Pożyczkobiorco, chroń się przed lichwą, masz swoje prawa

Form pożyczania pieniędzy jest tak wiele, że często trudno zorientować się, na czym polega różnica pomiędzy chwilówką, kredytem a pożyczką ratalną. Jeszcze trudniej zrozumieć, jakie są zasady ich udzielania i zwrotu.

Od kogo pożyczamy?

Pożyczek udzielają nie tylko banki, ale także firmy pożyczkowe czy pracownicze kasy pożyczkowe. Nie można zapominać o pożyczkach udzielanych przez podmioty prywatne czy pożyczkach społecznościowych (udzielanych przez osoby fizyczne za pomocą specjalnych serwisów internetowych).

Pożyczki pozabankowe stanowią istotną część rynku. Na polskim rynku działa aż 517 instytucji pożyczkowych.¹ Tak duża ilość firm jest odpowiedzią na duże zapotrzebowanie Polaków na łatwo dostępne, niskokwotowe finansowanie, niezbędne do pokrycia bieżących wydatków czy pokrywanie dziur w budżecie domowym. Według danych na koniec 2022 r. firmy pożyczkowe udzieliły 3,6 mln pożyczek na łączną kwotę ponad 9,1 mld zł. W stosunku do 2021 r. wzrosła zarówno ich liczba (+22,9 proc.), jak i wartość (+27,0 proc.).²

Czytaj więcej

Konsumenci

Teresa Siudem: Rewolucja na rynku pożyczkowym

Firmy i osoby fizyczne udzielające pożyczek nie mogą ustalać dowolnie opłat z tego tytułu. Osoby zaciągające takie zobowiązania (nie przedsiębiorcy) podlegają ochronie prawnej, jaką daje im tzw. ustawa antylichwiarska.

Formy pożyczania

Do najpopularniejszych form pozabankowego pożyczania pieniędzy aktualnie należą:

- CHWILÓWKA – to pożyczka na małą kwotę, z bardzo krótkim okresem spłaty (od 7 do 60 dni). Udzielana „na dowód” w kilkanaście minut, często przez internet.

- POŻYCZKA NA RATY – to pożyczka przypominająca kredyt bankowy, udzielana na większą kwotę, spłacana w ratach. Udzielana w większości po weryfikacji klienta.

- POŻYCZKA KONSOLIDACYJNA – to pożyczka dla osób już zadłużonych przeznaczona na pokrycie innych zobowiązań, spłacana w ratach.

- POŻYCZKA BEZ BIK – udzielana osobom ze złą historią kredytową, bez weryfikacji w Biurze Informacji Kredytowej i bez rejestrowania w tym rejestrze.

Rynek firm pożyczkowych po załamaniu w okresie pandemii ma się dobrze, jeśli weźmie się pod uwagę wartość uruchomionych pożyczek:

Foto: rp.pl

Łatwo i szybko

Skąd tak duże i ciągle rosnące zainteresowanie Polaków pieniędzmi z parabanków?

Odpowiedź jest stosunkowo prosta – pożyczka od firmy pożyczkowej jest łatwiej dostępna niż pożyczka czy kredyt bankowy. Owa łatwość wynika z faktu, że instytucje pozabankowe nie były dotychczas objęte szczegółowymi regulacjami dotyczącymi udzielania finansowania, takimi jak na przykład konieczność badania zdolności kredytowej. W konsekwencji finansowanie mogły uzyskać także osoby już bardzo zadłużone, nawet w bardzo trudnej sytuacji. Brak żmudnej weryfikacji finansowej spowodował, że pożyczek zaczęto udzielać ekspresowo, zdalnie czy „na dowód” i nierzadko w gotówce. W przypadku pożyczek poniżej 1 tys. zł nie było nawet konieczności zawarcia umowy na piśmie.

Jak wynika ze statystyk za 2022 r., ponad połowa pożyczek pozabankowych nie przekracza kwoty 5 tys. zł 

Foto: rp.pl

Interesujące jest też, kto najczęściej korzysta ze wsparcia firm pożyczkowych:

Foto: rp.pl

Najczęściej pożyczają Polacy zamieszkujący zachodnią i północno-zachodnią część kraju:

Foto: rp.pl

Pole do nadużyć

Łatwy i powszechny dostęp do gotówki spowodował, że przy udzielaniu finansowania pojawiło się sporo nadużyć. Duże ryzyko kredytowe firmy pożyczkowe zaczęły rekompensować sobie równie dużymi i ciągle rosnącymi kosztami. Po wprowadzeniu ustawowego ograniczenia górnej wysokości odsetek, jakie można żądać od udzielonej pożyczki w umowach, jak grzyby po deszczu zaczęły pojawiać się zapisy wprowadzające inne koszty należne pożyczkodawcy. Szczególnie dotkliwe okazały się tak zwane koszty pozaodsetkowe, czyli różnego rodzaju opłaty, prowizje i dodatkowe koszty, o których klienci częstokroć nie byli należycie informowani.

Czytaj więcej

Konsumenci

Maksymalne koszty pożyczki: odsetkowe i pozaodsetkowe

Zawierając umowę pożyczki, warto wiedzieć, jaki jest jej koszt. Z punktu widzenia pożyczkobiorcy bardzo istotny jest tak zwany koszt całkowity, czyli wszelkie koszty, jakie pożyczkobiorca musi ponieść w związku z zawartą umową.

Szczególnie trudne zjawiska lichwy pojawiły się na tle udzielania pożyczek przez podmioty prywatne udzielające pożyczek na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, które nie były instytucjami pożyczkowymi. Oprócz wysokich kosztów obsługi pożyczek w tego typu umowach pojawiły się wymagania ustanowienia przez pożyczkobiorców niewspółmiernie wysokiego zabezpieczenia spłaty pożyczki jak na przykład przeniesienie własności swojego domu czy mieszkania na zabezpieczenie spłaty czy też poddania się dobrowolnie egzekucji do bardzo wysokich kwot wielokrotnie przewyższających wartość pożyczonych pieniędzy.

Coraz częściej powtarzające się przypadki nadużyć oraz nagłaśniane przez media wypadki wykorzystania przymusowego położenia dłużników, którzy stracili swój cały majątek z powodu braku spłaty stosunkowo niewielkich pożyczek, skłoniły ustawodawcę do poszukiwania kompleksowych rozwiązań.

Ustawa antylichwiarska, czyli co?

Właśnie w celu ochrony prawa pożyczkobiorców będących konsumentami 6 października 2022 r. uchwalono ustawę o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie (DzU z 2022 poz. 2339) potocznie zwaną ustawą „antylichwiarską”.

Wbrew obiegowej nazwie „ustawa antylichwiarska” nie jest jednym spójnym aktem prawnym, ale zbiorem przepisów różnych ustaw, które mają kompleksowo regulować rynek pożyczek. Zmiany dotyczą m.in. przepisów takich ustaw, jak Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego czy ustawa o kredycie konsumenckim.

Czytaj więcej

Konsumenci

Jak firma pożyczkowa zbada, czy możesz spłacać kredyt

Zdolność kredytowa to co do zasady możliwość spłaty zadłużenia przez osobę wnioskującą o kredyt. Ustawa antylichwiarska wprowadza nowe zasady weryfikacji zdolności kredytowej kredytobiorców przez firmy pożyczkowe.

Ustawa antylichwiarska nie jest też rozwiązaniem nowym, gdyż przepisy przeciwdziałające lichwie funkcjonują w naszym kraju już od 2006 r. Wówczas po raz pierwszy ograniczono wysokość odsetek, jaką można było żądać od pożyczonej kwoty. Kolejne zmiany wprowadzane w latach 2015 i 2019 stopniowo, choć nieznacznie, ograniczały uprawnienia firm pożyczkowych. Istotne zmiany w sposobie udzielania pożyczek wprowadzono także ustawą antykryzysową przyjętą po wybuchu pandemii w 2020 r.

W dniu 26 stycznia 2021 r. Sejm rozpoczął pracę nad rządowym projektem ustawy antylichwiarskiej przygotowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwości, które zakończyły się jej uchwaleniem 6 października 2022 r. Właśnie ustawa antylichwiarska w wersji 3.0 ma zrewolucjonizować rynek pożyczek w Polsce dzięki nowym rozwiązaniom, które postaramy się Państwu przybliżyć.

Kogo dotyczy ustawa…

Główną intencją nowo wprowadzonych przepisów było to, aby działaniem ustawy objąć przede wszystkim podmioty prywatne udzielające pożyczek bez określonych jasno zasad i poza jakąkolwiek kontrolą oraz firmy pożyczkowe działające w sektorze pozabankowym, które udzielają pożyczek konsumentom na podstawie ustawy o kredycie konsumenckim. Niemniej nowe przepisy chcąc nie chcąc dotyczą także zwykłych pożyczek udzielanych przez osoby prywatne (np. w rodzinie) czy pożyczek społecznych. Zatem każda pożyczka udzielana osobie fizycznej będzie podlegała odpowiednio nowym przepisom. Wyjątkiem są pożyczki udzielane przedsiębiorcom prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą, które nie podlegają pod działanie ustawy antylichwiarskiej.

…i jakie produkty jej podlegają?

Nowe rozwiązanie z zasady mają objąć wszelkiego rodzaju umowy pożyczek, bez względu na czas, na jaki je zawarto, oraz cel ich udzielenia. Regulacja dotyczy zatem zarówno chwilówek, pożyczek ratalnych czy konsolidacyjnych, jak i zakupów na raty, które kusiły często pozornym 0%.

W dalszej części poradnika przybliżymy Państwu zasady, jakie będą obowiązywały przy udzielaniu pożyczek pozabankowych (i nie tylko) pod rządami nowo przyjętej ustawy.

TOMASZ ROMANOWSKI, adwokat, partner w RESIST Rezanko Sitek