Apel do Niemców: Musicie się pożegnać z życiem w kłamstwie

Szanowny Panie Prezydencie Federalny, Panie i Panowie – ale przede wszystkim nasi wielce szanowni polscy goście, w tym bohaterowie rewolucji Solidarności i współinicjatorzy strajku w Stoczni Gdańskiej: bez waszej odwagi nie byłoby w ogóle „1989”. Ponieważ najwyraźniej nie zostaliście zaproszeni na kolejny odbywający się dzisiaj, wyłącznie niemiecki panel, chciałbym wam z tego miejsca bardzo serdecznie podziękować: Danke schön!

Nie wszyscy wschodni Niemcy popierali rewolucję

35 lat pokojowej rewolucji, a jednym ze skojarzeń utrwalonych w pamięci jest trafne zdanie Wolfa Biermanna po jego powrocie z wygnania na koncercie w Lipsku w grudniu 1989 roku: „Och, kilku tylko było nas – a wielu pozostało!”.

W każdym razie miliony obywateli NRD nie wyszło wówczas na ulice, tylko niejako przeczekało za firankami w bawialniach swych mieszkań – co wcale nie jest osądem wartościującym, a jedynie quasi-uzupełniającym potwierdzaniem faktów, które obrazuje, skąd tak wiele nadal egzystujących sposobów myślenia.

Czytaj więcej

Zanim Wyjedziesz

Berlin zaprasza na 35-lecie upadku muru berlińskiego. Polacy w czołówce gości

Po mistrzostwach Europy w piłce nożnej stolica Niemiec przygotowuje się do kolejnego ważnego wydarzenia - 35. rocznicy zburzenia muru berlińskiego.

Jeśli dziś istnieje wschodnioniemieckie społeczeństwo obywatelskie – ważniejsze niż kiedykolwiek wcześniej – to przede wszystkim dzięki niezwykle odważnym demonstrantom z jesieni 1989 roku, ich dzieciom, a teraz często nawet wnukom z dużych i średnich miast Niemiec Wschodnich. (Należy również wspomnieć i napisać o uporczywej samotności oraz izolacji tychże przedstawicieli emancypacyjnego „Ruchu 89” i ich spadkobierców w niezliczonych mniejszych miejscowościach, a niekiedy nawet wśród przyjaciół i w kręgu rodzinnym).

Nie można milczeć, gdy zwyciężają skrajności

Być może niektórzy zadadzą sobie teraz pytanie, czy taki ton jest odpowiedni w 35. rocznicę pokojowej i zakończonej sukcesem rewolucji? Zadam więc kontrpytanie: czy „właściwe” byłoby zbycie milczeniem faktu, że dwie nieliberalne partie odniosły miażdżące zwycięstwa w ostatnich wyborach landowych we wschodnich Niemczech? Jedna z nich skrajnie prawicowa, a obie otwarcie proputinowskie i szerzące najbardziej podłą kremlowską propagandę, co, przynajmniej w przypadku autorytarnej sekty Sary Wagenknecht, nie wydaje się zbytnio przeszkadzać dwóm głównym partiom demokratycznym w prowadzeniu rozmaitych negocjacji?

Czy „właściwe” jest odmawianie refleksji nad korzeniami tego wszystkiego, pomimo że „1989” najwyraźniej nie zawsze był wyzwalającą cezurą, jak to przez długi czas zaklinano i utrzymywano?

Czytaj więcej

Świat

Młodzi Niemcy nic nie wiedzą o Murze Berlińskim

Młode pokolenie Niemców jest na bakier z historią. NRD i Mur Berliński to pojęcia, które mówią mu niewiele, lub zgoła nic.

I nie, takie sondowanie nie jest żadną autoreferencyjną krytyką dyskursu, ale prowadzi prosto do teraźniejszości. Dlaczego według reprezentatywnych sondaży, a także nastrojów na ulicach, w biurach i przedsiębiorstwach, a wieczorami przy kuchennym stole wsparcie dla zbrodniczo zaatakowanej Ukrainy, niezbędne do jej przetrwania, jest znacznie mniej popularne na wschodzie niż na zachodzie kraju?

Nikt nie troszczył się należycie o Niemców z b. NRD

Poza abstrakcyjną i często tylko udawaną troską o „pokój” raz po raz można tam usłyszeć: „Putin, Putin, ciągle tylko ten Putin – a co z nami?”. Z tej absurdalnie zawężonej perspektywy nawet wojna ofensywna przeciwko Ukrainie wydaje się być kolejnym zachodnim pretekstem, aby tylko nie troszczyć się należycie o sprawy wschodnich Niemców. Podobnie jak debata na temat zmian klimatycznych, kryzys uchodźczy z 2015 roku, stary i nowy antysemityzm czy wojny w byłej Jugosławii na początku lat 90. były przez wielu postrzegane jako nic więcej, jak tylko wygórowane żądania – zwłaszcza w stosunku do nich samych – i jako narcystyczna zniewaga, którą następnie próbowali wyartykułować, jęcząc: „A my to co, kto się nami przejmuje?”.

Pisarz Uwe Johnson, który uciekł z NRD w 1959 roku, opisał tę mentalność jeszcze w 1970 roku: „Tak dzieci mówią o swoich rodzicach. Tak dorośli mówią o kimś, kto kiedyś był dla nich ojcem”. Jednak uczciwe rozpoznanie takich chronicznych wad i „oddelegowywania w górę” mogłoby dać szansę na prawdziwe wyzwolenie, na radosne odkrycie własnych możliwości działania. I – tak, to też! – dla tego rodzaju aktywnej solidarności, którą praktykuje już całkiem sporo Niemców Wschodnich w każdym wieku, nieprzypadkowo często w odniesieniu do „89”.

W końcu to w Ukrainie rozstrzyga się teraz, czy „1989” naprawdę zapoczątkował „zrównoważony rozwój” historii wolności, jak głosi modne hasło, czy też był tylko rodzajem przerwy na oddech w historii świata. A jednak wydaje się, że zbyt wielu ludziom zarówno w Niemczech Wschodnich, jak i Zachodnich brakuje wglądu i woli, by uznać ten fakt – i zacząć adekwatnie działać. Ale czy wcześniej było inaczej – w latach 80. i w odniesieniu do Polski, gdzie niemalże cała ludność z niezwykłą odwagą przeciwstawiła się dyktaturze?

Czytaj więcej

Historia

Mur berliński padł, a Angela Merkel przyjechała do Polski

Dzisiejsza kanclerz parę dni po upadku muru odwiedziła polskich kolegów. – Niemcy się zjednoczą – przewidzieli.

Mało kto inspirował się Solidarnością

Polski opór był inspirujący również dla NRD-owskich działaczy na rzecz praw obywatelskich, jednakże przeważająca część społeczeństwa miała zupełnie odmienne zdanie. Dlaczego, a wypowiadano te słowa wtedy wcale nie półgłosem, „Polacken” po prostu nie pójdą do pracy, zamiast strajkować i nieustannie domagać się wolności i denerwować „nas”? W państwowych mediach brzmiało to tylko trochę bardziej zawoalowanie.

Od dłuższego czasu myślę o tym bardzo wczesnym doświadczeniu odmowy solidarności. Czy nie powtarza się ono dziś w lodowatych żądaniach, wzywających napadniętą Ukrainę do ostatecznego zaprzestania oporu i poddania się rosyjskim okupantom bez walki – pomimo że dyktatura w Niemczech Wschodnich ostatecznie upadła już w 1989 roku, a kontekst jest teraz zupełnie inny?

Ale skąd się bierze ta nagła inflacja koncepcji pokoju, przecież zdecydowana większość młodych ludzi i mężczyzn, którzy dorastali w NRD, nie odmawiała wcześniej pełnienia służby wojskowej, tak samo jak nie odmawiała udziału w lekcjach przysposobienia obronnego w szkole, w obozowych szkoleniach paramilitarnych, mających miejsce podczas praktyk zawodowych, a później ćwiczeń w tak zwanych zakładowych grupach bojowych? Czy to możliwe, że reżimowa propaganda, która postrzegała „pokój” jako gwarantowany tylko wtedy, gdy służył on interesom Kremla, podczas gdy sojusz obronny NATO był oczerniany jako „imperialistyczny podżegacz wojenny”, nadal miała tutaj na to jakiś wpływ?

Błądzi jednak ten, kto interpretowałby to jako „typowo wschodnie” zachowanie. Była to bowiem i nadal jest, by tak rzec, podwójna niemiecka historia, a bzdury opowiadane na Zachodzie zawsze odbijały się rykoszetem na Wschodzie. Na przykład w 1982 roku Egon Bahr w czasopiśmie „Vorwärts” (Naprzód) określił wręcz Solidarność jako „zagrożenie dla światowego pokoju”.

Szalona infamia, której poeta Peter Rühmkorff, do dziś powszechnie czczony jako wywrotowy, subtelny duch, sekundował w ten sposób – w surowej artykulacji pokolenia ojców nazistów: „Tak czy owak, nikt na świecie nie może nakazać narodowi polskiemu niczego więcej niż pracy i dyscypliny – ale kto zdobędzie się na odwagę, aby je faktycznie narzucić?”.

Niemieckie zapominanie historii

Ale co to ma wspólnego z 35. rocznicą pokojowej rewolucji w NRD? Z pewnością więcej, niż byśmy tego chcieli. W końcu ta wypaczona koncepcja pokoju, która jest całkowicie pozbawiona kwestii trwałości, stabilności i sprawiedliwości, krąży teraz tam i z powrotem między Wschodem a Zachodem niczym tkackie czółenko. I z ręką na ostygłym sercu: czy naprawdę w zbiorowej pamięci uznaje się dzisiaj, że pierwszy kamień muru berlińskiego został kiedyś rozbity w stoczni Lenina w Gdańsku? Czy uznaje się, że wychwalana polityka odprężenia opierała się na zwiększeniu wydatków na obronę w PKB Niemiec Zachodnich – i oczywiście na parasolu ochronnym NATO oraz na amerykańskiej polityce, która w imponujący sposób pokazała Związkowi Radzieckiemu granice jego ekspansjonistycznej potęgi?

Myślę, że to wiele mówi o lokalnym, niemieckim zapominaniu historii – po raz kolejny zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie – celowo wypierając to wszystko i zamiast tego nadal oddając się nostalgicznym wspomnieniom o „dobrym carze Gorbim”, pod rządami którego Kreml nie rozjeżdżał podówczas czołgami i nie strzelał do cywilów. (Innymi słowy, w „Krwawą Niedzielę Wileńską”, 13 stycznia 1991 roku, zrobił to mimo wszystko – w czasie gdy zjednoczenie już dawno przebiegło gładko i wszyscy Niemcy mogli oddawać się wreszcie swojemu ulubionemu hobby: zajmowaniu się wyłącznie sobą, najlepiej narzekając przy tym na cokolwiek).

Czytaj więcej

Polityka

Zjednoczenie Niemiec budziło niepokój

Prof. Antoni Dudek, politolog, historyk, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Ostrzeżenia z Europy Wschodniej po raz kolejny zignorowane

„Za wolność naszą i waszą” jest polskim zawołaniem od XIX wieku, zostało ono zrozumiane przez działaczy na rzecz praw obywatelskich w NRD i oczywiście przede wszystkim przez mieszkańców Europy Wschodniej, w 1989 roku, a także później, w 2004 i 2013/14 roku podczas demokratycznych rewolucji w Kijowie, z europejskimi flagami w rękach demonstrantów.

Tymczasem wydaje się, że pogarda, która niegdyś przemawiała ze słów Egona Bahra, przebrana za geopolitykę i Realpolitik, nadal mocno się trzyma i wywiera wpływ. Gerhard Schröder, pozbawiony wciąż skrupułów, bliski przyjaciel masowego mordercy z Kremla, otrzymał już gwarancje od nowego sekretarza generalnego partii kanclerza, że wciąż znajdzie się dla niego miejsce w niemieckiej socjaldemokracji. Nawiasem mówiąc, ku temu samemu przerażeniu wschodnich Europejczyków, co doświadczonych socjaldemokratów, którzy w 2016 roku musieli usłyszeć z ust ówczesnego ministra spraw zagranicznych, że manewry NATO na wschodniej flance, przeprowadzone w celu ochrony tamtejszych demokracji, to „potrząsanie szabelką i podżeganie do wojny”.

„Potrząsanie szabelką i podżeganie do wojny”? Szanowny Panie Prezydencie Federalny, z całym szacunkiem, projekt Nord Stream, którego SPD i CDU trzymały się tak żałośnie długo wbrew wszelkiej uzasadnionej krytyce, był tylko „mostem” – pańskie słowa z wiosny 2022 roku – o tyle, o ile jeszcze bardziej zachęcił Putina do agresji i kalkulacji, że Niemcy, skądinąd mistrzowie świata w moralizatorstwie, z pewnością nie zrezygnują z tak lukratywnego interesu. Co tam im Ukraina! I po raz kolejny jasnowidzące ostrzeżenia z Europy Wschodniej zostały zignorowane z wielką arogancją. I to również zagrożona Europa Wschodnia musi ponieść całą konsekwencję w najbliższej przyszłości, co więcej, być może nawet bez amerykańskiej pomocy.

Skąd dystans do pomocy dla Ukrainy

Za wolność naszą i waszą: to właśnie udręczona ludność cywilna w Ukrainie, tak samo jak żołnierze i żołnierki ukraińskiej armii, starają się chronić swoim oporem również naszą wolność, zaistniałą w zjednoczonych Niemczech po 1989 roku – nawet teraz, w tej właśnie chwili i przy niewyobrażalnym poświęceniu. I nie, ci specjaliści nauk wojskowych i badacze zajmujący się Europą Wschodnią oraz politycy w Niemczech, często tak karygodnie izolowani we własnych partiach, którzy dzień po dniu zastanawiają się, w jaki sposób napadnięty kraj mógłby być wspierany lepiej niż dotychczas – ci zaangażowani mężczyźni i kobiety nie zasługują na potępienie i nazywanie ich „ekspertami od kalibru”, sugerując, że są „rozbrykanymi” wichrzycielami, którzy chętnie naciskają na spust.

Nazwijmy rzeczy po imieniu: wszystko to jest czymś więcej niż tylko słownymi przejęzyczeniami, które następnie świadomie i z poczucia obowiązku są wycofywane. To właśnie w ten sposób uwidaczniają się fatalne wzorce myślowe, a twierdzenia takie wygłaszane są praktycznie z najwyższego pułapu, z samej góry, i błyskawicznie rozprzestrzeniają się w sferze publicznej i wprowadzają tam dodatkowe zamieszanie. Jednakże w czasach wzmożonego kryzysu to właśnie jasność myśli ma wielką wartość.

Czytaj więcej

Plus Minus

Euromajdan. Bohaterowie i symbole ukraińskich rewolucji

Jak każdy zryw społeczny Euromajdan miał swoich bohaterów, symbole i pieśni. Jego uczestnicy żywili się eurobarszczem, śpiewali „Brat za brata", stawiając czoło Berkutowi i tituszkom. Oto nasz subiektywny pejzaż ukraińskiej walki o demokrację.

Inni płacą za błędy Niemców

Jeśli, pozwolę sobie zakończyć tą myślą, zwłaszcza teraz, 35 lat po upadku muru, często uzasadnione jest mówienie o tym lub innym „deficycie na Wschodzie” – co w takim razie z jednoczesnym prowadzeniem debaty na temat deficytu wiedzy, działania i uczciwości na Zachodzie, do którego również należałoby się przyznać i go przezwyciężyć? I to nie jako czysto retoryczne ćwiczenie pokutne, ale jako konieczne pożegnanie z ogólnoniemieckim życiem w kłamstwie i wypieraniem rzeczywistości, ponieważ płacą za to gdzieś indziej ludzie swoim życiem, w bardzo konkretny i straszny sposób.

Podczas wspomnianego na początku koncertu Wolfa Biermanna w Lipsku w 1989 roku przemawiał także pisarz Jürgen Fuchs, który po raz pierwszy od uwięzienia go przez Stasi i wyrzucenia z kraju, mógł wrócić na Wschód. Zacytował on słowa jednego z rosyjskich dysydentów, które są nadal aktualne: „Prawda jest łagodna; jest radykalna, ale też zdolna do przebaczenia. Jednak sprawiedliwość i przebaczenie nie są możliwe przed i poza prawdą”.