Stanisław Biernat: Czy uchwała Sejmu wpływa na status sędziów-dublerów

Uchwała Sejmu z 6 marca 2024 r. w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego lat 2015–2023 w kontekście działalności Trybunału Konstytucyjnego wywołała duże zainteresowanie i sprowokowała wiele komentarzy. Rozważane są w szczególności znaczenie tego aktu i jego skutki. Włączając się do tej dyskusji należy na wstępie zauważyć, że uchwała ta jest aktem prawnym zróżnicowanym, jeśli chodzi o jej treść i następstwa. Poniżej chciałbym się skupić wyłącznie na najistotniejszym zagadnieniu, z którym wiązały się od kilku miesięcy największe oczekiwania: czy i w jaki sposób uchwała Sejmu wpływa na status osób wybranych do Trybunału Konstytucyjnego na zajęte już miejsca sędziowskie ?

Kwestia ta została jednoznacznie rozstrzygnięta w początkowej części uchwały Sejmu. Warto przytoczyć odpowiednie jej fragmenty, a następnie dokonać ich analizy prawnej. Podkreślenia pochodzą od autora niniejszego artykułu.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Sejm przyjął uchwałę w sprawie Trybunału Konstytucyjnego

W środę Sejm przyjął projekt uchwały w sprawie Trybunału Konstytucyjnego. Stwierdzono w niej, że Julia Przyłębska nie ma uprawnień do kierowania Trybunałem, a trzech tzw. sędziów dublerów nie jest sędziami TK. Za przyjęciem uchwały głosowało 240 posłów, przeciw 197.

Co postanowił Sejm w uchwale z 6 marca 2024 roku?

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, działając w celu usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego oraz przywrócenia zgodności działalności Trybunału Konstytucyjnego z wymaganiami art. 7 i art. 194 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności /…/, wykonując wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 grudnia 2015 r. w sprawie o sygn. K 34/15 /…/ i z dnia 9 grudnia 2015 r. w sprawie o sygn. K 35/15 /…/ jak również wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 maja 2021 r. w sprawie Xero Flor przeciwko Polsce (skarga nr 4907/18) i z 14 grudnia 2023 r. sprawie M.L. przeciwko Polsce (skarga nr 40119/21), stwierdza, że:

/…/

3) uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie stwierdzenia braku mocy prawnej uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 października 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego (dot. Romana Hausera), opublikowana w Monitorze Polskim z 26 listopada 2015 r. (poz. 1131);

4) uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie stwierdzenia braku mocy prawnej uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 października 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego (dot. Andrzeja Jakubeckiego), opublikowana w Monitorze Polskim z 26 listopada 2015 r. (poz. 1132);

5) uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie stwierdzenia braku mocy prawnej uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 października 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego (dot. Krzysztofa Ślebzaka), opublikowana w Monitorze Polskim z 26 listopada 2015 r. (poz. 1133);

6) uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie

wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego (dot. Mariusza Muszyńskiego), opublikowana w Monitorze Polskim z dnia 2 grudnia 2015 r. (poz. 1184);

7) uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego (dot. Henryka Ciocha), opublikowana w Monitorze Polskim z dnia 2 grudnia 2015 r. (poz. 1182);

8) uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego (dot. Lecha Morawskiego), opublikowana w Monitorze Polskim z dnia 2 grudnia 2015 r. (poz. 1183);

9) uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 września 2017 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego (dot. Justyna Piskorskiego), opublikowana w Monitorze Polskim z dnia 19 września 2017 r. (poz. 873);

10) uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 stycznia 2018 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego (dot. Jarosława Wyrembaka), opublikowana w Monitorze Polskim z dnia 31 stycznia 2018 r. (poz. 134);

- zostały podjęte z rażącym naruszeniem prawa, w tym Konstytucji RP oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a tym samym są pozbawione mocy prawej i nie wywołały skutków prawnych w nich przewidzianych.

W konsekwencji Sejm uznaje, że Mariusz Muszyński, Justyn Piskorski i Jarosław Wyrembak nie są sędziami Trybunału Konstytucyjnego.

Czytaj więcej:

Sądy i Prokuratura

Tomasz Pietryga: Rewolucji na razie nie będzie

Szanse koalicji rządzącej na zresetowanie Trybunału Konstytucyjnego są dziś iluzoryczne.

Pro

Jak rozumieć wypowiedzi Sejmu?

Należy zauważyć, że w analizowanej uchwale po stwierdzeniu, że wymienione, wcześniejsze uchwały Sejmu rażąco naruszają Konstytucję i Europejską Konwencję Praw Człowieka, Sejm zadeklarował autorytatywnie, że nie mają one mocy prawnej, zaś trzy wskazane z imienia i nazwiska osoby nie mają statusu sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

Wysuwane są niekiedy zarzuty, że nie można decydować o statusie sędziów Trybunału lub jego braku w drodze uchwał Sejmu. Trzeba jednak zauważyć, że dokładnie w tej właśnie formie nastąpiły niezgodne z prawem działania: pozbawienie skuteczności wyboru sędziów w 2015 r. (uchwały nr 3,4,5 z listy przytoczonej wyżej) i wybór osób na zajęte miejsca sędziowskie w 2015, 2017 i 18 r. (uchwały nr 6, 7, 8, 9, 10). Analizowana teraz uchwała Sejmu ma zatem charakter actus contrarius wobec wcześniejszych uchwał. Sama ocena (bez)skuteczności wskazanych wyżej uchwał została już wcześniej dokonana przez sam Trybunał Konstytucyjny i Europejski Trybunał Praw Człowieka, na co wskazał Sejm we wstępie do uchwały z 6 marca 2024 r. Powoduje to jakościową różnicę w porównaniu z sytuacją jaka miała miejsce w czasie poprzednich kadencji Sejmu. Trudno byłoby zatem stawiać zarzuty, że obecny Sejm uzurpuje sobie kompetencję do decydowania o statusie sędziów. Status tych osób został bowiem przesądzony już wcześniej we wspomnianych orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Sejm, wykonując wskazane orzeczenia, jedynie uporządkował sytuację prawną i deklaratywnie stwierdził, że wymienione trzy osoby wybrane z naruszeniem Konstytucji nie są sędziami Trybunału Konstytucyjnego.

Co może wynikać z uchwały Sejmu?

Najistotniejszym zagadnieniem jest teraz to, jakie realne skutki może wywrzeć uchwała Sejmu w omawianej tu materii. Nie należy się spodziewać, aby jej skutkiem było dobrowolne ustąpienie z urzędu zainteresowanych osób. Trudno byłoby też sobie wyobrazić usunięcie siłą tych osób z Trybunału, choć – jak podają media media – kierująca Trybunałem po zakończeniu kadencji prezesa Julia Przyłębska dokonała na wszelki wypadek fortyfikacji budynku przy al. Szucha w Warszawie.

Niewątpliwą formalną zaletą podjętej przez Sejm uchwały jest to, że od czasu jej publikacji w Monitorze Polskim w dniu 11 marca 2024 r. (poz. 198) można domniemywać powszechną znajomość okoliczności w niej wskazanych w społeczeństwie polskim.

Konsekwencją braku statusu sędziego Trybunału Konstytucyjnego jest brak immunitetu sędziowskiego. W praktyce oznacza to możliwość pociągnięcia omawianych osób w każdym czasie do odpowiedzialności karnej za pełnienie funkcji publicznej, która nie została im powierzona. Z dniem publikacji uchwały w Monitorze Polskim te osoby utraciły możliwość twierdzenia , że objęły i nadal pełnią funkcję sędziego Trybunału w zaufaniu do treści uchwał poprzedniego Sejmu. Skutkiem podjętej uchwały Sejmu powinno być także uznanie, że dalsza wypłata omawianym osobom wynagrodzenia sędziowskiego przez osobę kierującą Trybunałem jest bezpodstawna. Narusza zatem dyscyplinę finansów publicznych, co z kolei może być przedmiotem kontroli odpowiednich służb. Ponadto, wyznaczanie przez osobę kierującą obecnie Trybunałem do składów orzekających osób niebędących sędziami byłoby przekraczaniem jej uprawnień stanowiącym przestępstwo z art. 231 § 1 k.k.