Rodzi się europejska unia obronna

Wojna wróciła na nasz kontynent i zmienia Unię Europejską. Unijną agendę, zdominowaną wcześniej przez Zielony Ład i zwalczanie skutków pandemii, uzupełniły od roku 2022 rozmaite inicjatywy o militarnym charakterze. Rosja Putina wymusiła gwałtowną rewizję oryginalnej, pacyfistycznej natury wspólnoty europejskiej.

Demokratyczna Europa Zachodnia odrodziła się ze zgliszczy II wojny światowej z pomocą planu Marshalla, pod parasolem bezpieczeństwa NATO. Po upadku muru berlińskiego, a zwłaszcza po upadku ZSRR, nasz Stary Kontynent wypełniła wiara w ostateczny triumf liberalnej demokracji. Ale już wówczas optymistyczna dekada lat 90. skażona była przez dramat rozpadającej się Jugosławii. Odmrożenie napięć narodowych i etnicznych skutkowało w roku 1992 krwawą wojną. Ujawniła się bezradność ówczesnej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i „niebieskich hełmów” ONZ wobec ludobójstwa. Trzeba było amerykańskiej interwencji, by w roku 1995 ocalić Sarajewo i wymusić pokój na naszym kontynencie.

Ten sam Biały Dom, który wysłał samoloty na ratunek Sarajewa, stał się źródłem niepewności w czasie prezydentury Trumpa, który źle życzył Unii, a NATO traktował jako rynek zbytu dla amerykańskiej broni. Prezydentura Trumpa zbiegła się w czasie z referendum z 23 czerwca 2016 r., które zadecydowało o brexicie. Unia Europejska musiała się odnaleźć w świecie nieprzyjaznej geopolityki.

Putin wymusił zmiany

Chociaż wspólna polityka obronna UE ma umocowanie w traktacie lizbońskim z roku 2007 (art. 42 ust. 2 TUE), konkrety pojawiły się dopiero w latach 2016–2017 w klimacie zwątpienia w gwarancje bezpieczeństwa USA oraz jawnie imperialnych poczynań Rosji Putina, która siłowo zmieniała powojenne granice – podbiła Abchazję i Osetię Południową (2008), zajęła Krym oraz tereny Ukrainy, na których postały samozwańcze republiki Doniecka i Ługańska (2014). Tym podbojom towarzyszyła wasalizacja Białorusi oraz wojna hybrydowa mająca za cel zdestabilizowanie zachodniej demokracji.

Czytaj więcej

Polityka

Emmanuel Macron zaprasza Polskę na salony. Po wyborach

Prezydent Francji chce, aby Warszawa dołączyła do dyrektoriatu Unii, jaki tworzy Paryż i Berlin. To wymagałoby jednak zmiany władzy w naszym kraju, bo dziś polityki PiS właściwie nic nie łączy z Francuzami i Niemcami.

Paradoksalnie, orędownikiem unijnej obronności stała się Francja – kraj, który pogrzebał szanse Europejskiej Wspólnoty Obronnej w roku 1954.

Przełomowy charakter miał szczyt w Bratysławie w wrześniu 2016 r., kiedy zatwierdzono plan działań w zakresie bezpieczeństwa i obrony. Ustanowiono stałą współpracę obronną (PESCO) i uruchomiono roczne przeglądy stanu obronności (CARD). Powstało centrum planowania i prowadzenia operacji wojskowych (MPCC). Papierowym tygrysem UE pozostały grupy bojowe, pomyślane w roku 2004 jako narzędzie szybkiego reagowania. Na szczęście zadbano o budżetowe wyposażenie tej wyłaniającej się architektury bezpieczeństwa. Utworzony w 2017 r. Europejski Fundusz Obronny wyposażono w budżet 7,9 mld euro na lata 2021–2027. Powołany w 2021 r. pozabudżetowy European Peace Facility (5,7 mld euro plus dodatkowe 2 mld w grudniu 2022 r.) zastąpił mechanizm Athena jako narzędzie finansowania zbrojeń i operacji militarnych.

Pokaz niemocy

Te zalążki unijnej obronności okazały się użyteczne, gdy Putin najechał Ukrainę 22 lutego 2022 r. Agresja ujawniła ponownie, jak wcześniej w Jugosławii, niemoc „miękkich” organizacji zbiorowego bezpieczeństwa, które miały gwarantować suwerenność i nienaruszalność granic po II wojnie światowej. Przede wszystkim bezradne potępienie wojny na forum ONZ, gdy w 127 krajach nie idzie to w parze z udziałem w antyrosyjskich sankcjach, a objęcie przewodnictwa Rady Bezpieczeństwa ONZ przez Rosję – zbrodniczego agresora – zakrawa na farsę. Podobnie z Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie i jej gwarancją suwerenności terytorialnej z Budapesztu (1994). Od 2022 r. wiemy już, że odpowiedzią na agresywną siłę może być tylko obronna siła militarnego odstraszania. Stosowne wnioski wyciągane są zarówno na poziomie państw narodowych, jak i na poziomie wspólnotowym. O ile w 2022 r. tylko siedem krajów z 30 uczestników NATO wypełniło zobowiązanie z szczytu w Newport – 2 proc. PKB na obronność (Grecja, Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Wielka Brytania i USA), o tyle nastąpił skokowy wzrost wydatków militarnych wielu krajach UE. Putin zgotował sobie kres niemieckiego pacyfizmu oraz neutralności Finlandii i Szwecji – nowoczesnych armii zasilających NATO.

Bardziej suwerenna Unia

Unia Europejska jest potęgą gospodarczą. Nawet bez Wielkiej Brytanii jej potencjał dziesięciokrotnie przewyższa PKB Rosji. Zsumowane wydatki na obronność Unii ustępują tylko USA, a liczebność armii – tylko Chinom. Ale to się nie sumuje, gdyż unijna obronność skażona jest fragmentaryzacją systemów dowodzenia i łączności oraz dublowaniem wydatków. Wspólne manewry jako sposób na scalenie potencjału UE sugerował generał Różański, jeden z tych cenionych w NATO generałów, których wyrzucił Macierewicz.

Wojna wyeksponowała militarny wymiar „strategicznej suwerenności”, która jest odpowiedzią UE na wyzwania geopolityczne w niespokojnych czasach. Mnożą się nowe, kosztowne inicjatywy.

Utrapieniem europarlamentu są inicjatywy wrzucane w trybie nagłym, które musi zmieścić ciasny budżet wspólnotowy na lata 2021–2027, uzgodniony przed wybuchem wojny. Takie jak wspólne zakupy uzbrojenia (EDIPRA) i szybsze dostawy amunicji i rakiet dla Ukrainy (Act in in Support of Ammunition Production).