Szczygieł oprowadza po Pradze, Gretkowska po Wenecji

Autorzy są niemal w tym samym wieku, każde z nich w opisywanym mieście znalazło się po raz pierwszy w 1988 roku. Obydwa przewodniki mają charakter osobisty. Podobna jest ich objętość, znacząca liczba zdjęć. Zasadniczo różni się jednak treść – nie dlatego, że opisywane są inne miasta, lecz dlatego, że inny jest poziom pojmowania świata u Mariusza Szczygła i u Manueli Gretkowskiej.

Szczygieł jest częścią Pragi. Napływową wprawdzie, ale świadomą, że udziela mu ona gościny. Rozumie, że miasto, do którego od lat powraca, jest prezentem, który z każdym pobytem odwija z kolejnych papierów, by docierać do jego istoty.

Mariusz Szczygieł Osobisty Przewodnik po Pradze Fundacja Instytut Reportażu, 2020

Dowcipna opozycja

Z czułością opowiada więc o bibliotece miejskiej, która istnieje od 1891 roku, a on należy do niej od lat 18. Odwiedza Helenę Stachovą, tłumaczkę swoich książek, z którą znajomość trwa już kilkanaście lat. Rozmawia z taksówkarzem, relacjonując potem czytelnikowi różnice mentalne między Czechami i Polakami. „Kiedyś Havel na pytanie, czym się różniła opozycja antysystemowa w Czechosłowacji od tej w PRL-u, odparł: Nas było mniej, ale byliśmy dowcipniejsi” – przypomina Szczygieł i dodaje, że w jednej z praskich knajp gospodarz uprzedza: „Za dwa wypite kufle trzeciego nie postawimy wam za darmo, ale musicie uważać, żebyśmy go wam nie dopisali do rachunku”. I że „Czesi nie znoszą patosu jak grzanego piwa”.

Ma w Pradze swoje kąty i nimi się z czytelnikami dzieli – bez poczucia wyższości, ale z przyjaźnią i zaciekawieniem wobec ludzi, miejsc i ich historii. Z Gretkowską jest całkiem inaczej. Pierwszy pobyt w Wenecji tak wspomina: „Przyjechałam z ponurego, szarego świata komuny do miasta światła, wolnego świata” – i nawet dodaje poetycko: „byłam jedną z boschowskich dusz, uwolnionych od szarej beznadziei, podążających ku zbawiennej wolności”.

Pisze też: „Wracam tutaj od końca lat 80. jak do siebie”, ale jedynym śladem jej więzi z miejscowymi jest lakoniczne: „Zadzwoniłam do znajomych upewnić się, czy nas przenocują”.

Manuela Gretkowska Wenecja. Miasto, któremu się powodzi Wielka Litera, 2020

Ona z taksówkarzami (gondolierami) nie wdaje się w pogawędki. Z dezaprobatą notuje: „Najwięcej jest turystów jednodniowych. Nie śpią w Wenecji, nie jedzą. Zjawiają się obejrzeć weneckie dziwactwo”. Radzi im: „Serenissima nie jest muzeum i nie wymaga muzealnych kapci. Ale z szacunku dla jej unikatowego piękna wypadałoby nosić kalosze zamiast neonowych plastików wyrzucanych byle gdzie. Uszanuj to i nie bębnij po bruku kółkami walizki. Plecaki są wygodniejsze. Latem nie musisz wszędzie chodzić z plastikową butelką. Nie jesteś odwodnionym noworodkiem”.

Miasto jak impreza

Takich uwag jest więcej, bo przecież Gretkowska jest miejscowa i szczera: „Nie rozumiem popularności mostu Westchnień (Ponte dei Sospiri) łączącego Pałac z nowym więzieniem. Po pierwsze nie jest mostem, tylko korytarzem nad kanałem. Po drugie nikt tu nie wzdychał z miłości. Więc robienie sobie pamiątkowego zdjęcia typu „cheese” i całowanie się na tle spacerniaka skazańców świadczy o dziwnym pojmowaniu współczesnego szczęścia”.

Kiedy Szczygieł pisze o atrakcjach, do których chce dotrzeć każdy przyjezdny, jak do słynnego browaru U Fleku, przyznaje: „Niestety, nie lubię tego lokalu. Moja rada: do Fleków iść, lecz nie zasiadać. (…) Średnio sprzedają 2 tys. kufli dziennie, słabe piwo i tylko turyści”.

Chętnych na mniej standardowe zwiedzanie wysyła do Erotickich video kabin na Żiżkowie: „Uderza naturalność i bezpretensjonalność wszystkich klientów. Porównanie, jakie przychodzi mi do głowy, to poczta. Wyobraźmy sobie, że w osiedlowym urzędzie pocztowym ktoś w kącie odbywa stosunek seksualny, a cała reszta petentów patrzy na to z obojętną miną, jak na przybijanie pieczęci na znaczkach”.