Trybunał: przyszły notariusz musi zdać wszystkie kolokwia

Młoda prawniczka K. N. zaskarżyła do TK  uchwałę Krajowej Rady Notarialnej Nr VII/48/2009 z  18 września 2009 r. w sprawie programu aplikacji notarialnej. Jej zdaniem określa ona odmienne warunki uzyskania zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej niż określone ustawie - Prawo o notariacie, co jest niezgodne z  konstytucyjną zasadą poprawnej legislacji.

Chodzi o warunki uzyskania zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej. Zgodnie z § 1 pkt 2 uchwały KRN „wykonywanie przez aplikanta obowiązków objętych (...) programem uprawnia go do uzyskania zaświadczenia o odbyciu aplikacji". W sprawie zastosowanie miał także § 6, skreślony w 2012 r., który wskazywał, że „w czasie odbywania aplikacji aplikanci składają dwa kolokwia".

Ustawa Prawo o notariacie określa tylko, że trwająca  3 lata i 6 miesięcy aplikacja polega na zaznajomieniu aplikanta notarialnego z całokształtem pracy notariusza, a w ramach szkolenia aplikant notarialny jest obowiązany do zaznajomienia się z czynnościami sądów w sprawach cywilnych, gospodarczych i wieczystoksięgowych.

Czytaj też: Aplikant może uzupełnić zaległości i nieobecności - wyrok TK

K.N. nie zdała kolokwium przeprowadzonego po drugim roku aplikacji. Z tego powodu jedna z izb notarialnych odmówiła wydania jej zaświadczenia o odbyciu aplikacji, a Krajowa Rada Notarialna utrzymała tę decyzję w mocy. Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił obie uchwały, ale Naczelny Sąd Administracyjny, po rozpoznaniu skargi kasacyjnej KRN, uchylił ten wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Za drugim razem WSA oddalił skargę K.N., a NSA  oddalił jej skargę kasacyjną.

Prawniczka nie godziła się z tym, że aplikant notarialny, który nie zdał kolokwium, traktowany jest jako osoba, która w ogóle nie zrealizowała programu aplikacji notarialnej, a tym samym nie może uzyskać zaświadczenia o jej odbyciu. Według K.N.  Krajowa Rada Notarialna nie posiada upoważnienia do selekcji aplikantów poprzez przeprowadzanie kolokwiów, których wynik rozstrzyga o tym, czy aplikant ukończy aplikację, czy też nie.

Skarżąca wskazała też, że kwestionowane przepisy ograniczają gwarantowane  przez Konstytucję prawo do nauki oraz wolność wyboru zawodu. Umożliwiają bowiem eliminowanie ze szkolenia  kandydatów do zawodu notariusza poprzez odmówienie wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji z tego powodu, że aplikant nie zdał kolokwium, nawet wówczas, gdy rzetelnie uczestniczył w dalszym szkoleniuaż do jego końca oraz uzupełnił braki w wyszkoleniu stwierdzone negatywnym wynikiem kolokwium.

W środowym wyroku Trybunał uznał, że prawo do nauki oraz prawo do wyboru zawodu, realizowane w ramach aplikacji notarialnej, podlegają ograniczeniom wynikającym z charakteru formy kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu zaufania publicznego i odbywającego się pod nadzorem organów samorządu zawodowego. Zwrócił uwagę na specyficzny charakter aplikacji, który sprawia, że uprawnienia przyznane organom samorządu zawodowego należy rozpatrywać w ścisłym powiązaniu z jej celem.

- W takim kontekście oceniać należy również normę, wedle której aplikant notarialny – aby zostać dopuszczonym do egzaminu zawodowego – musiał uprzednio złożyć w toku aplikacji dwa kolokwia. W języku polskim sformułowanie ”składać egzamin (kolokwium)” lub ”złożyć egzamin (kolokwium)” oznacza nie tylko sam fakt przystąpienia do określonego sprawdzianu wiedzy, ale również jego zaliczenie na ocenę pozytywną - zauważył TK.

Tym samym nie można, w jego ocenie,  zarzucać, że kwestionowana norma była albo wieloznaczna, albo dotyczyła jedynie konieczności samego przystąpienia do kolokwium (bez względu na rezultat).

W ocenie Trybunału odmowa wydania zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej w razie nieuzyskania ocen pozytywnych z kolokwiów, nie jest tak dolegliwa dla aplikanta, aby uznać jej niekonstytucyjność. Nieuzyskanie zaświadczenia nie zamyka bowiem definitywnie możliwości ponownego przystąpienia danej osoby do aplikacji notarialnej.