Cierpienia ludności cywilnej w trakcie rosyjskiej agresji na Ukrainę powodują słuszne pytanie o realizację zasady Odpowiedzialność za Ochronę (Responsibility to Protect – R2P). Jej przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2005 r. było wynikiem poszukiwania rozwiązań dla najbardziej tragicznych sytuacji, takich jak krwawe oblężenie Sarajewa czy ludobójstwo w Rwandzie i Srebrenicy w latach 90. Krytyka bezczynności ONZ, zwłaszcza Rady Bezpieczeństwa, zmusiła wówczas wspólnotę międzynarodową do wypracowania rekomendacji w zakresie ochrony ludności przed masowymi zbrodniami.
Trzy filary
Zasada Odpowiedzialność za Ochronę nakazuje zapobiegać i reagować na najcięższe zbrodnie, takie jak ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne. Zakłada trzy filary. Po pierwsze, za ochronę ludności odpowiedzialne jest państwo. Po drugie, w przypadku problemów państwo powinno otrzymać pomoc od wspólnoty międzynarodowej. Po trzecie, gdy państwo nie jest w stanie wypełniać swoich obowiązków, odpowiedzialność za ochronę powinna przejąć wspólnota międzynarodowa.
Wspólnocie międzynarodowej nie można zarzucić bezczynności w sprawie Ukrainy.
Jak zatem Odpowiedzialność za Ochronę jest realizowana w Ukrainie? Ukraina jako ofiara wojny agresywnej nie odpowiada za masowe zbrodnie popełniane przez Rosję w trakcie działań wojennych oraz na terenach okupowanych. W miarę możliwości ma im zapobiegać i na nie reagować. Służy temu prowadzenie obronnych działań zbrojnych, które powinny odbywać się zgodnie z zasadami międzynarodowego prawa humanitarnego. Jego celem jest minimalizowanie negatywnych skutków wojny i ochrona pewnych grup, przede wszystkim ludności cywilnej. Chodzi o to, aby utrzymywać cele wojskowe możliwie daleko od ludności cywilnej i nie narażać jej na przypadkowe straty. Władze Ukrainy zachowują otwartość na negocjacje pokojowe, są gotowe do zabezpieczania ewakuacji ludności cywilnej i korytarzy humanitarnych. Takich gwarancji nie daje strona rosyjska. Na większości terytorium Ukrainy aktualnie nie toczą się walki zbrojne. Zapewniane są dostawy żywności, funkcjonuje zdalnie szkoła i opieka medyczna. Większość Ukraińców chodzi do pracy i otrzymuje pensje. Jednocześnie mieszkańcy są instruowani, jak się zachować w przypadku ataku z powietrza oraz przygotować na ewentualną ewakuację.
Osądzić zbrodniarzy
Wspólnocie międzynarodowej nie można zarzucić bezczynności w sprawie Ukrainy. Zastosowane sankcje przeciwko Rosji i Białorusi, oferowane uzbrojenie, pomoc finansowa i humanitarna stanowią wsparcie, które możliwie polepsza sytuację ludności i sprawia, że konflikt nie rozlewa się na cały obszar Ukrainy. Ma to ogromne znaczenie dla mieszkańców, w tym siedmiu milionów uchodźców, którzy uciekli ze wschodu na zachód kraju. W koncepcji Odpowiedzialność za Ochronę mieści się także dążenie do osądzenia zbrodniarzy wojennych. Kroki w tym kierunku podjął Międzynarodowy Trybunał Karny oraz wiele państw z nim współpracujących. Komisję śledczą powołała Rada Praw Człowieka ONZ, która jednoznacznie potępiła rosyjską agresję. Te wszystkie działania mają wywierać presję na agresora i uświadamiać Rosji konsekwencje jej działań. Należy je kontynuować i poszerzać, gdyż wciąż nie są wystarczające.
