Wszystkie kolory białych orłów

Przez lata wszystko było jasne: koszulki były białe, spodenki czerwone, a piłkarze nosili swojsko brzmiące nazwiska: Majewski, Tomaszewski, Kosecki, Boniek, Kupcewicz, Kowalczyk, Dudek, Boruc, Bąk, Żmuda, Brzęczek.

Teraz też jest podobnie, bo mało co brzmi tak bardzo po polsku jak nazwiska Lewandowski i Szczęsny. To pierwsze jest w naszym kraju dość popularne, to drugie może nie tak częste, ale za to do wymówienia tylko dla ludzi urodzonych na obszarze pomiędzy Bugiem, Odrą, Tatrami i Bałtykiem. Poza tym i kapitan naszej kadry, i jej (do niedawna) bramkarz urodzili się i wychowali na mazowieckich nizinach.

Chyba nadchodzi jednak poważna zmiana w tym obrazie, a Oyedele i Ameyaw, którzy dostali powołania od Michała Probierza na październikowe mecze Ligi Narodów z Portugalią i Chorwacją, są jej pierwszymi zwiastunami. Za kilka lat skład biało-czerwonych może wyglądać i brzmieć zupełnie inaczej. W kadrach młodzieżowych, które są etapem w rozwoju piłkarskich karier, jest coraz więcej zawodników o ciemnym kolorze skóry i noszących nazwiska kojarzące się z innymi krajami, a nawet kręgami kulturowymi: Marcel Mendes-Dudziński, Tommaso Guercio, Levis Pitan, Pascal Mozie, Oliver Scott, bracia Junior i Jonathan Nsangou, Michael Izunwanne, Jakub Okusami, Danny Babor, Ignace Abdelhamid, Raszid Farouni, Dawid Szwiec.

Nie wszyscy zapewne zrobią karierę i zagrają w pierwszej reprezentacji Polski, ale można założyć, że kilku wejdzie na wysoki poziom. Polski Związek Piłki Nożnej już wiele lat temu stworzył specjalną komórkę, która wyszukuje utalentowanych piłkarzy z polskimi korzeniami za granicą. Na jej czele stoi Maciej Chorążyk, ale są też skauci odpowiedzialni za poszczególne kraje: Tomasz Rybicki w Niemczech, Przemysław Soczyński (Anglia), Grzegorz Borowiec (Irlandia), Piotr Sala i Tomasz Drążek (USA).

To dzięki nim w ostatnich latach do polskiej reprezentacji trafili tak ważni piłkarze jak Matty Cash i Nicola Zalewski. Teraz szukają kolejnych talentów, nawiązują kontakty, dbają, by żaden piłkarz z polskimi korzeniami nie wymknął się bez choćby próby przekonania go, że warto włożyć biało-czerwony strój.

Czytaj więcej

Plus Minus

Buduj albo giń

Piłkarska Europa to teraz jeden wielki plac budowy. Stadiony powstają jak grzyby po deszczu. Mają być wielkie, funkcjonalne, przyciągać kibiców i zarabiać duże pieniądze.

Każda historia jest inna

Dla niektórych chłopców Polska to wybór oczywisty, tutaj się urodzili i wychowali, mówią doskonale po polsku, tutaj chodzą do szkoły, mają kolegów. Jednak niektórzy, jak Oyedele, Izunwanne czy Nsangou, dorastali w innym kraju i w innej kulturze, ale kiedy zgłosił się po nich polski futbol, to wybrali grę z białym orłem, choć mieliby też inne możliwości. Sporo zmieniło się po wejściu naszego kraju do Unii Europejskiej.

– Każda historia jest inna, UE nie jest tu jedynym wspólnym mianownikiem. Ojciec Michaela Ameyawa przyjechał do Polski z Ghany. Matka Maxiego Oyedele to faktycznie polska emigrantka na Wyspy Brytyjskie. To właśnie regionalne ruchy migracyjne, których futbol jest przecież odzwierciedleniem, powodują, że do reprezentacji Polski trafiają piłkarze o pochodzeniu etnicznym innym niż stuprocentowo polskie – mówi „Plusowi Minusowi” dr Seweryn Dmowski, socjolog z Uniwersytetu Warszawskiego.

W Unii Europejskiej to już powszechne zjawisko. Wystarczy spojrzeć na reprezentacje Niemiec, Belgii, Holandii, Austrii, Anglii czy Hiszpanii. We Francji w ostatnim czasie zdecydowaną większość drużyny stanowią potomkowie imigrantów z byłych kolonii. Kiedyś Polacy emigrowali głównie do Niemiec i Stanów Zjednoczonych czy Kanady. Teraz wyjeżdżają we wszystkich kierunkach. Do nas też przyjeżdżają migranci zarobkowi z różnych części świata.

– Pamiętajmy, że w krajach zachodnich to zjawisko zaszło już wcześniej. Jeśli chodzi o Polskę, to w ostatnich 20 latach mnóstwo naszych rodaków wyjechało za pracą choćby do Anglii czy Belgii i tam się rodzą ich dzieci. Takich piłkarzy jak Oyedele będzie coraz więcej. Musimy się przyzwyczaić, że będzie rosła liczba zawodników, którzy nie urodzili się w Polsce, a mają polskie obywatelstwo. Polska pod tym względem staje się podobna do Niemiec, choć u zachodnich sąsiadów trwa to dłużej i jest bardziej widoczne. To jest zjawisko kulturowe, cywilizacyjne. To wymusza na nas, mediach, ale też selekcjonerze, żeby patrzeć na narodową reprezentację trochę inaczej niż dotychczas – ocenia dr hab. Radosław Kossakowski, socjolog z Uniwersytetu Gdańskiego.

Skądinąd w Niemczech, dla których w ostatnich latach grało wielu potomków imigrantów, sytuacja wcale nie wygląda tak różowo. Przed Euro 2024 telewizja ARD przeprowadziła ankietę, w której zapytała: „Czy chcielibyście, żeby w reprezentacji Niemiec grała większa liczba białych piłkarzy?”. Tylko 21 proc. respondentów odpowiedziało „tak” (w badaniu wzięły udział 1304 osoby). Sondaż skrytykował selekcjoner Julian Nagelsmann i piłkarz Joshua Kimmich.

– Moim zdaniem to się jakoś łączy z dużą zmianą nastrojów społecznych. Spójrzmy, że w dużej liczbie landów wygrywa AfD, która jest bardzo radykalna w sprawach migracji. Internet jest obsypany filmikami osób, którzy zalegają w centrach miast. W Polsce sytuacja jest inna i to pewnie się nie zdarzy, bo bramy nie są tak szeroko otwarte, jak były w Niemczech. Natomiast nie można jednoznacznie stwierdzić, jak byśmy się zachowywali przy takiej skali migracji jak w Niemczech. Takie badanie chętnie bym powtórzył także w naszym kraju – mówi dr hab. Radosław Kossakowski

Dzięki dobrej grze takich piłkarzy, jak Podolski, Klose, Sami Khedira, Antonio Ruediger, Niemcy stali się jedną z najlepszych drużyn na świecie.

– Etniczny obraz reprezentacji Niemiec jest najlepszą ilustracją tego, jak niemieckie społeczeństwo zmieniło się w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Przełomowe było Euro 2000. W końcówce pierwszej dekady XXI wieku w niemieckiej kadrze zaczęli się pojawiać piłkarze o obcych korzeniach, ale generalnie urodzeni już w Niemczech i tam uczący się od dziecka piłkarskiego rzemiosła: David Odonkor, Mesut Oezil, Sami Khedira czy Ilkay Guendogan. Po każdym kiepskim występie multietnicznych reprezentacji da się znaleźć głosy wśród bardziej radykalnych komentatorów i kibiców, że drużyna „straciła swojego ducha”. Jednakże na wielkich imprezach rozegranych w XXI wieku Niemcy zdobywali wielokrotnie medale, w tym najważniejsze – złoto za wygraną w mundialu 2014 roku – mówi Seweryn Dmowski.

Nikt już się nie dziwi

Polscy kibice mieli czas, żeby oswoić się z perspektywą zmieniającego się wyglądu reprezentacji. Cash i Zalewski to najświeższe przykłady reprezentatów wychowanych i wyszkolonych za granicą, ale pierwsi tacy piłkarze grali dla nas już na początku lat 2000.

Wszyscy pamiętają Emmanuela Olisadebe, który debiutował w reprezentacji Polski za kadencji Jerzego Engela, a kiedy zdobył pierwszą bramkę, „Przegląd Sportowy” przygotował okładkę z wielkim tytułem „Murzyn potrafi!”. Od tego czasu wiele się w Polsce i w futbolu zmieniło.

Na początku nie było wcale różowo. Jeszcze zanim Olisadebe dostał polskie obywatelstwo, w Lubinie kibice rzucili w jego stronę z trybun banany. Dzisiaj takie zachowanie skończyłoby się skandalem na całą Europę, wtedy sprawa po jakimś czasie ucichła, a kiedy piłkarz urodzony w Nigerii zaczął strzelać dla biało-czerwonych gola za golem, stał się ulubieńcem trybun.

W przypadku Olisadebe i Rogera Guerreiro sprawa była dość oczywista. Potrzebowaliśmy piłkarzy o takich umiejętnościach, bo polski futbol nie był w stanie takich wyszkolić, a przypadki naturalizacji były znane choćby z koszykówki. Obaj zapisali się bardzo dobrze w historii naszej piłki.

– Emmanuel Olisadebe czy Roger Guerreiro mogli liczyć na pełne wsparcie kibiców. Choć zabrzmi to paradoksalnie, kibic futbolu ponowoczesnego (aktualna era historii piłki, która zaczęła się w latach 90. XX wieku – red.) jest już dosyć przyzwyczajony do poważnych zmian etnicznych nie tylko w składach klubów, ale i reprezentacji narodowych – zauważa Seweryn Dmowski.

Po kilku latach, kiedy zbliżało się wielkimi krokami Euro 2012, a polskiej kadrze brakowało klasowych graczy, ruszyły poszukiwania potomków starej emigracji, których pełno było we Francji i w Niemczech. Każdy miał w pamięci przykłady Miroslava Klosego i Lukasa Podolskiego, którzy stali się gwiazdami drużyny naszych zachodnich sąsiadów. Można żałować zwłaszcza tego drugiego, którego związki z Polską zawsze były silne. Tak w kadrze pojawiło się kilku nowych zawodników, o których po latach zaczęto mówić „farbowane lisy”.

– Eugen Polanski, Ludovic Obraniak, Damien Perquis czy Sebastian Boenisch na początku nie chcieli grać dla Polski, bo marzyli o grze dla krajów, w których się wychowali, ale jak tam nie wyszło, a zbliżało się Euro 2012, to włożyli biało-czerwone stroje. Teraz obserwujemy ewolucję tego zjawiska – mówi Radosław Kossakowski.

Oyedele i Ameyaw mają szansę debiutu przy okazji najbliższych meczów reprezentacji Polski z Portugalią i Chorwacją (12 i 15 października na PGE Narodowym). Ciekawe, jak przyjmą ich kibice, zwłaszcza ci mniej zorientowani w realiach polskiego futbolu, którzy mogą nie kojarzyć, że nie są to zawodnicy naturalizowani. W seniorskiej kadrze mogą być pierwsi, ale już wcześniej w juniorskich drużynach mieliśmy takich piłkarzy.

Pod koniec lat 80. na zgrupowanie kadry przyjechał Robert Mitwerandu (jego ojciec pochodził z Zimbabwe), zawodnik wielu śląskich klubów. Wiktor Bagiński z Lecha Poznań regularnie grał w kadrach młodzieżowych, ale porzucił futbol i jest reżyserem teatralnym. Dziesięć lat temu w drużynie trenera Marcina Dorny występował Lukas Klemenz, urodzony w Niemczech (ojciec jest Amerykaninem), wychowany w Polsce, dzisiaj zawodnik ekstraklasowego GKS Katowice.

– Osobiście mam do tego duży dystans, choć kiedy pojawiły się plotki o powołaniu dla Michaela Ameyawa, to widziałem, że niektóre komentarze w internecie były bardzo obraźliwe. Żyjemy w takim świecie, że w każdym kraju znajdziemy osobę, która się tam nie urodziła, a gra w reprezentacji. Większość zawodników francuskiej kadry to potomkowie przybyszów z francuskich kolonii – mówi „Plusowi Minusowi” Klemenz.

Jak wspomina tamten czas, kiedy grał w kadrze U21? Czy jego ciemniejsza skóra budziła zdziwienie, może nie każdy spodziewał się, że mówi płynnie po polsku?

– Koledzy nie mówili do mnie po angielsku, nikt się nie dziwił. Ja sam skracam dystans, potrafię z takich sytuacji żartować. Spotykaliśmy się co miesiąc na zgrupowaniach, więc po pewnym czasie byliśmy jak rodzina i każdy wiedział, na co może sobie pozwolić. Jestem dumny, że mogłem reprezentować Polskę, i marzę, że kiedyś zagram jeszcze w pierwszej reprezentacji – opowiada.

Czytaj więcej

Plus Minus

Dziś trudno wyobrazić sobie igrzyska bez nich. Jak Pierre de Coubertin by ocenił te zmiany?

Są takie sporty, którym długo było nie po drodze z igrzyskami olimpijskimi. To były – i czasami nadal są – światy równoległe.