Cień Polskiego Ładu nad finansami samorządów

Otwieramy nowy rozdział w historii polskiego samorządu: 345 mld zł więcej w ciągu 10 lat – napisał minister finansów Andrzej Domański po tym, gdy prezydent podpisał ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (jst).

Na ponad 249,3 mld zł dochodów budżetowych składa się ponad 173,4 mld zł z tytułu udziału w podatku PIT, prawie 28,1 mld zł dochodów z CIT i ponad 47 mld zł subwencji. Jest to więcej o prawie 25 mld zł, niż przewidywano, że w tym roku dostaną samorządy. Zmieni się też proporcja pomiędzy wpływami wynikającymi z dochodów mieszkańców i przedsiębiorców (czyli udziałem w PIT i CIT) a subwencją. Znaczenie tych pierwszych wzrośnie, a zmaleje subwencji i dotacji. Co ważne, udziały podatkowe będą liczone na podstawie dochodów mieszkańców i firm.

Samorządy złapią równowagę finansową po reformie?

Samorządowcy bardziej ostrożnie chwalą zmiany niż rząd. W rozmowach z nimi najczęściej pojawia się określenie „stabilizacja”. Zwracają przy tym uwagę na różne jej wymiary, nie tylko finansowe. – Różnica pomiędzy tą reformą a poprzednią (Polskim Ładem – red.) polega na tym, że tym razem deklaracja, iż samorządy na niej nie stracą, jest prawdziwa. To, że w przyszłym roku każdy samorząd otrzyma przynajmniej 4 proc. więcej dochodów, jest uczciwym podejściem – mówi Piotr Tomaszewski, skarbnik Bydgoszczy. I przypomina, że dla miasta konsekwencje PŁ to 0,5 mld zł mniej dochodów przez cztery lata. Dzięki właśnie wprowadzanym zmianom zasad finansowania Bydgoszcz zyska w przyszłym roku dodatkowych ok. 70 mln zł.

Na pytanie, jak ta zmiana wpłynie na standard życia mieszkańców, odpowiada, że w krótkiej perspektywie w niewielkim stopniu, ale w dłuższej – już tak. – Nie będziemy musieli przeznaczać pieniędzy na spłatę kredytów, na odsetki, tylko na potrzeby mieszkańców. Ustawa pozwala nam myśleć o normalności w perspektywie kilku lat przez to, że dochody w większym stopniu nie będą zależne od decyzji polityków, ale mamy świadomość tego, że pół miliarda, które straciliśmy, nie odzyskamy tak łatwo – dodaje Piotr Tomaszewski.

Czytaj więcej

Opinie Ekonomiczne

Anna Cieślak-Wróblewska: Samorządy narzekają, ale dostały dużo, nie tylko pieniędzy

Głównym efektem i chyba celem głębokiej reformy finansowania samorządów jest po prostu uznanie i wzmocnienie roli samorządów w Polsce. To dobra odmiana po ośmiu latach rządu PiS.

– Ustawa została przygotowana w trudnym dla finansów całego sektora publicznego okresie, obciążonym wielkim długiem publicznym sektora rządowego oraz niezwykle wysokim zmniejszeniem w latach 2019–2023 dochodów bieżących jst. Na to nakłada się skutek wysokiej inflacji w ostatnich latach – przypomina Jan M. Czajkowski, ekspert Związku Miast Polskich. Także dla niego zmiana oznacza raczej zahamowanie ubytków realnych dochodów niż wyraźny ich wzrost.

Podobnie komentuje Grzegorz Kubalski ze Związku Powiatów Polskich. Zwraca uwagę, że korzystne zmiany finansowe dotyczą stanu, w którym część gmin i powiatów miała kłopoty z finansowaniem wydatków bieżących. – To wymuszało na samorządach tak spektakularne działania jak np. wyłączanie oświetlenia ulicznego, a na poziomie ogólnopolskim – dopuszczenie deficytu operacyjnego i coroczne „kroplówki” z budżetu państwa – tłumaczy. Jego zdaniem to, że samorządy wciąż nie będą miały tyle pieniędzy, ile straciły po wprowadzeniu PŁ, oznacza dla wielu z nich utrzymanie jakości usług publicznych na poziomie odpowiadającym sytuacji z 2020 r. – Nie liczmy zatem na wielki boom inwestycyjny czy renesans fakultatywnych usług publicznych – komentuje Kubalski.

Dla Tadeusza Truskolaskiego, prezydenta Białegostoku i prezesa Unii Metropolii Polskich, ważne jest, że udało się uzyskać konsensus pomiędzy samorządami a rządem w sprawie finansów jst. Pozytywnie ocenia m.in. obiektywne i algorytmiczne naliczanie środków finansowych dla każdej jst. – Będziemy mogli planować nasze budżety na bazie konkretnych danych. Wiemy, jakimi środkami będziemy dysponować. Po rozmowach z Ministerstwem Finansów wiemy też, że mamy możliwość monitorowania tych zapisów i zgłaszania ewentualnych uwag, czyli cały czas mamy otwartą furtkę do ewentualnych zmian – dodaje.

Oświata: pięta achillesowa finansów samorządowych 

– Z nieprzewidywalności wkraczamy w przewidywalność, ale skromną – tak zmiany określa Piotr Krzystek, prezydent Szczecina. – Plusem jest to, że zyskujemy powiązanie naszych przychodów z dochodami mieszkańców, a to oznacza, że jeśli ich dochody będą rosły lub inflacja będzie się podnosiła, to i nasze dochody będą wyższe. Minusem to, iż nie ma radykalnej poprawy finansowej. Łatamy dziury w budżecie, staramy się nadążyć za wzrostami cen poszczególnych usług.