Nieodpłatna pomoc prawna. Eksperci podzieleni ws. porad prawnych na odległość

Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło na stronie Rządowego Centrum Legislacji projekt nowelizacji ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej. Jak pisaliśmy już na łamach „Rzeczpospolitej”, zmiana ma polegać głównie na wprowadzeniu możliwości udzielania porad za pośrednictwem środków komunikowania się na odległość. Ta forma - jak wskazuje ministerstwo w uzasadnieniu projektu – cieszy się dużym zainteresowaniem obywateli.

Na poparcie tej tezy przedstawiono konkretne liczby. Otóż w 2021 r. - czyli kiedy możliwe było zarówno uzyskanie porady zdalnej, jak i osobiście, te pierwsze  stanowiły aż 52 proc. udzielonych porad. Z kolei w kolejnym roku, gdy zniesiono stan zagrożenia epidemicznego, i porady zdalne stały się dostępne tylko dla ograniczonego kręgu podmiotów, odsetek ten znacznie spadł - do 21 proc. Zdaniem resortu ma to świadczyć o tym, że obywatele chcieli by korzystać z tej formy porady, ale wielu z nich nie ma takiej możliwości.

Czytaj więcej

Prawnicy

Bezpłatna pomoc prawna online? Adwokatura chce prawa do odmowy

Ministerstwo Sprawiedliwości uważa, że udzielanie nieodpłatnych porad prawnych zdalnie to większy dostęp do specjalistów. Adwokatura postuluje prawo odmowy udzielenia porady, gdy prawnik nie specjalizuje się w danej dziedzinie. "Mówimy - nihil novi".

Porady zdalne – sprawdzony sposób w przypadku prostych pytań

- Porady zdalne są akurat super i bardzo sprawdziły się w czasie pandemii. Oprócz porad wymagających faktycznie analizy dokumentów, są też po prostu pytania np. o podstawę prawną. Dlatego nie widzę przeszkód, by za pośrednictwem telefonu czy teamsa udzielić porady na temat obowiązującego stanu prawnego – mówi Damian Soboń, radca prawny i członek zarządu Fundacji Rozwoju Świadomości Obywatelskiej Experto Pro Bono.

Podkreśla, że zmianę ocenia dobrze, zwłaszcza w świetle braków kadrowych w punktach doradztwa obywatelskiego.
Siedem organizacji pozarządowych złożyła wniosek do MS o nowelizację ustawy o NPP, która pozwoliłaby pełnomocnikom zastępować doradców obywatelskich, gdy żadna NGO nie mogłaby skierować do punktu takiego doradcy. Stawki rosną bardzo powoli i organizacje pozarządowe będą mieć duży problem, by w przyszłym roku obsadzić punkty poradnictwa obywatelskiego. 

Techniczne problemy z teleporadami oraz „turystyka poradnicza”

Bardziej krytyczny wobec propozycji resortu jest Grzegorz Kubalski, zastępca dyrektora biura Związku Powiatów Polskich, który reprezentuje ZPP w Radzie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Jego zdaniem zaproponowana zmiana w jeszcze większym stopniu psuje obecny system.

- Rozumiem presję obywateli na uzyskiwanie pomocy on-line. Jest jednak i druga strona medalu. System nie weryfikuje kto i gdzie występuje o poradę - tłumaczy ekspert.
- Już obecnie mamy do czynienia z turystyką poradniczą, w ramach której jedna i ta sama osoba angażuje kilka punktów do analizy jednej i tej samej sprawy. Bezkrytyczne dopuszczenie do porad on-line bez żadnych ograniczeń tylko i wyłącznie zwiększa zasięg takich praktyk. Co więcej, Ministerstwo Sprawiedliwości nie uwzględniło, że konsekwencją projektu jest konieczność zapewnienia w poszczególnych punktach łącz teleinformatycznych o przepustowości umożliwiającej dwustronną transmisję on-line. Tak samo najwyraźniej zapomniało, że często udzielenie porady wymaga przejrzenia dokumentów – dodaje Grzegorz Kubalski.

Podobnie do sprawy podchodzi Ryszard Ostrowski, wiceprezes Krajowej Rady Radców Prawnych, reprezentujący ją w Radzie NPP.

- Myślę, że taka zmiana nie przeciąży systemu, natomiast nasuwa mi się pytanie czy jest to jedyna i najlepsza droga do wzmocnienia atrakcyjności tego systemu. Rozumiem zaniepokojenie stosunkowo małym zainteresowaniem korzystaniem z NPP. A to oznacza, że przekazywane na nią środki nie są efektywnie wykorzystywane – wskazuje prawnik.
- Otwarcie możliwości telefonicznego udzielenia porad wydaje się jednak średnim rozwiązaniem. Często bowiem petenci przychodzą z dokumentami, których dotyczy sprawa, a pomoc telefoniczna może ograniczyć się tylko do ogólnych informacji związanych z obowiązującym stanem prawnym. Czyli np. możemy wyjaśnić, kto dziedziczy na podstawie ustawy, ale już nie zinterpretujemy przez telefon szczegółowych zapisów w testamencie. W tej sprawie trzeba by już przyjść na dyżur do punktu – dodaje Ryszard Ostrowski.

Zniesienie oświadczeń o stanie majątku wesprze nadużycia systemu

Wprowadzenie porad zdalnych oznacza też rezygnację z konieczności składania oświadczeń o braku środków na poniesienie kosztów pomocy prawnej. I tu znów zdania ekspertów są podzielone.

- Trudno sobie wyobrazić, żeby ktoś przyjeżdżał do punktu tylko z oświadczeniem, a poradę otrzymywał telefonicznie – zauważa Ryszard Ostrowski. -Jednak gdy powstawał system NPP, założeniem było, że jest on skierowany do osób naprawdę tego nieodpłatnego – czyli opłacanego z podatków – potrzebują. Rezygnacja z oświadczeń tak naprawdę otwiera ten system dla wszystkich – dodaje.