządu. Może dlatego, że poprzednim premierem był Bielecki i poczuli się zdegradowani? Miałem wrażenie, że wyczekują, zastanawiając się, czy za jakiś czas do tej koalicji nie dołączyć. Natomiast za powołaniem rządu Jana Olszewskiego zagłosowały: Konfederacja Polski Niepodległej, PSL i kilkuosobowe środowisko Ryszarda Bugaja, które do rządu nie weszły. Czyli w momencie powoływania rządu Jan Olszewski miał większość w parlamencie, choć składała się ona z ugrupowań rządowych i pozarządowych.

Czy ten brak twardej większości później się mścił?

Oczywiście, bo trzeba było budować większość na najróżniejsze głosowania. Od początku mieliśmy świadomość, że musimy poszerzyć bazę polityczną rządu. I tu zderzyły się dwie koncepcje – jedna autorstwa Jarosława Kaczyńskiego, który namawiał Olszewskiego do poszerzenia koalicji o Unię Demokratyczną i KLD, czyli – jak wtedy mówiliśmy – o układ liberalno-demokratyczny. Natomiast druga koncepcja, bliższa Olszewskiemu, to była formuła rozszerzenia rządu o KPN i PSL, czyli o układ chrześcijańsko-ludowy. I te rozmowy trwały i trwały. Olszewski ciągnął w jedną stronę, Kaczyński w drugą i w rezultacie rząd do końca pozostał mniejszościowy. Pewnym fenomenem tamtej sytuacji był fakt, że budżet, który przygotował rząd Olszewskiego, został uchwalony dzień po jego upadku, czyli 5 czerwca, i zagłosowali za nim ci, którzy dzień wcześniej odwołali Olszewskiego z funkcji premiera. Później była nieudana misja utworzenia rządu Waldemara Pawlaka, aż wreszcie powstał rząd Hanny Suchockiej, który nieustannie balansował na granicy większości. Wiemy, jak to się skończyło – podczas głosowania wotum nieufności na wniosek klubu Solidarność rząd upadł jednym głosem i doszło do przedterminowych wyborów. Tamten Sejm przetrwał niecałe dwa lata.

Z dnia upadku rządu Suchockiej zapamiętałam następujące sceny: polityków ZChN, którzy gratulowali posłance ze swojego klubu Bogumile Bobie, że nie przyszła na głosowanie wotum nieufności, choć ich partia była w koalicji rządzącej, oraz uśmiechniętych liberałów otoczonych wianuszkiem dziennikarzy. A oni też zasiadali w tym rządzie. O czym to świadczyło? O głupocie polityków, którzy podcięli gałąź, na której siedzieli, czy o fatalnych stosunkach wewnątrz koalicji?

Pewnie o jednym i drugim. Relacje w tamtej koalicji były bardzo skomplikowane i niechętne. Ale przede wszystkim politycy sądzili, że to nie jest koniec, tylko początek czegoś nowego. W dniu głosowania siedziałem w sali plenarnej obok Jana Olszewskiego. Gdy rząd Suchockiej upadł, powiedziałem do niego: „Chyba trzeba będzie odkręcić tabliczkę z nazwiskiem na pamiątkę”. Na to Olszewski: „Panie Andrzeju, niech pan się nie martwi, gra polityczna dopiero się zaczyna”. Ja uważałem, że właśnie się kończy, i się nie pomyliłem. Lech Wałęsa natychmiast rozwiązał parlament. Bał się tylko, że posłowie zechcą wrócić do Sejmu, i nakazał założyć kłódki na drzwiach do sali plenarnej. Takie klimaty wtedy panowały.

A jaki były najostrzejsze konflikty w rządzie Olszewskiego?

Kluczowy był narastający konflikt między rządem a prezydentem. W 1992 roku uchwalono tzw. małą konstytucję regulującą wzajemne relacje władz. Wtedy pojawiły się słynne resorty prezydenckie, czyli MSZ, MSW i MON. Premier, obsadzając te ministerstwa, miał obowiązek uzyskania kontrasygnaty od prezydenta.

A prezydent uznał, że to są jego ministerstwa, i chciał sam wyznaczać ich szefów.

Dokładnie tak. Mocno się rozpychał w tej sprawie, m.in. użył PRL-owskich oficerów do rozgrywki przeciwko szefowi MON podczas słynnego obiadu drawskiego, kiedy generałowie wypowiedzieli posłuszeństwo ministrowi obrony narodowej, admirałowi Piotrowi Kołodziejczykowi. W rządzie Jana Olszewskiego szefem MON był Jan Parys, pierwszy cywilny minister w tym resorcie od czasów PRL. I zderzył się z Wałęsą. A ponieważ prezydent miał bardzo silny mandat, pochodzący z powszechnych wyborów, to uważał, że ma pełne prawo się rozpychać. Przy czym można zrozumieć jego frustrację, bo został wybrany tak jak prezydent USA, ale władzę sprawował parlament i rząd, a nie on. A że był to w naszej demokracji okres rozpychania się łokciami, ucierania się zwyczajów i zasad oraz precedensów, to Wałęsa się rozpychał. Bielecki jako premier był uległy wobec prezydenta, a Olszewski nie, stąd te konflikty.

Czy koalicjanci dawali się rozgrywać prezydentowi? Wałęsa potrafił przeciągać ich na swoją stronę?

Były takie tendencje. Niektórzy współkoalicjanci byli bardziej prowałęsowscy. Taką bardziej prowałęsowską formacją okazał się ZChN.

Jak się zachowały partie, które wspierały rząd, wobec wniosku o odwołanie Olszewskiego ze stanowiska premiera?

Twarda baza stała przy Olszewskim. Ale podczas głosowania tylko 119 posłów było przeciwko wotum nieufności. KPN poparła wotum nieufności, tak samo jak PSL. KPN to była partia wodzowska. Jej lider Leszek Moczulski znalazł się na liście tajnych agentów przedstawionej przez Antoniego Macierewicza i to przesądziło o odwróceniu się tej formacji od rządu. Tak czy inaczej, rząd wielopartyjny i jeszcze mniejszościowy to była droga przez mękę. Tym bardziej że zasiadali w nim ludzie z Solidarności, rozdyskutowani i przywiązujący ogromną wagę do procedur.

W czasach rządów koalicji AWS–UW wyglądało to lepiej?

Oczywiście. AWS powstała rok przed wyborami parlamentarnymi w 1997 roku. Po wielkiej traumie prawicy z powodu przegranych wyborów w 1993 roku związek wziął na siebie trud zjednoczenia tego środowiska. A liderzy partyjni się podporządkowali i przyznali związkowcom pakiet kontrolny w AWS. Zatem Solidarność miała większość w tej koalicji i to było stabilizujące.

Ponadto mieliśmy gotowy program, który został zbudowany wokół obywatelskiego projektu konstytucji, alternatywnego dla konstytucji uchwalonej w 1997 roku. Ten projekt podpisało prawie 2 mln ludzi i był przedstawiany w Sejmie. A później stanowił dla nas ramę programową, bo został rozpisany na konkretne projekty reform. Rzadko się o tym mówi, ale Unia Wolności de facto nie wniosła w tamtym rządzie żadnego pakietu reform. To obóz Solidarności był reformatorski.

Reforma administracyjna była autorstwa UW.

Była wspólna, ale zgoda, oni byli w tej kwestii bardziej aktywni. Zatem byliśmy zorganizowani i przygotowani do rządzenia.

Ale później partie polityczne wypowiedziały posłuszeństwo Marianowi Krzaklewskiemu.

Tak. A wynikało to z tego, że mieliśmy przeciwko sobie prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, a nie posiadaliśmy większości, żeby odrzucać weto. Zatem podejmowaliśmy trudne reformy, boksowaliśmy się wewnątrz rządu, czasami łamaliśmy posłom kręgosłupy, a potem sprawa upadała z powodu weta prezydenta. To było niszczące. Największym naszym zderzeniem z prezydentem była ustawa o reprywatyzacji. Została z trudem wypracowana i uchwalona, rozwiązałaby problem własności w Polsce, który do dzisiaj nie został rozwiązany, a Kwaśniewski nam to zawetował.

Czytaj więcej

Plus Minus

Jacek Bury: Mnie jest wszystko jedno, czy ktoś idzie w Marszu Niepodległości czy Paradzie Równości

Widziałem tę mizerię polityki po stronie Platformy, ponadto dostrzegłem, że Szymonowi Hołowni się chce działać. Porzucił dobrą pracę dla polityki. Taki pozytywny wariat - mówi Jacek Bury, senator Polski 2050.

Aleksander Kwaśniewski twierdził, że kohabitacja z rządem Buzka była poprawna. Zresztą podpisał wszystkie wasze kluczowe reformy.

No podpisał, ale w reformę administracyjną ingerował. Miało być 12 województw, a wyszło 16. A mało brakowało, żeby to w ogóle wyleciało w powietrze za sprawą Kwaśniewskiego. Nie powiem, że był prezydentem na „totalne nie”. To były inne czasy. W polityce zagranicznej panowała powszechna zgoda, że zmierzamy do Unii Europejskiej i NATO. A ponieważ reformy rządu Buzka otwierały nam drogę do Wspólnoty, dlatego że Unia stawiała pewne warunki, chociażby w kwestii reformy administracyjnej, to prezydent nie miał powodu, żeby nam reformy wetować. Unia uwierzyła, że Polska jest w stanie spełnić jej warunki dopiero wtedy, gdy podjęliśmy nasze wielkie reformy i gotowi byliśmy zapłacić za nie każdą cenę. Buzek otwarcie mówił, że zrobimy reformy nawet za cenę utraty władzy. Zatem w tych sprawach Kwaśniewski był za. Ale dla mnie reprywatyzacja była fundamentalna.

Może popełniliście błąd, wykluczając z reprywatyzacji spadkobierców mienia żydowskiego mieszkających za granicą. Tego argumentu używał Kwaśniewski.